Tytuł jest listą rzeczy, których nam brakuje i których niedostatek zaczął być nie tylko uciążliwy, ale stał się zagrożeniem – zagrożeniem dla „nas” w najszerszym sensie tego słowa. Dla „nas” czyli ludzi i cywilizacji. Nie przypadkiem tę listę zaczyna Chłód, czyli malejąca zdolność Ziemi-planety do zrzucania w przestrzeń nadmiaru ciepła, czego skutkiem jest globalne przegrzanie, a przyczyną zrzucanie przez „nas” do atmosfery dwutlenku węgla, odpadu produkcji energii przez spalanie paliw węglowych.

Druga na liście jest Wilgoć, której brak widzimy jako suszę i malejącą dostępność użytecznej wody. Ciemność jest wypierana przez coraz bardziej natrętne sztuczne oświetlenie, przez które Ziemia widziana z kosmosu zaczęła świecić swoją nocną stroną. Ciemność nocnego nieba, jak i Cisza, stają się dobrami rzadkimi i luksusowymi. Podobnie gaśnie Samotność, rozumiana nie tylko w sensie negatywnym, jako depresyjne i ubezradniające osamotnienie, ale przede wszystkim w sensie pozytywnym jako możliwość retritu czyli odsunięcia się od natręctwa współobywateli i od bieżączki, i zostania sam na sam z własnymi myślami lub ich – dhyana, zen, vision quest – wyzwalającym wygaszeniem. O ginięciu Dzikości czyli wilderness, dzikiej przyrody, nie muszę specjalnie zawiadamiać.

Tytułowa lista składa się z rzeczy, których człowiek nie lubi, nie znosi, unika, ucieka przed nimi, kasuje je. Jest to lista naszych gatunkowych, głęboko wrodzonych, w genach zapisanych wartości negatywnych. Antywartości.

(Podobnie jak dla wiewiórek antywartością byłoby gołe pole, dla nietoperza dzień, dla kreta otwarta przestrzeń, a suchy ląd dla brzany. Wyobraź sobie alternatywne cywilizacje, które by wyewoluowały z tamtych gatunków. Zobacz tę cywilizację nietoperzy przykrytą szczelnymi maga-dachami dającymi wieczną noc. Cywilizację bobrów, która zalała wodą wszystkie lądy.)

Chłodu nie znosimy i chronimy się przed nim, ponieważ jak na ssaki jesteśmy skrajnie ciepłolubni. Wilgoć musimy tolerować, ale ta tolerancja idzie przez głowę, bo wiemy, że bez wilgoci nie będzie roślin, którymi bezpośrednio lub pośrednio się żywimy. Ale tam, gdzie możliwe, wilgoć eliminujemy – słowo „eliminacja” etymologicznie znaczy „usunięcie za próg”, co zgadza się z tym, że domy budujemy by zapewnić sobie odpowiednio wysoką temperaturę i bezwzględny brak wilgoci: przecież nie znosimy, kiedy „leje się nam na głowę”, przemaka papier i zwiera się elektronika. Wilgoć w domach natychmiast kojarzy się z chorobą i prostą drogą do śmierci. Ciemność jest nam wroga jako genetycznym dziennym wzrokowcom, a uciekamy się do niej (i w nią) właściwie tylko w sytuacji zagrożenia, żeby zejść z oczu grożącym wrogom. Tak było przy zaciemnianiu okien podczas II wojny światowej: na ciemność więc zgadzamy się tylko, gdy chroni ona nas przed czymś lub kimś jeszcze gorszym i bardziej „śmiertelnym”. Tu przedstaw sobie, ile aktywności by znikło, ile trzeba by było wyłączyć, gdyby zaprowadzić ciemność.

Cisza zdradza swoją jakość w oczywistej metaforze: martwa cisza. Przeciwnie, gwar jest typowo „radosny”. Cisza (podobnie jak ciemność) jest atrybutem zagrożenia. Ucichaliśmy, gdy trzeba było nasłuchiwać, skąd „złe” się zbliża. Ulga i komfort wyrażały się w głośnych rozmowach, okrzykach, hałasowaniu i śpiewach. To wyjaśnia niemożliwy do wyplenienia nałóg hukania racami – i błyskania, patrz wrogość ciemności. Wciąż miasta i władcy licytują się, kto urządzi „wspanialsze” fajerwerki. Gromadny wrzask był też jedną z pierwszych broni ludzi lub raczej ich ludzko-małpich przodków, których ekologiczna nisza, czyli sposób bycia i aprowizacji, polegała na tym, że nękali duże drapieżniki, które zmuszali wrzaskiem, rzucaniem gałęziami i kamieniami i innym natręctwem do porzucenia upolowanych zwierząt. Kilka gatunków drapieżców doprowadzili tym do ekstynkcji. Zjawisko to nazywa się kleptopasożytnictwem i było pierwszym krokiem proto-homines ku sapientyzacji. Wrzask i hałas, czyli przeciwieństwa ciszy niezwykle trudno jest usunąć, bo są dla nas genetycznym synonimem bezpieczeństwa, komfortu i własnej siły. Popatrz na swój sprzęt foniczny. Popatrz na hałas tłumów na stadionach. Zdolność do hałasowania i podnoszenia głosu jest też wybitnym atutem w wewnątrzgrupowych konkurencjach: kto głośniej krzyczy, więcej dostaje – co przeniosło się na radiowe i internetowe wzmacniacze wrodzonej donośności naszego głosu, także w przenośnym sensie.

Z samotnością czyli pozostawaniem na odosobnieniu-retricie ściśle związany jest indywidualizm, potężna twórcza siła. Ale samotni lub rozproszeni są słabi i ustępują miejsca gromadnym i tłumnym czyli wysoko uspołecznionym. Lub po prostu giną.

Jak listę zaczynał chłód, tak zamyka ją dzikość. Co to jest dzikość? Najkrócej: taki stan pewnego wycinka Ziemi, gdzie ludzie nie grzebią, którego nie naruszają swoją działalnością. Dokąd jeszcze nie dotarli lub się wycofali. Dzikość jest oczywiście stopniowalna, co kiedyś mi uświadomiła pewna Kanadyjka (wychowana w Yukon Teritory) wyśmiewając rzekomą „dzikość” pewnej rzeczki i lasu w Borach Tucholskich. Dzikość to brak „oswojenia”, domestyfikacji, czyli poddania pewnego wycinka Ziemi-świata regulacjom przez człowieka. W tym sensie dzikość nosimy w sobie, w swoim ciele, ponieważ nasze tkanki nie zostały przez nas ani zaprojektowane ani za bardzo przez nas uregulowane, i nosimy ją w umyśle, ponieważ nie jesteśmy w stanie uregulować swoich instynktów, odruchów ani snów, czyli tzw. podświadomości, O tym warto pamiętać, że podświadomość jest dzikością (wilderness) naszych prywatnych umysłów. Słowo dziki w polskim i innych słowiańskich jest skrótem od dziwoki, inaczej dziwny, które to słowa zawierają rdzeń dziw-, będący potomkiem praindoeuropejskiego rdzenia, który w sanskrycie dał słowo deva, czyli boska istota, w łacinie divinus (boski) i divinatio (dywinacja, zasięganie rady boskiej wyroczni); w perski zaś słowo daeva, złośliwy demon. Słowiański sens div-, „dziw, dziwić się, podziwiać, dziki” wyraźnie pochodzi sprzed podziału sensu tego rdzenia na dobre-boskie i złe-demoniczne, kiedy oznaczał on coś bardziej podstawowego: to, co „dziwne”, więc niezwykłe, nietypowe, zaskakujące, niespodziewane, inne, obce. Kiedy więc oznaczał to, co nie należało do ludzkiego, cywilizowane i udomowionego, uregulowanego porządku, co pojawiało się jako obcy gość z innego świata i przez to dziwiło i budziło podziw. (Angielskie i podobne w innych j. germańskich wild nie ma aż tak głębokiego sensu i jest etymologicznym bratem słowa wood, niem. Wald – las. Podobnie francuskie sauvage – i ang. savage – pochodzą od łacińskiego silva, las.)

Wszystkie rzeczy z tytułu – Chłód, Wilgoć, Ciemność, Cisza, Samotność, Dzikość – w chińskim kodzie zostałyby sklasyfikowana jako przykłady jakości yin, ich przeciwieństwa zaś do jakości yang. „Yangiczne” są więc ciepło/gorąco, suchość, jasność/światło, głos, życie gromadne i „państwowe” oraz człowiek jako przeciwieństwo dziczy. Słowo yang zanim wzięto je do wróżb i filozofii, znaczyło stok nasłoneczniony i suchy, przeciwne yin – stok zacieniony i wilgotny.

Jednocześnie uderzające jest, ze tamta szóstka rzeczy z tytułu jest anty-cywilizacyjna. Cywilizacja oparta jest na ich przeciwieństwie, na rzeczach yang, nie yin.

Cywilizacja zachowuje się dokładnie tak, jakby ta szóstca, Chłód-Wilgoć-Ciemność-Cisza-Samotność-Dzikość, była dla niej (dla nas!) wrogiem, przeciwnikiem, wrogą i wredną siłą, którą należy ukrócić i zniszczyć. Oczywiście, to błąd. Cywilizacja-yang nie jest w stanie istnieć bez „rzeczy yin”, które ma za podstawę. Banalna metafora piłowania gałęzi, na której się siedzi, jest tu aż nazbyt oczywista. Cywilizacja-yang, gdy zniszczy rzeczy yin, zginie. Z drugiej strony, cywilizacja nie zrezygnuje z „rzeczy yang”, bo to też byłoby jej wykasowaniem. Wyjściem jest kompromis. Demarkacja. Gdzie ustanowić tę demarkację, i jeszcze trudniejsze pytania: jak to zrobić, zostawiam do dalszych namysłów i dyskusji. Zacząć trzeba od szacunku dla dzikości, poszanowania dzikości.