Ryszard Legutko swój „Esej o duszy polskiej” zaczyna dramatycznym spostrzeżeniem:

Polska, jaką znam i w jakiej żyłem od urodzenia, to Polska zerwanej ciągłości. /.../ Dramatyczne zerwanie zaczął wybuch II wojny, dopełniło go zaś wprowadzenie komunizmu.

I dalej w książce szczegółowo zdaje sprawę z tej nieciągłości i zerwania. Andrzej Leder, który swoją książkę „Prześniona rewolucja” napisał niezależnie, bo nigdzie w niej nie wymienia Legutki ani „Eseju”, wyjaśnia, skąd wzięło się to zerwanie ciągłości – bo przecież wydarzyła się rewolucja. Rewolucja ta była faktyczna, ale została wykonana cudzymi rękami. Chociaż cudzymi, to realizowała marzenia, mniej lub bardziej ukryte, nieświadome lub odrzucane, znacznej masy Polaków. Ta rewolucja miała dwie fazy, dwie części. Najpierw Niemcy wymordowali Żydów – i tym zrealizowali nieśmiałe marzenie ludu polskiego, „żeby ci Żydzi w końcu jakoś znikli”. I żeby można było zająć ich miejsce w miastach i w interesach. I to się stało. Potem przyszli Sowieci i zlikwidowali ziemian – i w ten sposób zrealizowali drugie marzenie ludu: żeby wziąć „pańską” ziemię i w ogóle jakoś wyrównać zastarzałe krzywdy, jakich chłop doznał od „panów”. W obu tych aktach rewolucyjnej przemocy Polacy wzięli udział w sposób – uwaga, ważne słowo! – transpasywny. – Co oznacza, że sami nie podejmowali decyzji: „tak, zrobię to!”, a tylko jako gapie i świadkowie podłączali się pod „rozkosz innego” (wyrażenie A. Ledera), konstatując na końcu, że przecież, mimo własnych cierpień, w sumie tak źle na tym, co się stało, nie wyszli.

Ten transpasywny udział odbywał się jakby we śnie. Polska, jako pewien zbiorowy podmiot, przeżyła rewolucyjne lata 1939-1956 niby somnambulik, który wciąż śniąc, wstaje z posłania i krążąc po sali wyjada resztki pozostałe z uczty odbytej świadomie przez innych. Stąd ten błyskotliwy tytuł, „Prześniona rewolucja”.

Andrzej Leder twierdzi, że ta polska rewolucja 39-56, z przedłużeniem do roku 1989, była rewolucją faktyczną: zniszczyła trwający wcześniej w Polsce społeczny układ (post)feudalny, z jego dworem i „chamami”, i z niezintegrowanym żydowskim milletem. Przyniosła „przewartościowanie wszystkich wartości” i przewrót w stosunkach własności. Wprowadziła Polskę w nowoczesność i ufundowała państwo narodowe. To wyjaśnia, dlaczego Ryszard Legutko Polskę po tamtych latach widzi jako twór nowy – uwaga: „źle-nowy”! – i budowany jakby na pustym miejscu.

Ale ponieważ było to robione cudzą przemocą i z polskim udziałem zaledwie transpasywnym, więc z powodu tej senności, tego prześnienia, rewolucja ta nie została przyjęta przez polską świadomość, została przez nią odrzucona, pozostawiając konstatację jakiejś „dziury” czy „wyrwy” w historii. Świadomość tego prześnienia pozwala również zrozumieć wiele z tego, co dzieje się teraz. Tyle obie książki, do których odsyłam, bo w paru zdaniach ich nie streszczę.

Kilka uwag. Na mój rozum i Leder, i Legutko za małą wagę przywiązują do trzeciej części tamtej polsko-sennej rewolucji. Tą trzecią częścią było wzięcie Śląska, Pomorza i Prus. Legutko zerwanie ciągłości ilustruje na przykładzie trzech miast, z których każde „przeżyło” tamto zerwanie inaczej, z różnym natężeniem tragedii – wymienia Lwów, Warszawę i Kraków. Ale pomija Wrocław, Gdańsk, Szczecin... Chociaż któreś z tych miast mógłby i powinien wybrać jako emblematyczne dla polsko-narodowych losów. Leder próbuje „sprawę Ziem Odzyskanych” wtłoczyć w tamte dwa schematy: dworski i żydowski, lecz wg mnie to mu się nie udaje. Historia Śląska, Pomorza i Prus zostaje przez obu tych błyskotliwych autorów pominięta, niezauważona, nie włączona do ruchu. Dla mnie to symptom, że co do Śląska, Pomorza i Prus, Wrocławia, Szczecina i Gdańska – śpimy-śnimy dalej, nie obudziliśmy się dotąd. Tamte miasta i prowincje nie stały się – tu ulubione słowo A. Ledera – „znaczącym”. A przecież ta trzecia część polskiej transpasywnej rewolucji jest uderzająco podobna w jej strukturze do dwóch omówionych. Oto Sowieci-Rosja-Stalin, darowując „nam” tamte prowincje zabrane Niemcom, swoimi, więc dla nas cudzymi rękami i umysłami realizowali kolejne polskie ukradkowe marzenie, tym razem marzenie nie ludowe i chłopskie, ale czysto (post)szlacheckie, mianowicie o zbudowaniu imperium poprzez podbój sąsiadów. I Sowieci nam, dla nas, ten podbój uskutecznili, zrobili to dla nas, nam sprezentowali!

O czym jeszcze w obu książkach nie napisano: że po tamtej prześnionej rewolucji dalej trwała potrzeba nieprzerywania snu. Potrzeba śnienia dalej, kontynuowania somnambulicznych spacerów. Tę potrzebę, ten popyt zaspokajał Kościół podtrzymując infantylny sen maryjny, pater-, ale bardziej mater-nalistyczny. Maternalną hipnozę. Teraz, jesienią 2015 r. ta hipnotyczna formacja wzięła politykę. Zobaczymy, co wyniknie.

Prócz prześnienia rewolucji, w Polsce prześniliśmy także kontr-rewolucję czyli kasatę tamtej rewolucji w latach 1988-89. Gdy wspominam tamte czasy, uderza mnie zarówno ówczesny brak wiedzy o tym, co wtedy bieżąco się działo, jak i coś więcej: jakiś ogólny brak zainteresowania tym, co wydarza się faktycznie, i łatwość z jaką przyjmowaliśmy przykrywanie tamtych wydarzeń infantylnymi i mylącymi hasłami. Znów wtedy zabrakło „znaczącego”, zabrakło „imaginarium” (mówiąc Lederem).

Podczas Pierwszej Solidarności, chyba latem 1981, chodziła mi po głowie myśl, że może jest teraz (tzn. wtedy) moment na to, żeby Polska wywalczyła sobie niepodległość. Że jeśli nie tylko Solidarność zapragnie wolności od Sowietów, ale również Partia (PZPR, dla ścisłości) wypowiedziałaby posłuszeństwo Kremlowi, co przecież wcześniej zrobiły nie tylko Jugosławia i Albania, ale również Rumunia – to może by się udało, a sowiecki najazd, który by nastąpił, wspólnym narodowym czynem udałoby się odeprzeć. Myśląc o tym, czuło się smak krwi, ale szła dalej myśl, że może, warto? Po to, by doświadczyć powszechnego „we did!”, które by nastąpiło wtedy. Może Polska jakoś przetrwałaby oblężenie, które by wtedy nastąpiło, ale i wykrystalizowałaby się we własny przynależny jej kształt? Takie myśli chodziły, jeśli je potrafię odtworzyć, bo mało z kim o tym wtedy mówiłem, więc pozostały wśród fantazmatów. Tego „we did” ciągle brakuje, nawet słów w języku polskim na to nie ma, bo „udało się” przecież z daleka cuchnie transpasywnością. „Udało się”, więc „to nie my, nie ja”, udało się jakoś cichcem, przypadkiem, ukradkiem. Andrzej Leder też o tym pisze.

Czy tamte dwie książki wejdą w społeczny rezonans? Czy staną się początkiem polskiego przebudzenia? Bo z drugiej strony, po takiej dawce snu, ba, hipnozy, mogą wystąpić przebitki. Spóźniona przebitka zemsty ludu na komunistach. Przebitka oblężenia przez wrogów, w starszym śnie Sowietów, ale teraz tym wrogiem byłyby Unia i USA? Jakieś „cienie się w celi zbierają”.***