Tak się akurat składa, że snuje się ten temat za mną od lat. Wydaje mi się osobiście, że język, jako żywa struktura potrzebuje naszej inwencji i jegoż struktury rozumienia, żeby się w owym języku poruszać i komunikować, szczególnie, kiedy przychodzi do tłumaczeń, bo robi się wtedy w alejce ciemniej, a trudno jest czasem przetłumaczyć znaczenia ukryte w strukturach lingwistycznych. Profesor Bralczyk mógłby mnie w tych rozważaniach zapewne wspomóc, ale próbując sobie radzić bez niego zacząłbym od etymologii kilku określeń natywnych. Przyglądając się im, szybko zauważymy, że słowo 'pot' w żadnym nie występuje i pojawiło się dopiero w angielskiej, czyli amerykańskiej próbie rozumienia/tłumaczenia. Wspomniane przeze mnie plemienne określenia owej ceremonii obejmowały przeważnie bardziej opisowe i dłuższe formy, które brzmiałyby mniej więcej tak, tłumaczone dosłownie: 'ceremonia oczyszczająca w domu kamieni' albo 'ceremonia odnowy w kąpieli parowej' i inne podobne. Także jedną sprawą jest rozmawianie o polskim tłumaczeniu angielskiego tłumaczenia, a inną rozmawianie o polskiej nazwie, która odpowiadałaby istocie wydarzenia. W większości języków nazwy tej ceremonii nawiązują do żywiołów i oczyszczenia.

.

Dla kolejnego przykładu, we współczesnym Hiszpańskim na 'sweat lodge' mówi się 'banho de piedras', czyli 'kamienna kąpiel', czy też ‘kąpiel w kamieniach’ - znów nic o pocie, za to bardziej o wodzie i kamieniach, czyli nazwa skupiająca się bardziej na element-arnym znaczeniu ceremonii niż na naszym jej spoconym doświadczaniu. Mogła by być więc ‘kamionka’, ale to słowo już zostało użyte w języku polskim do czegoś innego. Wszystkie te spostrzeżenia w kontekście tego, co napisał Wojtek, prowadzą mnie do kilku luźnych wniosków. ‘Pot' nawiązuje tylko do jednego, z co najmniej czterech poziomów 'oczyszczania', o jakie 'chodzi' w szałasie. Co za tym idzie, chociaż moje własne skojarzenia z potem nie są może jedynie 'negatywne', to uważam, że skupianie się tylko na pocie w nazwie szałasu spłyca jego wymiar. Jeżeli przy pocie mielibyśmy jednak pozostać, to spoglądając na polską gramatykę i jej przypadki w kontekście tego, czym szałas jest i co się tam robi, nazwą właściwszą (niż 'potu' czy 'potów') byłby 'szałas potny' czy też wręcz 'szałas wypoceń'. W angielskim wyrażeniu 'sweat lodge' - 'szałas' jest (byłby) rzeczownikiem w mianowniku natomiast 'pot' nie jest (byłby) bynajmniej rzeczownikiem w dopełniaczu, ale przydawką, czyli w tym wypadku zwykłym przymiotnikiem odrzeczownikowym. Pamiętam moją babcię zaganiającą mnie do łóżka dawno temu słowami 'wracaj do łóżka, grypa nie wypociła jeszcze'. Słowo 'wypocenie' nosi w sobie w języku polskim to właśnie oczyszczająco-uzdrawiające znaczenie, którego brak zwykłemu 'poceniu'. Jeszcze innym sposobem na przetłumaczenie na polski 'sweat lodge' byłby kierunek rzeczownikowego słowotwórstwa i nazwanie go 'potszałasem' lub 'potnicą'. W języku angielskim używa się też czasem pisowni łączonej 'sweatlodge', której dosłownym tłumaczeniem mógłby być wspomniany 'potszałas'.

.

Niemniej jednak, jeśli mógłbym mieć okazję, to głosowałbym za poszukiwaniem nazwy, która nie wskazywałaby jedynie na fizyczny wymiar tej kąpieli. Myślę, że słowo ‘łaźnia’ jest najwłaściwszym słowem w języku polskim odnoszącym się do tradycji rytualnych wręcz ablucji. Nie znaczy to jednak, że lubię określenie ‘łaźnia ceremonialna’, choć wolę je od szałpotu. Łaźnia ceremonialna kojarzy się trochę z łaźnią wyjątkową, tymczasem to podejście jest różne, a nie sama łaźnia, a więc nie jest to łaźnia ceremonialna, ale ceremonia łaźni. Czy ta łaźnia musi być ‘jakaś’? No chyba nie, bo wiadomo, że jest oczyszczająca i wiadomo, że jest wodna, bo to przecież łaźnia, a skoro mamy ‘ceremonię łaźni’ to i wiadomo, że pewnie do porządnego czyszczenia się zabieramy. Jednak ponieważ sama ‘łaźnia’ kojarzy się już w języku z przybytkiem miejskim, lubię czasem mówić ‘Ceremonia Łaźni Żywiołów’. Nie bojąc się słów, takim, co też pasuje do idei szałasu jest – ‘czyściec’ i prywatnie zdarza mi się też i tak na łaźnię mówić. Znaczenia niektórych słów są już jednak zajęte i nie będą się nikomu kojarzyć z naszym gorącym igloo. Szałas wydaje się niezłym słowem ze względów konstrukcyjnych, ale nie jest już nim pół-ziemianka, którą zbudował Nes Kruk i która wydaje się bardziej dostosowana do naszego klimatu i nie będzie też nim budowana z gliny konstrukcja, popularna w Ameryce Południowej. Zostając jednak przy szałasie, może warto by chociaż wymienić pot na wodę i nazywać go ‘szałasem pary’ lub ‘parowym’. Paroszałasem. A może ‘stacja wymiany wód’ albo po prostu ‘hydrozagadka’?

.

Chciałbym wiedzieć coś więcej o tradycjach słowiańskich łaźni i tam może szukać odpowiednich słów. Sam akt ‘polewania’ (ang. pour) kamieni, czyli łączenia żywiołów, jest niezwykle istotny dla rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej, a prowadzący hydroszałas jest nazywany dosłownie ‘polewaczem’ (ang. pourer). W zwyczajnych dialogach na temat organizowania szałasów w języku angielskim używa się konstrukcji takich, jak: ‘kto polewa dzisiaj?’, ‘polałbyś dla nas w przyszłym tygodniu?’ albo ‘polejmy może w ten piątek, bo mam niejasne rozumienie spraw’. Dlatego lubię i ‘Lelum Polelum’ na szałas mówić, bo choć znaczenie jest inne, to rezonans fonetyczny jeśli nie uderzający to polewający na pewno. A może ‘hydroczyściec’? :D

.

PS

Krew ma liczbę mnogą i choć jest to forma nieużywana (niby) we współczesnej polszczyźnie, to są środowiska gdzie i owszem tych form się używa i to dosłownie. Miałem okazję słuchać o ‘krwiach’ zarówno w medycznych laboratoriach analitycznych, jak i wśród specjalistów od filmowych efektów specjalnych.

Komentowanie wyłączone wszędzie od 1 sierpnia 2020.