Marcin Napiórkowski
Z: mitologiawspolczesna.pl

Słowo „wernakularny”, poprzez ang. vernacular, z łacińskiego vernaculus: „domowy, tubylczy”, co od (pochodzenia etruskiego) verna: w domu urodzony niewolnik lub niewolnica. Słowem tym nazywano najpierw „języki wernakularne”, czyli etniczne i ludowe, żeby odróżnić je od uczonej i wysokiej łaciny. Przyjęło się w angielskim na określenie „wernakularnej architektury”: vernacular architecture, czyli lokalnego, „ludowego” sposobu i stylu budowania domów. (Ciekawe, że w Wikipedii obok tego hasła po angielsku są Lietuvių, Português i Russkij, a polskiego nie ma.)

W nowoczesnym i socjologicznym sensie, „wernakularny” to pozasystemowy, a „wernakularna kultura” składa się z działań niesystemowych, nieplanowanych, nie-centralnych i nie-profesjonalnych. Napiórkowski (z zespołem) wyliczają jej cechy; jest oto:

• emergentna – czyli wyłaniająca się, a więc nie-projektowana, a nawet nie-chciana: jest czymś, co pojawia się jakoś oddolnie i spontanicznie; i raczej to wyłanianie się czegoś, co do niej należy, nie jest od razu rejestrowane: znawcy dopiero po jakimś czasie to coś zauważają;

• nieautonomiczna – ponieważ do swego istnienia wymaga swojego „wysokiego” czy „właściwego” odpowiednika, którego dopiero jest odbiciem. Piszą Autorzy: „Kultura wernakularna przytacza mowę cudzą, podszywa się pod inne gatunki, parodiuje je, reinterpretuje”. Z naszego podwórka: „uzdrawianie kwantowe” tak właśnie parodiuje język mechaniki kwantowej. Z przykładu Autorów: tak właśnie Max Kolonko w swojej MaxTV podszywa się pod informacyjną telewizję;

• swojska – „Swojskość kultury wernakularnej oznacza, że ignorując złożoność, pozostaje zrozumiała i dostępna dla wszystkich. Kieruje się zasadami trafności fasadowej i regułami zdrowego rozsądku” – piszą Autorzy – a więc wernakularyści wyjaśniają świat „po swojemu”, w sposób rzekomo „dla wszystkich” zrozumiały;

• amatorska – czyli bez pośrednictwa eksperckich systemów podziału wiedzy i kompetencji. Na tym polu ekspercki system zostaje zastąpiony przez genialnych amatorów-samouków, którzy sami na wszystkim się znają. Faktycznie jednak ktoś, kto działa w dziedzinie wernakularnej, jest majsterkowiczem, majsterklepką, bricoleurem – jak nazwał takie postaci Claude Levi-Strauss;

• nieświadoma własnych ograniczeń – amatorskość czy amatorszczyzna kultury wernakularnej łączy się z koniecznym w niej brakiem środków: amatorzy są zwyczajnie biedni, nawet, powiedziałbym, przerażająco biedni w proporcji do swoich zamiarów. Ta bieda jest nie tylko finansowa: brakuje im (nam!) także środków „politycznych, technologicznych i poznawczych”, jak piszą Autorzy, i dodają, że: „Niski nakład środków kultura wernakularna rekompensuje często wysokim nakładem pracy i czasu. Pracowitość, systematyczność i pomysłowość zastępują nieobecne zasoby, władzę i wiedzę w różnych praktykach „majsterkowania”.” – Gdy to czytałem, natychmiast wyświetliły mi się morza żmudnego czasu, który spędziłem nad robieniem skryptów do Taraki i AstroAkademii. Autorzy wskazują na Internet, jako „pierwsze medium o globalnym zasięgu i bardzo niskim progu dostępu” (podkreślenie moje), które przez to natychmiast posłużyło kulturze wernakularnej za potężny lewar;

• subwersywna czyli wywrotowa lub, mniej ostro nazywając, nieusuwalnie/koniecznie alternatywna. Czytamy: „Ponieważ kulturę wernakularną tworzą amatorzy, którzy nie chcą pogodzić się z własnym amatorstwem, jest ona strukturalnie subwersywna względem systemowej organizacji społeczeństwa. Opiera się na kwestionowaniu różnych asymetrii władzy ustanawianych przez złożoność.” Dopowiem: ponieważ amator nie godzi się z własnym statusem, staje się współczującym sojusznikiem innych „wywrotowców” zainteresowanych w odwracaniu i burzeniu zastanych porządków-estebliszmentów.

Tyle mikro-streszczenia, po którym stanowczo zalecam przeczytanie tekstu.

Komentowanie wyłączone wszędzie od 1 sierpnia 2020.