Fanom językowego archaiku polecam artykuł „Evidence for Basque as an Indo-European Language” („Dowody na to że język baskijski jest indoeuropejski”), autora Gianfranco Forni z Mediolanu. Przypomnę, że baskijski jest ogólnie uważany za podręcznikowy przykład języka tzw. izolowanego, czyli nieposiadającego znanych krewnych i wobec tego nienależącego do żadnej rodziny, a właściwie stanowiącego rodzinę jednoegzemplarzową. Innym znanym językiem izolowanym jest japoński, chociaż ten bywa podłączany do rodziny ałtajskiej, gdzie turecki i mongolski. Autor dobrze o tej izolacji baskijskiego wie i zaczyna od tego, że pozornie sprawa wygląda na beznadziejną, i pokazuje przykłady bask. słów, które jawnie niczego indoeuropejskiego nie przypominają; kawałek jego przykładów:

nature: euri ‘rain’, gar ‘flame’, ibai ‘river’, ilun ‘night’, itsaso ‘sea’, izar ‘star’, su ‘fire’, zur ‘wood’, orri ‘leaf’, ke ‘smoke’, hil- ‘moon’, egun ‘day’, zulo ‘hole’

(Tu akurat Słowianin mógłby zauważyć podobieństwo bask. „izar” do naszych słów w rodzaju „zoria, zernyća”, „gar” zaś do „żar, żarzyć”, ale nie śpieszmy się.)

Forni każe jednak porównywać nie dzisiejszy baskijski (lub rodzinę baskijskich dialektów, bo jest ich kilka) z dzisiejszymi indoeuropejskimi (ani z PIE, pra-indo-europejskim), tylko rekonstruowany pre-baskijski, czyli prawdopodobny stan tego lineażu 2 tysiące lat temu – z rekonstruowanym proto-celtyckim. Tu uwaga: z zamieszczonych danych można wnieść, że proto-celtycki miał wiele własnych słów czy rdzeni, których nie dzielił z innymi IE (być może podobnie jak wśród słów germańskich jest wiele osobnych i niedzielonych z resztą IE, jak choćby znane earth, see lub sail) – i właśnie głównie te „idioceltyzmy” mają swoje pre-baskijskie odpowiedniki.

Najciekawszą częścią artykułu, a właściwie „wypisów”, ponieważ pod powyższym linkiem nie ma całego artykułu, który jest gdzieś ukryty albo dostępny za opłatą, jest lista prawie stu znalezionych analogii. (Izar, 'gwiazda', okazuje się być prapokrewne niczemu słowiańskiemu, tylko proto-celt. stera.)

Nie znając ani baskijskiego (i tym bardziej pre-bask.) ani żadnego celtyckiego (i tym bardziej rekonstrukcji proto-c.) nie ocenię słuszności ani założeń, ani wniosków Forniego. Przeglądając, miałem zastrzeżenie, że być może znalezione podobieństwa są „ligowe”, a nie „rodzinne” – tzn. wynikają stąd, że trzy-dwa tysiące lat temu lub dawniej oba „proto”, baskijski i celtycki, tworzyły ligę językową, nie będąc ze sobą w związku genetycznym. Podobna wątpliwość może być taka, że nie-ogólno-indoeuropejskie słowa w proto-celtyckim (a przeważnie te właśnie odpowiadają proto-baskijskim) zostały pożyczone z proto-baskijskiego. Autor wprawdzie odrzuca możliwą obiekcję, iż baskijski pożyczył długą listę słów z celtyckiego, ale nie dyskutuje odwrotnej możliwości: że oto proto-celtycki masowo pożyczał z proto-baskijskiego, stanowiąc indoeuropejsko-baskijską Mischsprache.

Tak lub inaczej rzecz jest warta uwagi i poszerzenia horyzontów, i ciekawa jako przykład intelektualnego puzzla, zwłaszcza dla mających przesadnie obsadzony znak Panny.