Religie politeistyczne stopniowo się w Polsce rozwijają. Niektórych jednak najwyraźniej dziwi, że politeizmów jest poli. Zwłaszcza ze strony dominującego u nas środowiska rodzimowierczego da się, oprócz głosów przyjaznych, usłyszeć pomruki niedowierzania, a nawet oburzenia. Ostatnio kilku znajomych różnych ścieżek podrzuciło mi dobry przykład tego typu myślenia, a jest nim tekst na stronie Duchtyni: „Czy Słowianie mogą wyznawać asatru?” Choć poruszałem już tę kwestię w książce pozwolę sobie jeszcze raz kilka spraw przy tej okazji postawić. Zadać jednocześnie kilka ważnych pytań do zwolenników wyrażonego tam stanowiska.

Czytamy tam m.in.:

Wśród zwolenników religii etnicznych, lub też ruchów religijnych na nich bazujących, często słychać głosy, że to właśnie te ruchy wyznaniowe są „właściwym” rodzajem duchowości, ponieważ nawiązują bezpośrednio do etnicznej tożsamości i kultury danego ludu.[...] Zgodzić się jednak nie sposób z ludźmi, którzy bardzo głośno krzyczą o owej tożsamości, o naturalności pogańskich wierzeń i o „tym złym Chrześcijaństwie”, które zagrabiło prawdziwy charakter danego ludu, a jednocześnie SAMI przyjmują wiarę… obcą. O kim mowa? Oczywiście o wszelkiej maści polskich „Asatru”, „Celtach” czy innych hellenistach.

1. Wygląda jak stwarzanie sobie przeciwnika na miarę przygotowanych zawczasu argumentów, czyli najpierw strzelamy, potem wokół trafienia rysujemy tarczę. Ani wśród polskich asatryjczyków, “Celtów” czy hellenistów nie słyszałem nie tylko głośnego, ale żadnego tego rodzaju krzyku o etnicznej tożsamości.

2. Nie sądzę, by ktoś (może poza nacjo-poganami) odrzucał chrześcijaństwo dlatego, że jest to wiara obca. O jej względnej obcość można się przekonać dopiero ją porzucając. W najbardziej potocznym sensie chrześcijaństwo, zwłaszcza w wydaniu ludowo-katolickim jest znacznie mniej obce niż rodzimowierstwo słowiańskie. W katolicyzmie większość wzrastała, przesiąknięta jest nim kultura i obyczaje. Gdyby odrzucić wszystko, co zostało dotknięte w jakiś sposób chrześcijaństwem to z rodzimowierstwa nie pozostałoby chyba nic. Aby rozróżnić, co jest np. w zwyczajach ludowych pogańskie, a co chrześcijańskie, trzeba najpierw poznać obydwa osobno i nieskażone. Bo i chrześcijaństwo w toku swego rozwoju czerpało z pogaństwa antycznego pełnymi garściami.

3. Gdy ktoś zalicza „asatryjczyków” czy „Celtów” do hellenistów to albo dowodzi swej bezgranicznej ignorancji religioznawczej, albo złych intencji. Na nic zatem dowodzenie, że artykuł ten nie jest atakiem. Jest atakiem i jego styl dowodzi wrogości.

Powiedzmy jednak wprost: jeśli chcemy odwoływać się do religii etnicznych to, na Bogów, odwołujmy się do religii RODZIMYCH dla nas, jako jednostki, która jest częścią zbiorowości etnicznej. RODZIMOŚĆ religii RODZIMYCH oznacza ich bardzo silne, nierozerwalne wręcz, powiązanie ich z językiem, kulturą, tożsamości narodową i etniczną, a więc sposobem postrzegania świata i interpretowania go.

1. Cóż to takiego „religia etniczna”, któż wymyślił ten (brzmiący jak „bóg wegetacji” z kiepskiego religioznawstwa) termin i co on oznacza? Trudno uznać tezę o ich nierozerwalnym powiązaniu z narodem za definicję, ale przyjrzyjmy się choćby temu, co nam autor daje. Nierozerwalne powiązanie z narodem? Hmmm, jakoś wszystkie narody europejskie swoje związki z dawnymi religiami zerwały, co więcej, zdaniem większości historyków w ogóle nie można w przypadku wczesnego średniowiecza mówić o tożsamości narodowej, która ukształtowała się znacznie, znacznie później. Akurat w kulturze polskiej znacznie łatwiej wyśledzić ślady śródziemnomorskiego antyku niż wierzeń Prasłowian, chyba, że ograniczymy się do kultury ludowej. Tożsamość etniczna? Cóż oznacza? Związek z plemieniem? Którym: Polan, Wiślan, Wieletów, Obodrzyców, Radymiczów etc. etc.? Z „rasą słowiańską”? Cóż, wydaje się, że sami pierwotni wyznawcy przedchrześcijańskich religii słowiańskich zupełnie się do tej tożsamości nie poczuwali, skoro na siebie nawzajem polowali i sprzedawali w niewolę. Gdyby chcieć ograniczyć się do plemion zamieszkujących tereny dzisiejszej Polaków, to problem jest jeszcze inny – o wierzeniach, zwłaszcza wyższych, dotyczących bogów, akurat w tym przypadku wiemy najmniej. Czy zatem wyrazem polskiej tożsamości narodowej ma być czczenie prarosyjskich bóstw, witanie się z rosyjska „Sława”? Aleksander Dugin śmieje się i klaszcze.

2. Czy religie pogańskie były faktycznie „etniczne” w tym sensie, że ograniczały się do jednego ludu (jak judaizm dla Żydów)? Nie w sensie ograniczania z konieczności, ale samoograniczania się? Są na to jakieś dowody? Ślady zakazów wstępu i konwersji dla obcoplemieńców (nie mówię o chrześcijańskich misjonarzach, którzy dostawali łomot za nadużycie praw gościnności, a nie za to, że byli chrześcijanami)?

3. A czy faktycznie nasi przodkowie byli tak restrykcyjni, skupieni na swojej „etnicznej wierze”? Wiadomo coś, o karach za czczenie obcych bogów? Czy nasi przodkowie trwali w wierności dawnej wierze dlatego, że byli tacy wierni, czy dlatego, że nie znali lepszej? Gdyby tak było, byliby ewenementem, większość ludów bowiem, zwłaszcza niepiśmiennych sprawdzało moc swego boga empirycznie, zwłaszcza na polu walki. W końcu przecież przyjęli chrześcijaństwo...

Religie etniczne, RODZIME, właśnie dlatego są RODZIME, że wyrastały razem z danym ludem, nawet jeśli ulegały przekształceniom.

Jak można mówić o wzrastaniu słowiańskiej religii etnicznej? Niemal wszystko co wiemy o niej, wiemy z przekazów późniejszych, pośmiertnych. Trudności są nawet z bezdyskusyjną rekonstrukcją panteonu, z któregokolwiek okresu, cóż zatem mówić o rekonstrukcji samego rozwoju? Podobnie niewiele da się powiedzieć o rozwoju „ludu” polskiego (?) przed Mieszkiem. Rozwój da się jakoś jeszcze rzetelnie rekonstruować w przypadku hellenizmu, i tu dowiadujemy się np., że religia ta rozwijała się równolegle nie tylko z rozwojem Hellenów, gdyż jak do tego dochodzą współcześni historycy, o Rzymianach nie wiemy niczego pewnego sprzed okresu, gdy zaczęli podlegać wpływom greckim (czy to płynącym z kolonii greckich czy poprzez Etrusków). Religia grecka od początku więc promieniowała na inne ludy i zmieniała je, przyczyniając się do ich wzrostu. Jedynym sposobem, by nadać cytowanemu zdaniu sens w odniesieniu do nas, jest uznanie ludowego polskiego katolicyzmu za przekształconą formę pogaństwa. Autor zresztą poniekąd to przyznaje. Rozumiem, ale wówczas cała rekonstrukcja przedchrześcijańskich wierzeń jest niepotrzebnym trudem. Nazwijmy wówczas rzecz po imieniu i zamiast odprawiać Kupałę chodźmy ze święconką.

ludzie ci z religii etnicznej robią kolejną uniwersalistyczną zabawę dla każdego, niezależnie od podłoża kulturowego i etnicznego.

Jak wspomniałem, religia grecka była w pewnym sensie uniwersalistyczna, a mianowicie w tym, że poza powierzchowną warstwą zakorzenionych lokalnie obyczajów i wierzeń dotykała spraw i prawd ogólnoludzkich. Tak jak prawd ogólnoludzkich stara się dotknąć buddyzm, taoizm czy nawet chrześcijaństwo (choć je trudno zrozumieć bez kontekstu judaizmu). Postaci bogów greckich z pism Homera przemawiają i porywają każdego, bo mówią o czymś dogłębnie ludzkim. Gdy kultura przekracza poziom „jeść-spać-spółkować-nie dać się zabić-zabijać”, ale sięga poziomu duchowego, przekracza poziom kultury ludowej i staje się kulturą w sensie uniwersalnym (a przynajmniej cywilizacyjnym). Taka kultura nie jest zabawą. Dlatego kultura grecka ożywiała nie tylko Greków, Rzymian, ale też bardo długo Niemców czy Anglików. Oglądając czołówkę serialu „House of Cards” widzimy doskonały architektoniczny przykład tej żywotności. Osobiście mam wrażenie, że są to zdjęcia z antycznego Rzymu, który jakimś cudem nie został zniszczony przez barbarzyńców (proszę mi tylko nie imputować uwielbienia dla imperialnej polityki USA).

Rodzimowierstwo jest odwoływaniem się do tego, w co wierzyli nasi Przodkowie.

Tu mogę przytoczyć argument, który zamieściłem w książce: nasi, ale którzy? Dlaczego akurat ci, sprzed (umownego) roku 966? Dlaczego nie przodkowie z roku 1566, 1866? W przypadku tych ostatnich jest przynajmniej szansa, że coś o nich wiemy konkretnego. Gdy za jedyne kryterium przyjmujemy wiarę przodków wybór rodzimowierstwa jest więc czysto arbitralny. Bardziej zasadny, niż wybór oparty na kryterium duchowym? Doprawdy?

I tu dotykamy sedna: czym jest religia? Do jakiej sfery życia przynależy? Gdy wiąże się ją z narodem, krwią, operuje kategoriami „zdrada”, to znak niezawodny, że wpisuje się ją w sferę polityczną. Bo jeśliby miała przynależeć, jak ja uważam, do sfery kultury, to skąd taka wybiórczość – dlaczego winniśmy być „wierni przodkom” jedynie w sferze religii, a nie np. w sferze muzyki! A zatem prawdziwemu rodzimowiercy nie powinno być wolno (pod zarzutem zdrady kultury etnicznej) słuchać Wagnera, Slayera ani Celine Dion. Cóż pozostaje zatem do słuchania poza muzyką ludową? Obrazy Rembrandta czy Turnera oczywiście też powinny zostać zastąpione przez wycinanki kurpiowskie. Ileż to zdrajców kultury na naszych uniwersytetach! Studiują jakichś Newtonów czy Einsteinów, Darwinów czy Weberów zamiast... Etc. etc. A właściwie, to co rodzimowiercy robią na obcym kulturowo Facebooku?

Duchtynia dla erystycznego efektu rzuca kilkakrotnie zarzutem zdrady własnej kultury. Skoro Polacy od początku czerpali z różnych kultur (również orientalnych, jak stroje szlacheckie inspirowane modą turecką), to cóż może być bardziej obcego naszej polskiej kulturze niż właśnie taki „etniczno-religijny” fanatyzm? Duch danego narodu (że posłużę się tą historiozoficzną kategorią) przejawia się bowiem nie tylko (a może i nie tyle) w kulturze prostego ludu, ale także w całokształcie jego instytucji we wszystkich, a nie wybranych okresach historii. Jeśli dostrzegać tu jakąś nić przewodnią w historii Polski, to jest nią nieustanna niechęć przed byciem zniewolonym, walka o wolność, również wolność wyboru religii (vide konfederacja warszawska).

Polskość nie polega zatem na ślepym trwaniu przy tym, co dawne, ale zawiera w sobie również otwartość na to, co cenne w innych kulturach. Jeśli ktoś chęć wzbogacania własnej kultury o wartościowe osiągnięcia innych kultur nazywa zdradą, to na poziomie kultury sam działa na szkodę własnego narodu, a zatem jest bardziej uprawnionym adresatem tego zarzutu. No, chyba, że jak zaznaczyłem, traktujemy religię jako sprawę polityczną. W takim razie domagam się kategorycznie jasnego postawienia sprawy: to, co wyznajecie, nie jest żadną religią w ścisłym sensie, to opakowana w religijne szaty ideologia polityczna.

Przytoczyłem tu i w książce tyle argumentów merytorycznych, że na koniec pozwolę sobie na szczyptę niemerytorycznego psychologizowania. Skąd taka wściekłość na asatryjczyków, wyznawców druidyzmu czy czcicieli Nieśmiertelnych z Olimpu? Moim zdaniem, przemawia tu kompleks niższości. Sam fakt, że ktoś posuwa się do użycia tak niedorzecznego w sferze religii argumentu jak pochodzenie etniczne, dowodzi niestety, że innych argumentów nie ma. Czy naprawdę jest tak źle? Czy jedynym argumentem na rzecz rodzimowierstwa ma być „dobre, bo polskie?” O ile w sferze gospodarczej jestem jakoś w stanie argument ten zrozumieć, przynajmniej dopóki polski producent faktycznie oferuje produkt zbliżonej jakości. Dlatego wolę polskie mleczko „Ludwik” niż „Ciffa”, ale nikt mnie nie zmusi, bym zamiast tytoni Samuela Gawitha wkładał do fajki „Poniatowskiego”. Mleczko „Ludwik” ma jakieś argumenty za sobą poza swoją polskością (np. jest delikatniejsze dla środowiska i skóry, przez co nie trzeba używać rękawiczek). Jestem niezmiernie ciekawy, jakie argumenty ma za sobą, poza „naszością”, rodzimowierstwo? Co nam, politeistom innych ścieżek dacie do czytania, gdy chcecie zabrać Havamal, Iliadę czy Eneidę? Czym mamy karmić naszego ducha w sferze religijnej, gdy już rozstrzygniemy spór, czy Swaróg to ten sam bóg co Swarożyc, czy to jednak jego ojciec? Jaką literaturą dającą nam materiał do roztrząsań religijno-etycznych zastąpicie Ajschylosa czy Eurypidesa? Jaką filozofią zastąpicie Heraklita czy Senekę? Jeśli nie macie niczego porównywalnego, to może jednak czas zabrać się do roboty, zamiast biadolić nad rzekomą „zdradą” innych. Jestem przekonany, że odrobina otwartości na pokrewne religie wydatnie by w tym pomogła.