Grody słowiańskie na Połabiu- Budziszów

W ostatnich latach utrzymuje się w Niemczech duże zainteresowanie identyfikacją miast z ptolemeuszowej mapy przedstawiającej Europę około 150 lat po Chrystusie. Na liście zidentyfikowanych miast znalazły się m.in. trzy połabskie grody.

Są to: Budziszów, Gnojno i Wrony. Nazwy jakby niepasujące do II wieku naszej ery, wszak - wg oficjalnej, naukowej wersji historii - Słowianie przywędrowali tam dopiero w wiekach V-VI, w ramach tzw. wędrówki ludów. Ale sam Ptolemeusz był niedouczony, bo wspomina w swym dziele Wieletów zamieszkujących tereny na Bałtykiem. Podobne, nienaukowe stwierdzenia, można znaleźć w historii Longobardów, ludu skandynawskich Wikingów osiadłych w ptolemeuszowych czasach na dzisiejszych terenach północno-wschodnich Niemiec. Długobrodzi wynieśli się w IV wieku bardziej na południe Europy, gdyż nie pasowało im sąsiedztwo namolnych Saksonów i wojowniczych Słowian. Takie informacje kronikarskie z terenów Pomorza można znaleźć w niemieckiej Wikipedii, o czym już pisałem na http://www.taraka.pl/slowianskie_grody_w_niemczech#permaid19125, w poście nr 87.

Ale wróćmy do naszych grodów o słowiańsko brzmiących nazwach. W porządku alfabetycznym zacznę od Budziszowa. Obecna nazwa tego miasta to Bützow, a herb jednoznacznie wskazuje na biskupie tradycje miasta.

W 1236 r. uzyskał prawa miejskie jako posiadłość biskupów Schwerina (Swarzyna). Prawo własności biskupi uzyskali w oparciu o papieską bullę, która nadawała pogańskie włości misjonarzom, czyli konkwistadorom.

Bützow jest dzisiaj małym miastem w okręgu Rostock (dawna Roztoka)  w kraju Mecklenburg-Vorpommern. Nazwa miasta jest oczywiście pochodzenia słowiańskiego; w najstarszych zapiskach w formie Butissowe/Butessowe (1171) i Buczowe/Butzowe (1229). Prawdopodobnie pochodzi od połabskiego imienia Bytiš lub Budiš. W języku polskim rekonstruowana w formie Budziszów. (Do dziś wśród Kaszubów popularne jest nazwisko Budzisz).

Butzow był też wzmiankowany w kronikach w póżniejszym okresie: w 1282 roku jako Butdesowe, a następnie w 1365 jako Budessow. Od 1698 roku jest stosowana obecna nazwa Bützow. Znaczy ona tyle, co w języku słowiańskim wzbudzić lub obudzić.

Ptolemeusz na swojej mapie nazwał je Bunitium.

Co na temat Budziszowa pisze nasz przewodnik po grodach słowiańskich w Niemczech - RonnyKrüger - na swoim homepagu SLAWENBURGEN?

Lokalizuje on na terenie miasta aż 3 grodziska. O pierwszym pisze tak:

Nazwa Bützow jest wyraźnie pochodzenia słowiańskiego. Jest to nazwa osobowa i w oryginale miała postać Butis, Budiš lub Bytis. Już w 1171 roku miejsce to zostało wymienione kilka razy jako słowiańskie "castrum Butissowe". Dawny gród leży dziś na półwyspie, który rozciąga się na jeziorze Bützower. Na zdjęciu lotniczym można zauważyć, że to jezioro musiało mieć wcześniej wyższy poziom wody.(fot. 1)

Gród był bardzo dobrze zabezpieczony przez usytułowanie na półwyspie lub rzecznej wyspie. Miał on owalny kształt od 60 do 65 m i posiadał wały obronne na około 7 m wysokości. Uważa się, że ten zamek już w okresie wczesno-słowiańskiego osadnictwa stanowił siedzibę centrum plemiennego. Stwierdzono istnienie resztek drewnianych filarów mostu i drewnianej ścieżki, łączącej gród z stałym lądem. Około 1180 roku stał się rezydencją biskupów Schwerina i - nie później niż w 1229 roku - powstało tu miasto Butzow, które rozwijało się na terenie słowiańskiego podgrodzia. Do dziś istnieją budynki przylegające kiedyś do wału obronnego. Przypuszczalna lokalizacja grodu pierścieniowego wg Ronny Krügera (2016), (zaznaczony most).( fot. 2)

Drugie grodzisko - to tzw. Judendamm ("Żydowska  Grobla"), które znajduje się na południe od miasta, bezpośrednio nad rzeką Warnow (rz. Wronia) w dzielnicy Wisen. Już w 1850 roku badacz Friedrich Seidel odnotował istnienie tego Wallburga (grodu okolonego wałem i palisadą). Opisał go jako "... dwie ściany, które są półokrągłe i tworzą przesunięcie koła". Ponoć każda miała po 200 kroków długości i znajdowała się w połowie drogi do Vierburga (Czwórgrodu). Bardziej szczegółowych badań tu nie było, więc trudno określić czas funkcjonowania tego grodu oraz pochodzenie jego nazwy. Jest ona prawdopodobnie pózniejsza. Natomiast pewne jest, że sam gród powstał jeszcze przed grodem na wyspie, a funkcjonował aż do końca XII wieku. Lokalizację wałów wskazuje zdjęcie lotnicze.( fot. 3)

Trzeci gród lokalizuje Ronny Krüger jako Burgwall in Bützow "Jürgensdorf".

Nie do końca przebadany i jednoznacznie potwierdzony, jako słowiański gród pierścieniowy, znajduje się w dzielnicy Jürgensdorf (Wieś Jurgena). Tak naprawdę, to nic po nim nie pozostało. Ale można wyraźnie zobaczyć na zdjęciach lotniczych jego kontury, bo wody gruntowe po dłuższych deszczach utrzymują się tu na wyższym poziomi, co może świadczyć o nienaturalnych przegrodach podziemnych. Ma on owalny zarys około 150 x 120 m, (w tym obszarze są też fosy) i leży bezpośrednio pomiędzy dwoma rozgałęzieniami rzeki Warny.

 Możliwe usytuowanie grodu przedstawia na szkicu Ronny Krüger (2016).( fot. 4 )

Gród jest usytuowany wyraźnie w celu kontroli ruchu statków na Warnie. Do chwili obecnej trwają spory wśród badaczy, czy może to być pozostałość słowiańska, czy raczej pozostałość wcześniejszego niemieckiego osadnictwa. Z mojego doświadczenia - to może być tylko Slawenburg (gród Słowian). Tylko jeden kilometr w kierunku zachodnim zbudowano kolejny znaczący gród, czyli wspomniany gród pierścieniowy Budziszów. Taka bliskość postrzegana jest stosunkowo często wśród Słowian. Być może grodzisko w miejscowości Jürgendorf zostało dobrowolnie porzucone, czy to z powodu częstych powodzi wywołanych zmiennymi poziomami wody rzeki Warny i długookresowym podtopieniem terenu, czy też z innych przyczyn. Zdjęcie lotnicze pokazuje zarys grodziska :( fot. 5)

Tyle Ronny Kruger.

Ostatnia wzmianka historyczna o Budziszowie, jako grodzie słowiańskim, pochodzi z 1171 roku. Aby usprawiedliwić użycie (we wstępie tego artykułu) słowa konkwista, przytoczę jego definicję wg Wikipedii:

Konkwista (hiszp. conquista - podbój, zdobycie) hiszpańskie wyprawy zbrojne, podejmowane od końca XV wieku w celu podboju nowo odkrytych terytoriów zamorskich w Amerykach, Afryce i Indiach. Ówczesnym usprawiedliwieniem konkwisty była walka z niewiernymi (muzułmanie) oraz nawracanie nowych ludów na katolicyzm. De facto sprowadzało się to do rozszerzania władzy monarchii. Przyczyny konkwisty są dość szerokie. Po zakończeniu toczonej na Półwyspie Iberyjskim przeciwko Maurom rekonkwisty, zarówno Królestwo Portugalii, jak i połączone unią Kastylia i Aragonia, szukały dalszych dróg ekspansji. Dla bezrobotnej od pewnego czasu szlachty konkwista oznaczała nowe zajęcie, dawała jednocześnie szansę szybkiego awansu społecznego rzeszom niższych warstw społecznych, które w Nowym Świecie szukały lepszego życia - przykładem takiej kariery może być jeden z bardziej znanych konkwistadorów (hiszp. zdobywców) Francisco Pizarro, pierwotnie pasterz świń z Estremadury.

Gdyby zamienić kilka nazw geograficznych i nazwisk, definicja byłaby tożsama z określeniem: połabska krucjata. Ale do historii krucjat wrócę w innym odcinku bloga, a teraz kilka kolejnych dat:

- od 1180 roku został  Budziszów rezydencją biskupów ze Szwerina( aż do reformacji)

- W 1248 roku powstaje w Budziszowie kolegiata miejska pod wezwaniem św. Elżbiety, a także Fundacja Elżbietańska.

- W 1263 r. rozpoczęła się budowa zamku , pod koniec XIIIw.  zburzony i ponownie odbudowany w XIV w;

- Od 1270 r. mieścił się tu Archidiakonat.

- W 1468 r. został założony klasztor dla Sióstr Wspólnego Życia w Betlejem.

- W czasie reformacji klasztor został przekształcony w Radę Fundacji Elżbietańskiej, a po jej sekularyzacji w roku 1540 Bützow stał się własnością książąt Meklemburgii.

- W 1556 roku została zakończona przebudowa zamku w stylu renesansowym .

Poniższa panorama przedstawia miasto z roku 1650.(fot. 6)

 dwóch pozostałych miastach z mapy Ptolemeusza, czyli Gnojnie i Wronach, opowiem w następnych odcinkach bloga. Na koniec szkic zamku na wyspie w Budziszowie z 1500 roku:( fot. 7 )