Starożytne religie huczały od ofiar. Grecy praktykowali hekatomby (εκατομβη), czyli składanie ofiary ze stu wołów.

Starożytne religie huczały od ofiar. Grecy praktykowali hekatomby ('εκατομβη), czyli składanie ofiary ze stu wołów. Starożytni Żydzi w swojej świątyni w Jerozolimie palili w całości – całopalenie, holokaust, 'ολοκαυστοσ, hebr. olah, עלה – zarzynane tam bydło, owce i gołębie. U Rzymian był obrzęd suovetaurilia, czyli rytualne zabicie świni, owcy i byka. Wiedziano jednak, że religijne zabijanie zwierząt było namiastką zabijania ludzi. Ostatnie ofiary z ludzi (z jeńców wojennych) w Rzymie uczyniono w 226 i 216 roku p.n.e. w obliczu zagrożenia państwa. Z ceremonii pogrzebowych podczas których zmuszano mężczyzn do zabijania się w pojedynkach, wzięły się walki gladiatorów. Pamięć ofiar z ludzi trwała w mitologii greckiej (Ifigenia) i żydowskiej (Izaak). Święte mordowanie ludzi greccy i rzymscy autorzy stwierdzali u „barbarzyńców”: Herodot u Scytów, Juliusz Cezar u Galów. W Indiach w wedyjskiej epoce ich religii z kolei ceremoniom ofiarnym przypisywano moc większą od boskiej: bogowie mieli się posłusznie stosować do „dobrze wykonanych” ofiar; kapłani-ofiarnicy, bramini, mieli jak wierzono moc pozwalającą im sterować bogami. Do skrajności ofiary i to z ludzi doprowadzili Aztekowie, których rok liturgiczny polegał na nieustannym mordowaniu ludzi setkami i tysiącami, czynionym z jakimś przeraźliwym sadystycznym zapamiętaniem: obrzęd był tym „lepszy”, im ofiar było więcej i im bardziej je bolało. Religijne samobójstwa, czyli składanie własnego życia w ofierze, częściej wymuszone niż dobrowolne, w Indiach to sprawa całkiem świeża: palenia wdów czyli sati brytyjscy kolonizatorzy zabronili w 1829 r., pojedyncze przypadki mają miejsce wciąż obecnie. Także, jak pisze np. www.indiaguide.pl, „[w Puri] szaleńcy rzucali się pod koła [rydwanu wiozącego posąg Wisznu], by umrzeć w obecności boga.”

Ze współczesnych wielkich religii, w chrześcijaństwie, we wszystkich jego odłamach, ofiara z Jezusa Chrystusa, człowieka, który jednocześnie był bogiem, jest absolutnie centralną ideą, istną osią obrotu, bez której chrześcijaństwo rozpływa się w powietrzu. Warto przypomnieć, że w pierwotnej wersji głoszonej przez św. Pawła, ofiara z Syna Bożego miała miejsce nie „w realu” na ziemi, tylko gdzieś w zaświatach, w przestrzeni mitycznej, a Jezus jako mesjasz miał dopiero przyjść na ziemię w przyszłości, wg Pawła nader bliskiej. Msza, centralny rytuał katolicki, jest uobecnieniem ofiarnej śmierci Chrystusa (mordu na nim), tzn. podczas mszy ponownie odbywa się to samo wydarzenie. Chrześcijaństwo można interpretować jako wielkie i rozbudowane symboliczne (a według niektórych wyznawców zarazem realne) składanie ofiary z człowieka.

Na tym tle inne religie są skromniejsze. W hinduizmie bogom ofiarowuje się owoce, kwiaty i mleko palone w świętym ogniu. Muzułmanie ceremonialnie (i realnie) zabijają owce. W judaizmie (o ile coś w ogóle wiem o tej tajemniczej religii) ofiara pozostała jako pamięć holokaustu, które to wydarzenie zmieniło sens: w starożytności była to wspomniana ofiara z palonych w całości zwierząt, współcześnie tak nazwano ludobójstwo na Żydach, więc sami ludzie z tego narodu uważani są za „ofiary” w sensie sakralnym.[1] W buddyzmie można dopatrzeć się ledwie jakichś śladów ofiar, np. w tybetańskim składaniu w darze buddom i bodhisattwom torm czyli figurek z masła.[2]

René Girard
www.clarion-journal.com

Bez wątpienia początkiem wszelkiego składania ofiar były ofiary z ludzi, czyli ceremonialne zabijanie ludzi lub inaczej wystawianie ich na śmierć, w tym zmuszanie do samobójstwa. René Girard w swojej słynnej i obowiązkowej dla każdego książce „Kozioł ofiarny” (omawiam ją w: „Strukturalistyczny Zbawiciel”) rekonstruuje sytuację ofiarniczą, czyli taki proces w pewnej społeczności, który sprawia, że pewna osoba z tej społeczności zostaje „wydelegowana” do roli ofiary, zostaje uznana za winną dziejącego się zła (bo sytuacja ofiarnicza rozwija się właśnie w obliczu zagrożenia dla całości tej grupy) i następnie zabita, porzucona na śmierć lub nakłoniona do samobójstwa. Do roli ofiary delegowani są ludzie, którzy zawczasu noszą pewne znamiona ofiarnicze, są nimi nacechowani – mianowicie wyróżniają się z gromady swoją niezwykłą urodą lub przeciwnie szpetotą, swoją słabością lub przeciwnie siłą, szczególnym urodzeniem, pochodzeniem, obcością, nędzą lub (jak Hiob) sukcesem. Jak ta sytuacja ofiarnicza wygląda z punktu widzenia wydelegowanej ofiary, René Girard przedstawił na przykładzie opowieści o Hiobie w innej swej książce, pt. „Dawna droga, którą kroczyli ludzie niegodziwi”. Po śmierci ofiary dokonuje się jej reinterpretacja: zostaje uznana za potężną, boską istotę z zaświatów, która swoją (tak przecież niewdzięczną!) społeczność otacza odtąd skuteczną opieką.

Barbara Ehrenreich
z: freethoughtalmanac.com

Jednak Girard nie odpowiada na pytanie: dlaczego wydanie na śmierć kogoś z grupy ma tę grupę uratować? Czy były i jakie mogły być realne przesłanki takiego postępowania? Jakie realne wydarzenia mogły kiedyś, dawno temu, nauczyć ludzi, że wyrzucenie jednego ze swoich poza wspólnotę i na śmierć, może jakoś pomóc pozostałym przy życiu? Na to pytanie odpowiedziała Barbara Ehrenreich w książce „Rytuały krwi”, oryg. 1997, pol. 2001. Odpowiedź jest prosta: pierwowzorem było porzucanie lub czynne wypychanie członka stada na pożarcie ścigającym stado drapieżnikom! – jeszcze na małpim etapie naszego ewolucyjnego rozwoju.

Bogowie, te łaknące krwawych i mięsnych ofiar istoty, okazują się być u źródła drapieżnikami [3] prześladującymi małpie stada lub grupy naszych już hominidalnych, dwunogich przodków, którzy świeżo wyszli na niebezpieczną sawannę. Ich pierwowzorem jest lew, tygrys, machajrod, dinofelis, lampart, jaguar, wilk i hiena, i niedźwiedź po migracji w chłodniejsze strony. W małpio-proto-ludzkich genach wdrukowała się nadzwyczajna procedura zachowań: kiedy wszystkim czyli każdemu w grupie grozi śmierć w pożerającej paszczy kota, hieny itp., wtedy należy wydelegować spośród siebie kogoś, czyja strata będzie najmniej kosztowna, a więc jakiegoś plemiennego nieudacznika, przybłędę-obcego lub chorego. Żeby mieć poczucie słuszności, należy uwierzyć i przekonać delegata, że „to jego wina”, że to on jest winien niebezpieczeństwu zagłady, a zatem i kara rzucenia go na pożarcie jest sprawiedliwa. Został też wdrukowany schemat postępowania w takim wypadku, co jest ważne, bo w sytuacji śmiertelnego zagrożenia nie ma czasu na wymyślanie reguł, one muszą być z góry gotowe. Reguła jest taka, że delegowanie pada na kogoś, kto już zawczasu „wygląda jak ofiara”.

Religie są kulturowo „zliteratyzowanymi” zespołami zachowań, w wyniku których pierwotna grupa łamała swoją solidarność, wyjmowała jedną jednostkę spod swojej solidarności i delegowała ją na śmierć w zębach drapieżnika. Dixi.

z: www.prehistoric-wildlife.com