Porażka, to słowo-widmo naszej psychiki. Należy do grupy straszydeł pochodzenia kulturowego, siejących spustoszenie w rejonie poczucia własnej wartości. Porażka jest nie tylko słowem, lecz także stanem umysłu i pewną orientacją poznawczą przypisywaną sobie, innym oraz całej rzeczywistości. Co więcej – okazuje się, że to, czy traktujemy kosmos jako miejsce nam przyjazne i sensowne, czy też jako zimne i wrogie, zależy wyłącznie od nas samych i rzutuje na całokształt naszego życia: od związków partnerskich, przez pracę po ogólną satysfakcję bez względu na wszystko, co nam się przydarza.

Zacznę od tego, że tak zwane porażki zwykle dzielimy na własne i cudze. Ponadto każda „porażka” ma kontekst indywidualny i społeczny. Przede wszystkim jednak to, co nazywamy porażką, podlega szerokiemu wachlarzowi interpretacji – od konwencjonalnych, występujących automatycznie, a wpisanych w dany kod kulturowy, przez obowiązujące w danej rodzinie czy grupie zawodowej; po niekonwencjonalne, w tym takie, które w ogóle zaprzeczają zasadności użycia słowa „porażka”.

Nie będziemy nadmiernie rozwijać tematu porażek innych osób. Po pierwsze dlatego, że nie nam sądzić – nie jesteśmy uprawnieni, by być arbitrami cudzego życia, nie mamy wystarczająco wiele danych i trudno nam ocenić czy to, co z zewnątrz (a ściślej z naszego punktu widzenia) wygląda na porażkę, rzeczywiście nią jest z perspektywy osoby, której to wydarzenie dotyczy.

Gdybyśmy jednak wciąż próbowali być aż tak nierozważni, aby osądzać czyny i wybory bliźnich, czy to w kontekście pragmatycznych zastosowań tych wyborów, czy też ich etycznych konsekwencji, czy w jeszcze jakimś innym – należy podać przynajmniej jedno zdanie ostrzeżenia: będąc sędzią w czyjejś sprawie powinniśmy wziąć także na siebie odpowiedzialność za życie tej osoby. Tego zaś zrobić nie możemy! Nie jesteśmy w stanie przefiltrować wszystkich doświadczeń, przekonań, warunków życia, wszelkich możliwych interakcji drugiego człowieka przez nasz tunel rzeczywistości, szczególnie stosując wyłącznie dziurawe sito „dobrej woli”.

„Pochodź tydzień w moich mokasynach”, zaleca znane indiańskie przysłowie. Potrzebę doradzenia komuś, chęć niesienia pomocy „w jego sprawie” odczuwamy często zastępczo, aby nie zająć się sobą. Radzę zatem nie radzić. A jeśli ktoś nas wyraźnie zapyta, wówczas bardzo ostrożnie dobierać słowa, gdy podpowiadamy komuś, co też takiego on powinien zrobić ze swoim życiem. I zawsze warto brać pod uwagę fakt, że im bardziej chcemy, aby ktoś inny coś zmienił, tym silniejsza jest nasza potrzeba potwierdzenia własnych wyborów, stylu życia, poglądów i upodobań. Krótko mówiąc – często pomagamy potwierdzając siebie, jako kogoś, o kim mamy dobre mniemanie. Im mniej mamy „problemów” z odmiennymi od naszych wyborami innych ludzi, tym mniej trudności z samoakceptacją. Im mocniej próbujemy wpływać na wybory innych w ich sprawach, tym bardziej znamienny to znak, że „ich” sprawa jest w istocie naszą własną. Niejedna Pani Dulska zbudowała całe imperium własnej nieomylności, kolekcjonując „porażki” innych, a wszystko po to, by nie zobaczyć, że to jej własne życie jest jałowe i może być odczuwane jako jedna wielka porażka. Z koszmarnych wizji bycia wessanym przez język Pani Dulskiej i przemielonym w jej wnętrznościach niechaj obudzi nas świadomość, że inni także śnią swój własny sen, a my jesteśmy tylko wyciętym z kartonu rekwizytem w ich spektaklu, repliką, co gorsza nie fotografią a karykaturą.

Jednakże w niektórych momentach nawet ludziom najbardziej pewnym swej wartości i najmniej skłonnym do osądzania bliźnich, niespodziewanie ziemia może usunąć się spod nóg: oto przegrywamy w konkurencji, do której przygotowywaliśmy się cały sezon, oblewamy egzamin, na którego zdaniu nam zależało, tracimy ukochaną podczas samotnego wyjazdu, ktoś krytykuje naszą twórczość itp. Wówczas, w pierwszym odruchu zawodu i żalu skłonni jesteśmy nadawać takim zdarzeniom oczywiste znamiona osobistej „porażki”. Spuszczamy głowę, załamujemy ręce, ściszamy głos, wzrok wbijamy w ziemię… Wydaje się wówczas, że stało się coś, co nie powinno było się zdarzyć, że „to koniec”, że „już nigdy”… itp. Ale czas mija i widzimy coraz więcej z szerszej perspektywy. I czyż nie znamy doskonale tego uczucia, kiedy cofając się we wspomnieniach, przypominamy sobie jakieś „przykre” i „zawstydzające” zdarzenie, ale wciąż nie możemy się nadziwić jak wiele dobrego zeń wynika dla naszej teraźniejszości? Z drugiej strony patrząc: któż z nas nie bawił się nigdy w wyobrażanie sobie rzeczywistości równoległej? Jeśli więc spotykamy w naszych wspomnieniach zdarzenia, które nasz mózg uparcie przedstawia jako „negatywne”, wystarczy zastosować metodę twórczej wyobraźni, zwaną także rewersingiem (z ang. reverse, odwracać) lub stosowaną w NLP jako desensytyzacja: cofamy się wzdłuż strumienia czasu płynącego w odwrotną stronę do momentu tuż przed „porażką” (znika wówczas mętny szlam poczucia winy, a strumień staje się krystalicznie czysty) i zawracamy ku chwili obecnej, płynąc w przezroczystej wodzie. Postanawiamy, że traumatycznego wydarzenia nie było. W ten sposób nasza podświadomość dostaje ofertę równoległego tunelu rzeczywistości. Powtarzać należy do skutku, to znaczy do chwili, w której poczujemy, że zdarzenie już nas nie obciąża, a całe błoto się odkleiło. Dla jednych wystarczy raz, inni potrzebują setek odwróceń. Wszystko zależy od korzyści, jakie czerpiemy z bycia ofiarą własnych interpretacji.

Tyle o przeszłości. Na przyszłość zaś, pragmatyczna postawa wobec „porażki” doświadczonego życiowo człowieka sugeruje skłaniać się raczej  ku zapytaniu siebie: „po co mi było to doświadczenie?”, „jak tą sytuację sobie wykreowałem?”, „ciekawe jakie korzyści przyniesie mi ta lekcja?”

Z wielu badań nad sukcesem i porażką, prowadzonych głównie w kontekście postaw wobec nich oraz z badań nad zadowoleniem z życia jasno wynika, że tym, co najlepiej sprzyja sukcesowi (to jest osiąganiu postawionych sobie celów) są dwa czynniki: po pierwsze – elastyczność w odniesieniu do zmiany zarówno samego celu, jak też drogi doń wiodącej; po drugie – przyjmowanie „porażki” jako wyzwania, nadawanie każdemu zdarzeniu pozytywnego wymiaru i traktowanie go z dziecięcą ufnością i ciekawością. Czy nie dlatego tak mocno wciąż oddziałują na wyobraźnię znane słowa Jezusa: „Jeśli nie staniecie się jako dzieci, nie osiągniecie Królestwa Bożego”? Dodajmy, że mowa tu o tym królestwie, „które w nas jest”, cytując dalej to samo źródło. Czyżby nauka zaczęła wreszcie potwierdzać Ducha?

W latach dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku przeprowadzono, podobne do wspomnianych powyżej, badania na temat satysfakcji mężczyzn i kobiet w parach. Badanie obejmowało setki osób w wielu krajach należących do różnych kultur. Za każdym razem sprawdzano dwie grupy: ludzi pozostających ponad 20 lat w satysfakcjonującym ich związku małżeńskim oraz ludzi, których współżycie było równie trwałe, ale nieharmonijne i pełne napięć. Chodziło o możliwie niezależne wyodrębnienie tych cech małżonków, które najbardziej sprzyjają trwałemu zadowoleniu z pożycia. Wynik eksperymentu podobny był do wniosków wyciągniętych z badań nad samorealizacją i ogólnym zadowoleniem (tzw. wellbeing). Okazało się, że istnieje tylko jedna ważna różnica, która sprawia, że ludzie są albo głównie sfrustrowani, albo głównie zadowoleni, jest jedno takie „prawie, które czyni wielką różnicę”. Z tej perspektywy można zapomnieć o obiektywnie trudnych lub obiektywnie łatwych partnerach, o obiektywnie trudnych lub obiektywnie łatwych sytuacjach. Jedynym, co naprawdę się liczy, jest po prostu nasz wybór reakcji na to, co nazwalibyśmy „trudną sytuacją” bądź „trudnym zachowaniem”.

W istocie, osoby które odczuwają satysfakcję ze swego życia, nie myślą ani nie mówią o nim w kategoriach porażki. Nie oceniają też negatywnie przywar i niedoskonałości swoich partnerów oraz innych ludzi, lecz zawsze starają nadać im pobłażliwe lub żartobliwe znaczenie. I tak na przykład w sytuacji, kiedy mąż „jak zwykle” spóźnia się do domu, żona ze związku naznaczonego frustracją i negatywną oceną zdarzeń powie przez zaciśnięte zęby: „Jak zawsze…, ty  po prostu nie wiesz, co to szacunek dla drugiej osoby! Możesz sobie darować przeprosiny!” W dokładnie takiej samej scenerii żona ze związku nastawionego na pozytywne aspekty bycia razem powie: „Och, ty mój gapciu. Znowu nie przypilnowałeś zegarka, ale ty przecież tak masz... No, najważniejsze, że jesteś cały i zdrowy!” Obydwie postawy różni zasadniczo poziom akceptacji siebie, swojego życia i występujących w nim zdarzeń oraz (tym samym) poziom akceptacji drugiej osoby. Wiadomo z kolei, że akceptacja – odmiennie do krytyki – rodzi paradoksalnie u „winowajcy” wdzięczność i większą gotowość do zmiany. W pierwszym przypadku sfrustrowana żona patrzy przede wszystkim poza siebie, tam szukając źródła satysfakcji lub klęski; w drugim akceptująca żona patrzy niejako do wewnątrz, postrzegając siebie samą jako źródło wyboru zadowolenia z życia. Różnica to podobna zaiste do tej, jaką ilustrują geocentryczny i heliocentryczny układ planet. I także podobna do kopernikańskiej, rewolucja w świadomości.

Zapytajmy per analogiam: jak zachowają się w takim razie dwie osoby, którym przydarzyła się poważna kontuzja w trakcie biegu? Cóż, frustrat i pesymista powie do siebie zapewne: „porażka”. Z pewnością też znajdzie zaraz mnóstwo dowodów we własnej sprawie przeciwko sobie samemu: że nie dość się rozgrzewał, że za mało ćwiczył, za mało przyjął wapnia i potasu, że źle wymierzył odległość itd… Lista zarzutów potencjalnie nie ma końca.

Dla odmiany coolman i optymista powie: „o, ciekawe… tego się nie spodziewałem… cóż, zobaczymy dokąd nas to prowadzi” i znajdzie wiele powodów do przyjęcia tej sytuacji za dobrą monetę, na przykład: „ech, przynajmniej trochę odpocznę, wcześniej dojadę do domu, wreszcie pooglądam z żoną film, na który nie mieliśmy czasu…”

Niestety, zauważmy, że kultura w której żyjemy, sprzyja negatywnemu ocenianiu „braku ambicji” i (zbyt) łatwej akceptacji „porażek”, namawia też do wyolbrzymiania własnych braków, ciągłego „naprawiania siebie”, aby skuteczniej i kosztem wielkich wyrzeczeń dążyć co „celu”. Nie definiuje się przy tym wcale, czym dokładnie ów Cel przez duże „C” miałby być. Tymczasem wymyka się on wielu z nas już od przedszkola…, przez uniwersytet, do emerytury… wciąż biegniemy za nagrodą umieszczoną na kijku tuż przed nami. Ale pakunek zawsze okaże się pusty. Dlaczego? Ponieważ to my sami jesteśmy jedynym celem naszego istnienia. Tylko my wiemy, jak ma przebiegać nasza niepowtarzalna lekcja w ludzkim ciele na tej planecie. To my każdorazowo wybieramy stan umysłu w obliczu tak zwanej porażki. I to, czy wstaniemy po tym, jak się potknęliśmy, czy wciąż słyszymy melodię po tym, jak zagłuszył ją dźwięk tłuczonego szkła, zależy wyłącznie od nas. W końcu nie ma żadnych dowodów, że cała ta gra w rzeczywistość w ogóle jest „na serio”. Nie oszukujmy się więc i powtórzmy za Alanem Watts’em: „Życie nie jest problemem do rozwiązania, ale tańcem do zatańczenia!”

Komentowanie wyłączone wszędzie od 1 sierpnia 2020.