Nie wchodzę w historię tego sporu ani w to, który pogląd był przez kogo głoszony. Którego terytorium dotyczy spór? Słowacja jest allochtonistyczna (tzn. zaczęto tam mówić po słowiańsku po okresie starożytnym, po umownym 480 roku n.e.), ponieważ w epoce wpływów rzymskich żyli tam germańscy Kwadowie, później bywali tam Gepidowie. Czechy są allochtonistyczne, ponieważ żyli tam germańscy Markomanowie. Kraje na południe od Dunaju zamieszkałe przez Słowian są allochtonistyczne, ponieważ w starożytności na pewno Słowian tam nie było, zaczęto ich tam widzieć od ok. 500 r. ne. Podobnie allochtonistyczne są obecne wschodnie Niemcy, dawne Połabie, które Słowianie zasiedlili około 600 r. ne., raczej później niż Bałkany.

Z drugiej strony zachodnia Ukraina, od Dniepru do mniej więcej Bugu, jest autochtonistyczna, tzn. chyba nikt nie neguje jej „wczesnej słowiańskości”, choćby dlatego, że skądś ci Słowianie musieli wyjść.

Ziemie na północ i wschód od dawnego województwa kijowskiego nie wchodzą w rachubę, ponieważ zostały zeslawizowane później i w innym historycznym procesie, i już z pomocą wczesnych para-państw (wodzostw) ruskich czyli normańskich. Tym bardziej nie należy do tej możliwej „wielkiej slawizacji Europy” w drugiej fazie Wędrówki Ludów wliczać terenów jeszcze dalej na północ i wschód, zajętych już przez Wielkorusów w ustrojach państwowych, zresztą nie zeslawizowanych do dzisiaj, patrz tamtejsi Mordwini, Mari, Iżorowie, Czuwasze i inni Finowie i Turcy.

Naprawdę spór o allo- lub autochtonizm dotyczy (tylko!) Polski, i to nie całej, bo obecne Mazury, Warmia, Suwalszczyzna i kawał Podlasia aż do czasów krzyżackich mówiły po bałtyjsku.

Spór o allo- lub autochtonizm dotyczy nie 2,5 miliona km2 (jak pisze Adrian Leszczyński), tylko 250 tys km2, dziesięć razy mniej. (Szybkie zasiedlenie takiego obszaru nie wygląda na aż taki „cud” jak przy 2,5 milionach!) Oraz brzmi: czy na ziemiach obecnej Polski, bez wschodniego pojezierza, zaczęto mówić po słowiańsku od umownego roku 500 n.e. lub trochę wcześniej? – Czy też mówiono tam po słowiańsku już w okresie rzymskim, czyli od, powiedzmy, 10 r. ne.?

Podkreślam „mówiono po słowiańsku”, ponieważ możliwe, że rzekoma „kolonizacja słowiańska” polegała na przejęciu języka (słowiańskiego), a nie na wędrówce jakiegoś „mrowia” tego ludu.

Z góry są możliwe trzy przypadki: (1) w okresie wpływów rzymskich w Polsce nie było Słowian, a ówczesne tutejsze kultury – przeworska i wielbarska – mówiły po germańsku; (2) Słowianie tu już byli (i być może byli tu „od wieków”), a ludność przynajmniej kultury przeworskiej mówiła po słowiańsku (wielbarskich trudniej skojarzyć ze Słowianami, ponieważ dali początek germańskim Gotom; podobno przeworscy dali początek germańskim Wandalom, co jest chyba słabiej udokumentowane); (3) istniała tu wielojęzyczność: w użyciu były zarówno języki Germanów, resztek Celtów, Bałtów, Słowian, a być może jeszcze trwał kentumowy i spokrewniony z łaciną język, z którego wzięliśmy słowa gołąb, pasterz, siekiera. Czyżby jego nosiciele nazywali się „Wenetami”? Udowodnić tu trudno cokolwiek, ale za wielością języków i ich mozaiką świadczy przejściowość naszych ziem w starożytności, gdzie był zachodni koniec „Sarmacji” i wschodni „Germanii”.

Możliwe, że jeśli w okresie wpływów rzymskich istniała „tu” ludność mówiąca po słowiańsku, to był to inny język niż Słowian z Ukrainy, chociaż pokrewny i podobny do tamtego, który jednak został porzucony na rzecz nowosłowiańskiego z Ukrainy.

W ogóle w starożytności istniało w Europie mnóstwo języków, które później „wyginęły”, tj. zaprzestano nimi mówić, a pośredni dowód na to jest taki, że 90% obecnej Europy mówi językami których przodkowie w czasach przed ekspansją Rzymu zajmowali trzy małe skrawki kontynentu: sam Rzym (łacina przodek j. Romańskich), Danię i Skanię (proto-germański) i prawdopodobnie Wołyń-Podole (proto-słowiański). Resztę zajmowały języki „jakieś inne”; większości nie znamy nawet z nazw plemiennych.

W ramach opcji „3” mogło być tak, że kiedy germańscy wodzowie zbierali chętnych na wyprawy w głąb walącego się państwa Rzymskiego, ci, którzy dołączyli do ich drużyn siłą rzeczy przechodzili na j. germański (taki lub inny), a ci, którzy pozostali, zaczęli mówić po słowiańsku – językiem, który z jakichś powodów zaczął „tu” dominować.

Dlaczego Słowiańszczyzna zaczęła dominować? Nie z powodu liczebności „Słowian”, tylko dlatego, że wtedy miała miejsce rewolucja kulturowa, polegająca na radykalnym uproszczeniu i spłaszczeniu struktury społecznej, zaniku wodzostw, dynastów i ich wojennych „przybocznych” i przejściu na samowystarczalność i „równość” – podobnie jak osadnicy w Ameryce Płn. odrzucili europejski ustrój arystokratyczny. Językiem tej rewolucji był słowiański. Kto chciał przeżyć w nowych warunkach, musiał mówić po słowiańsku W ciągu jednego pokolenia ziemie obecnej Polski, wcześniej mieszane, z powodzeniem mogły przejść na słowiański, a jednocześnie trwał napór tego nowego i efektywnego sposobu życia na Bałkany wzdłuż rzek Morawy i Dunaju. (Są przesłanki, że Słowianie nie „szli” przez obecną Rumunię.)

Siła asymilacji języka słowiańskiego była ścisłe powiązna z jego jednorodnością czyli brakiem dialektów. Kiedy ludzie na dużym obszarze muszą (z jakichś powodów) efektywnie się komunikować, wtedy zarówno zanikają dialekty, jak i łatwo następuje konwersja z innych języków na dominujący. I przeciwnie, kiedy ludność pewnego obszaru idzie w komunikacyjną rozsypkę, tworzą się dialekty, a języki mniejszości trwają jak wyspy.

Do ekspansji Słowiańszczyzny przyczynili się Awarowie, którzy sprzyjali osiedlaniu się Słowian na swoim terytorium, a ich język stał się tam wehikularnym i być może takim był już wcześniej: najpierw w dorzeczu Wisły, a następnie Dunaju. To mógł być bardzo ważny czynnik: że słowiański najpierw szerzył się jako wehikularny (jako lingua franca), a dopiero potem jako „ojczysty”.