Paweł Droździak na FB 24 września napisał przy okazji amerykańskiej wizyty Grety Thunberg... Zacytuję w całości, ryzykując naruszenie kopyrajtu:

Chrześcijaństwo nie zawdzięcza swojej popularności sile Rzymu, ani przewadze krucjat. Zawdzięcza swój sukces sposobowi, w jaki adresuje poczucie winy, które jest składnikiem każdej psychiki. Chrześcijaństwo poczucia winy nie tworzy. Ono je w człowieku odnajduje i nadaje mu treść, dzięki czemu życie z tym poczuciem winy staje się bardziej znośne. Współcześnie jesteśmy świadkami powstawania religii, która może powtórzyć karierę chrześcijaństwa bazując na podobnym pomyśle. Tak jak chrześcijaństwo odwracało porządek relacji miedzy człowiekiem i Bogiem, bo to Bóg za człowieka umierał, tak ta współczesna religia odwraca porządek relacji miedzy rodzicem i dzieckiem, bo to rodzic będzie winny, a dziecko będzie w umyśle rodzica obrazem karzącego sumienia.

I w tym miejscu następuje zdjęcie zagniewanej Grety T.

Tu są dwie kwestie. Jedna, że należałoby jakoś uświętować to odkrycie, że chrześcijaństwo stoi na opoce poczucia winy. Bo to już wiemy, ale to za mało: warto tym się ucieszyć. Jak? Np. wyszukując miejsca u Klasyków, którzy mówili o tym samym lub podobnym. Mnie przypomniał się od razu Nietzsche z „Tako rzecze Zaratustra”, najlepiej w oryginale:

Der Mensch selber aber heisst dem Erkennenden: das Thier, das rothe Backen hat. // Wie geschah ihm das? Ist es nicht, weil er sich zu oft hat schämen müssen? // Oh meine Freunde! So spricht der Erkennende: Scham, Scham, Scham – das ist die Geschichte des Menschen!

Co zostało przełożone tak:

Człowiek bowiem zwie się dla poznającego zwierzęciem o zarumienionych policzkach. // Jak to się stało? Czy nie dlatego, iż zbyt często musiał się wstydzić? // O, przyjaciele moi! Tak rzecze poznający: wstyd, wstyd, wstyd – oto historia człowieka! [1]

Poczucie winy jest odmianą wstydu; właściwie jest synonimem wstydu. Wstyd jest jedną z trzech kardynalnych negatywnych emocji Enneagramu (pozostałe to lęk i gniew). Właśnie wstyd, a nie inna z tych emocji, został tu wzięty pod światło, ponieważ jest – jakoś – związany z granicą między zwierzętami a człowiekiem. Człowiek jest zwierzęciem wstydzącym się – rzecze Nietzsche. Droździak dopowiada: i na szczególnym wynalazku w gospodarowaniu wstydem zasadziło się chrześcijaństwo i temu wynalazkowi zawdzięcza swój sukces. Wstyd czyli poczucie winy położyło jako medium pomiędzy człowiekiem a Bogiem. Zdaje się, że oryginalni Grecy, „poganie”, nie znali tego uczucia. Czy ktoś o tym szerzej pisał, odkrywał, tę arcy-ciekawą kwestię? Zapytam Pawła.

Niedawno poleciłem Jackowi Dobrowolskiemu artykuł „Długi Wrzesień ’39. Polska ofiara krwi jako katastrofa wyobraźni” Bartłomieja Radziejewskiego w „Nowej Konfederacji”. (Wszystkim polecam.) Odpowiedział, mały fragment przepisuję odnoszący się do omawianej sprawy:

Ciekawe, ale prawie nic nowego. O mistyce krwi za płytko, bo jej kamieniem węgielnym jest skupienie się na męce Jezusa, a nie na zmartwychwstaniu. Polski katolicyzm każe potęgować cierpienie, aż do ofiary z życia by zbliżyć się do Boga, a nie radować się z obecności Boga jak chasydzi.

No właśnie, w świetle tego, co zauważył Paweł Droździak, że chrześcijaństwo (a chyba w nim rzymsko-polski katolicyzm szczególnie) ufundowane jest na nieustannym poczuciu winy jakie ma mieć człowiek wobec Boga, rada Jacka skierowana jest w powietrze: polscy katolicy nie mogą się cieszyć obecnością Boga (ani czegoś/kogoś podobnego, np. Mocy i Piękna w przyrodzie) jak chasydzi, bo na innym fundamencie są ufundowani. Musieliby wtedy odrzucić swoje fundamentalne poczucie winy, jak (poruszając niebo i ziemię), próbował uczynić to Nietzsche, albo przynajmniej „coś z nim zrobić”, jakoś nim zarządzić. („Więc wy o panie, wy to coś złapcie, albo w ogóle coś zróbcie” – śpiewał kiedyś Tadeusz Chyła słowa Andrzeja Waligórskiego.) Chasydzi nie byli chrześcijanami, a jeszcze bardziej nie byli katolikami.

Tu otwiera się panorama niewiadomych. Czy katolicy uprawiają swoje poczucie winy podobnie, tak samo, lub inaczej niż z jednej strony młodsi sąsiedzi protestanci (Nietzsche był z nich), z drugiej strony starsi sąsiedzi prawosławni? Czy mają je/znają muzułmanie? A może oni są pod względem tej odmiany wstydu jak dzieci? Czy (może) w tym miejscu była różnica między zawstydzonymi prawosławnymi Serbami, a rolującymi ich islamskimi przecherami Albańczykami z Kosowa? (Tu polecam lekturę książki, dziś na papierze całkiem sprzedanej i istniejącej tylko w formacie pdf, zmarłego niedawno krakowskiego prof. Marka Waldenberga „Rozbicie Jugosławii”. Horror. Horror. Za naszą miedzą 30 – 15 lat temu działy się rzeczy jak na Wołyniu. „Myśmy wszystko zapomnieli” – jak gadał klasyk. Nasze gazety dokładały się do kłamstw, a nasze wojsko... A, wystarczy.)

Jak gospodarowały wstydem – poczuciem winy – inne cywilizacje? Indie? Chiny? Japonia? Panorama niewiadomych... coraz większa. O to powinniśmy pytać poznawanych mieszkańców dalekich krajów. Wikipedyści uznali, że odpowiednikiem polskiego „poczucia winy” jest po angielsku remorse, a po niemiecku die Reue. Czy faktycznie tamte słowa w uszach-duszach mówiących tamtymi językami brzmią aż tak złowieszczo i paraliżująco, jak poczucie winy po polsku?

Paweł Droździak sugeruje, że oto tworzone są początki „nowej religii”, gdzie dorosły/rodzic ma mieć poczucie winy wobec dziecka. Ale to nie tylko to. Poczucie winy, lub zarządzanie poczuciem winy, coraz szerzej jest wykorzystywane jako broń i to masowego rażenia. Gdzie to widzę? Oto feminizm: mężczyzna ma czuć się winny wobec kobiet. Rasizm, lub oskarżenie o rasizm: Biały ma mieć poczucie winy wobec nie-białych, głównie Murzynów. Antysemityzm: nie będący Żydem ma mieć fundamentalne poczucie winy wobec Żydów. Podobnie jest z „islamofobią”. Tu leży fenomen „mniejszości”: mniejszość to nie grupa, której członków jest jakoś niewielu, tylko grupa na widok której powinno się odczuwać poczucie winy. Mniejszość to kategoria, której jesteśmy winni poczucie winy.

(Mniejszości zanim zaczną żądać poczucia winy wobec siebie, najpierw rozpoznają u siebie jakieś szczególne upośledzenie lub niesprawność. – Ale to już inny fork.)

Ciekawe, że eksploatowanie poczucia winy jest „bronią” lewicy. Być może jest nawet tak, że „lewicowość” w jej dzisiejszym sensie można zdefiniować jako posługiwanie się poczuciem winy jako narzędziem dla osłabienia przeciwników.

Jak na ten hak nie dać się złapać?

(Tytuł parafrazuje Adama Michnika „Kościół, lewica, dialog” 1977.)

[1] „To rzekł Zaratustra”, przełożyli Sława Lisiecka i Zdzisław Jaskuła. 1999.