Kilka dni temu rozmawiałem z sąsiadką, mieszkającą pół godziny samochodem ode mnie, trochę głębiej w mazowieckie Podwarszawie. Kiedy tu się sprowadzaliśmy z miasta (mówiła), zależało nam, żeby naokoło było ciemno. Teraz już tak nie jest: i z lewej i z prawej całą noc świecą ostre jarzeniówki. Dlaczego? Bo gdy ktoś ma większy majątek na działce, chroni się pod firmę ochroniarską, a te firmy w umowach wymagają, żeby było „odpowiednie” oświetlenie i mocny, szczelny płot. Więc ludzie ogradzają posesje płotami-barierami i grzeją jarzeniówkami po oczach. I już nie jest tak, jak było. Zwierzęta tracą dostęp, nie mają możliwości migrować. Nie podchodzą już do zabudowań. Obserwuję (mówiła dalej) jak sąsiedzi zaprzestają drobnej hodowli. Dlaczego? Wszystko zmienił zakaz domowego uboju, konieczność wywożenia zwierząt do ubojni. Oraz konieczność sprostania normom hodowli: trzeba mieć przepisowe wyposażenie obory, podawać lekarstwa, antybiotyki. Ludzie mają z tym za wiele kłopotu i za duże koszty i zaprzestają. Dwie krowy lub pięć świń przestało się kalkulować. Sąsiedzi wolą mleko kupić w sklepie. Kiedyś była tu wysoka klasa ziemi (opowiadała dalej), zrobiono melioracje, po których klasa ziemi spadła o dwa punkty. Próchnica utleniła się od przesuszenia, dodałem.

Ta rozmowa uświadomiła mi, a raczej przypomniała mi po raz któryś, że prócz wielkich katastrof środowiskowych (jak rabunkowa wycinka Puszczy Białowieskiej i Karpackiej) oraz inwestycji, które pociągają takie katastrofy (jak wysuszenie pojezierza od kopalń koło Konina), nieustannie odbywa się drobna, idąca małymi krokami erozja środowiska, będąca zarazem erozją krajobrazu. Przyczyną nie jest ani niczyja zła wola ani chęć szkodzenia komukolwiek. Właściciele posesji bogacą się, a w tamtej okolicy osiedliło się wielu przybyszów z Warszawy. Ochroniarze nie będą odpowiadać za obiekty niechronione wstępnie przed złodziejami płotami-zasiekami i agresywnym oświetleniem, więc właściciele muszą takowe zakładać, od czego przestaje istnieć nocna ciemność właściwa miejscom zgodnym z naturą, a zwierzęta unikają oślepiającego je światła i nie próbują forsować płotów, więc kurczy się przestrzeń dla jeleniowatych, dzików i zajęcy. Z powodu wysokich norm hodowlanej higieny rolnicy zaprzestają małej hodowli, więc zanika tradycyjna więź ludzi i zwierząt, zanika to poczucie wspólnoty i odpowiedzialności, które (powiem sentymentalnie) jakoś osładzało krowom, wołom, koniom, świniom ich pracowite i tragicznie krótkie życia. Popyt na mleko i mięso przemieszcza zwierzęta do przemysłowej hodowli, na hale i do klatek. Do miejsc, gdzie ich dozorcy patrzą na nie już tylko jak na kłopotliwą masę, surowiec, który jak najszybciej i najzyskowniej ma zostać przerobiony na towar na sprzedaż. Naokoło beton, zasieki i jarzeniówki, silosy z paszą, hałdy gnoju, „laguny” gnojówki, smród. Gdy inwestor chce postawić kolejną przemysłową hodowlę, nic dziwnego, że mieszkańcy protestują, bronią się. Dlatego fermy, hale i gnojowiska wyjeżdżają byle dalej od istniejących osad, czyli na w miarę nieruszone dotąd pola, łąki, lasy, dziurawiąc, raniąc bytującą jeszcze przyrodę i krajobraz. Gdy zanika drobna hodowla, czyli te krowy na łąkach i obory przy podwórzach, giną jaskółki: bo tracą miejsca i ochotę na gniazda tam, gdzie znikł ten składnik środowiska, do którego one wyewoluowały, czyli bydło i jego schronienia. Przemysłowe fermy nie są miejscem dla nich. Niszczenie gleby od „melioracji” czyli przesuszania terenu, warte jest osobnego tekstu; ironicznie samo tamto słowo z łaciny znaczy: ulepszanie.

Dla porządku: przybyszowi z miasta tamta okolica, gdzie byłem i rozmawiałem, wciąż spokojnie może jawić się zielonym sielskim rajem. Wciąż kusi do tego, żeby sprzedać mieszkanie w Warszawie lub Łodzi i kupić kawałek „zielonego”. Jednak procesy podcinające tę gałąź idą i postępują niewzruszenie.

Kilka kilometrów od tamtej miejscowości na dawnej żwirowni ze stawami-wyrobiskami ruszyła budowa mega-wesołego miasteczka, parku rozrywki. Groza. To jednak pominę, bo to jest punktowa katastrofa, a tu skupiam się na drobnej, powoli kroczącej i rozlewającej się erozji.

Tamtych erozyjnych zjawisk jest mnóstwo i są wszechobecne, a jednocześnie większość z nich nie dociera do naszej świadomości. O nich się nie mówi, nie wie, nie rejestruje, nie uogólnia i nie wartościuje: czy są dobre, czy złe?, i jak to zmierzyć? Nie wyciąga się wniosków. Ta drobna, ale krocząca, postępująca erozja świata w ogóle nie jest przedmiotem dyskursu! Pomiędzy narodem wyborców a wyrosłymi z niego politykami działa tylko jeden kanał wymiany: naród woła do polityków: dajcie nam więcej! Więcej pieniędzy, wyższe dochody, więcej towarów do skonsumowania. Zarazem jest to jedyny gatunek komunikatów, który politycy słyszą i czytają. Reszta ginie, niknie. Prócz erozji krajobrazu, erozji żyjącego świata, działa podobnie uporczywy proces erozji treści dyskursu. „Społeczeństwo” traci żywą ziemię, na której i z której żyje, ale zaślepione i ogłupione erozją treści, nie widzi tego, nie wie o tym i nie chce wiedzieć. Znaczenie też ma ta okoliczność, że większość z tych erozyjnych procesów (i tych katastrofalnych też) odbywa się poza miastami. Dlatego miejski człowiek ich nie zauważa. A właśnie on jest głównym podmiotem, uczestnikiem i adresatem dyskursów dotyczących ogółu.

Nie zauważa, to też trochę nieściśle powiedziane. Bywa, że zauważa. Przerażają nas zmasakrowane aleje, „zręby zupełne” czyli kasacja lasów nawet w obrębie granic miasta (czytam na FB, że las bródnowski w Warszawie „Lasy” niedawno wycięły), barbarzyńskie polowania, smród od ferm i przemieszczone do nas z zachodu kacety dla lisów i norek. Jednocześnie cieszy nas (lub przynajmniej jeden z programów Polskiego Radia parę dni temu kazał z tego się cieszyć), że „rozkwita” w Polsce produkcja mebli, że staliśmy się w tym przemyśle światową potęgą. Nie kojarzymy tego z przyspieszonym rabunkiem resztek starych lasów. Konkludując: nie jest tak, że nie zauważamy, bo faktycznie widzimy te zjawiska jak Straszni Mieszczanie z wiersza Tuwima: „A patrząc – widzą wszystko oddzielnie // Że dom... że Stasiek... że koń... że drzewo...”. Postrzegamy fragmenty, nie widzimy związków ani całości.

Istnieje pilna potrzeba stworzenia Integratora: integratora wiedzy i działań o świecie, w którym żyjemy. Jak by taka instytucja mogła wyglądać, to już przerasta tę skromną relację z podmiejskiej wycieczki.