Z poszukiwań sposobu działania przyczyn i skutków wyskoczyło i pięć bogiń żywiołów.  Mówi się trudno i żyje dalej.  Boginie tyleż zaburzają percepcję przyczyn i skutków, co obdarzają mądrością potrzebną do  ich dostrzegania. Można jeszcze krótko podsumować:  To relacje zaburzają nam percepcję przyczyn i skutków. Jesteśmy zwierzakami relacyjnymi, stadnymi racjonalizującymi, ale nie racjonalnymi.  Ta prospołeczność, prorelacyjność okiełznana obdarza mądrością, kreatywnością i… kilkoma innymi błogosławieństwami tej czy innej bogini.

Wsio, stop i basta, temat zamknięty, wystarczy mówienia o zjawiskach nieopisywalnych z natury i precyzyjnego opowiadania o niedookreślonym zdarzeniu. Już nic nie mówię, milczę, nie piszę, stop i basta. Ćććććć. A jednak:

Opowieści nie dbają o to, kto bierze w nich udział. Ważne jest tylko, by były opowiadane, by się powtarzały. Albo też, jeśli wolicie, można sobie to wyobrazić inaczej: opowieść to forma pasożytnicza, naginająca życie ludzi tak, by służyło jej samej.

Napisał znany komentator rzeczywistości, nierzeczywistości i opowieści (TM) Terry Pratchett.  I to jest tym, co mamy: Opowieści o przyczynach i skutkach.   Precyzyjniej to ujmując: Opowieści o przyczynach i skutkach,  ich sensie i nonsensie mają nas. 

To można odkryć, jeśli posłużymy się metaforą „Życie to opowieść”. I to jest odkrycie prawdziwe w twardym, neurologicznym znaczeniu. Mamy w różnym stopniu rozwinięte ośrodki odpowiedzialne np. za procesowanie mowy, przeważnie nie rozwinięte..., zdolności autonarracyjne etc.

„Życie to opowieść” pozwala spojrzeć na ludzi i rzeczywistość z perspektywy, którą można nazwać perspektywą czterech zaprzeczeń:

Nie dualizm – opowieści nie są od nas oddzielone;

Nie monizm – opowieści nie są nami, są tylko opowieściami;

Nie eternalizm – opowieści nie są trwałe, zmieniają się w czasie;

Nie nihilizm – opowieści są, nie są nierealne, niosą treść.

I jeśli słucha się z tej perspektywy uważnie można wychwycić metafory, a nawet doświadczenia jakie przejawiają się w tych opowieściach. Można nawet zrozumieć sposób, w jaki opowieści mają daną osobę, i z czasem zacząć rozumieć sposób, w jaki nasze opowieści mają nas.

Przyjmując tą perspektywę, słuchając, można nawet poczuć, w jaką stronę napięte są nici tej opowieści, z kim i z czym powiązane, w jaki sposób są naładowane emocjonalnie czy psychoenergetycznie, wyczuć kolejne opowieści. A nawet więcej, można się poczuć dobrze ze swoją opowieścią. I mieć ją.

I nie jest to łatwe. Tu trzeba mądrości i sprytu, ciężkiej pracy i długotrwale przygotowanego podstępu, pragmatyzmu i prowokacji. Trzeba dokonać niemożliwego, by opowieści przestały należeć do boga niebios, a zaczęły do tego świata.