Sędziowie poszli na marsz w togach. Zajęli stanowisko w sporze, który w sposób oczywisty jest sporem prawnym, jednak nie da się ukryć, że można go także zakwalifikować jako spór polityczny. Wiele wokół tego musiało być kontrowersji, ostatecznie jednak jak nam to pokazują i zdjęcia i filmy z protestów, przyszli wszyscy wielką masą, nie tylko sędziowie ale i adwokaci i radcy prawni, asesorzy i studenci prawa. Nie jest do końca jasne, czy znaleźli odwagę do tego prokuratorzy, ci bowiem są pod szczególnie wielką presją, sędziowie jednak przyszli w zasadzie wszyscy, a wspomagani jeszcze przez kolegów z innych krajów Europy, którzy także w togach na ten marsz przybyli. W ich krajach nikt im z tego zarzutu nie zrobi. Jak będzie w Polsce?

Z punktu widzenia prawnego stanowisko sędziów w tym sporze prawnym z rządem jest oczywiste. Rząd nie ma tu żadnych zgoła prawnych racji i działa bezprawnie, jest co do tego konsensus fachowców całkowity, jednak nie to przecież jest powodem dla którego tutaj to omawiamy. To co przyciągać musi naszą uwagę, to pozorne odstępstwo od reguły i refleksja nad samą naturą reguł i tego, co je ustanawia. Reguła głosi bowiem, że sędziowie w sporach politycznych – a spór robi się też polityczny, ponieważ stroną łamiącą prawo jest rząd, a stroną wobec której jest prawo łamane są sądy – otóż więc sędziowie w politycznych sporach udziału nie biorą, a jeśli biorą, to nie jako sędziowie. A ci nie tylko, że na marsz poszli, to jeszcze w togach przyszli dając tym wyraźny znak kim są zawodowo.

Czemu sytuacja którą tu mamy jest tak interesująca? Dlatego mianowicie, że spór jest szczególnej natury. W normalnych sytuacjach i w normalnych krajach istnieje pewien układ współrzędnych, tworzonych przez prawo, które pozwalają każdą kwestię zlokalizować. Rewolucja tak zwanej Dobrej Zmiany tworzy jednak sytuację o tyle szczególną, że nie mieści się w ramach układu prawnych współrzędnych, ale próbuje same te współrzędne przemieścić. Niejako zakrzywia przestrzeń pojęć i znaczeń. Brzmieć to może nieco abstrakcyjnie, odwołajmy się więc do kilku przykładów.

Przy Grobie Nieznanego Żołnierza stoi warta. Warta ta ma nakaz pozostawania w pozycji nieruchomej, ponieważ właśnie taka pozycja, jakiej w żadnym wypadku nie przyjąłby człowiek normalnie, podkreśla szczególność miejsca. Szczególne szaty, jakie przywdziewają sędziowie są tu czymś analogicznym. Mają je z tego samego powodu, z którego żołnierze przy Grobie stoją nieruchomo. Dzieje się to właśnie dlatego, że normalnie dzieje się całkiem inaczej. I podobnie jak żołnierz przy Grobie pozostaje milczący, a postać jego podporządkowana jest tylko jednemu znaczeniu, podobnie sędziowie w normalnym systemie mają nie zajmować stanowiska w sporach, pozostając neutralni i niezaangażowani, jakby nie istniała żadna ich osobnicza właściwość, a oni sami byli tylko czystym ucieleśnieniem Samego Prawa.

W normalnym systemie to się sprawdza. Sędziowie nie zajmują stanowiska w sporach, a rząd przestrzega prawa. Wartownik przy Grobie Nieznanego Żołnierza nie porusza się, a turyści grzecznie stoją, oddają szacunek Żołnierzom i robią sobie zdjęcia, albo składają kwiaty w miejscu wyznaczonym. Współrzędne rzeczywistości są zachowane a ewentualne problemy dają się zlokalizować dzięki stałości, jaką nieruchomość współrzędnych zapewnia.

Wyobraźmy sobie jednak, że oto przy Grobie pojawia się indywiduum, które wykorzystując fakt wymuszonej nieruchomości strażnika postanawia, powiedzmy, pomalować mu buty na różowo. Przychodzi z farbą, przyklęka przy nieruchomym człowieku i maluje. Co powinien teraz Wartownik uczynić? Jego zadaniem jest stać nieruchomo, tak bowiem ma podkreślać godność miejsca. I podobnie zadaniem sędziów jest nie zajmować stanowiska w sporach politycznych, tak bowiem wyrażać się ma ich (jak wiemy możliwa w realnym świecie tylko teoretycznie) absolutna neutralność. Jednak dzieje się tu rzecz szczególna, bo oto to indywiduum wykorzystuje fakt, że strażnik ma być nieruchomy do tego, by go ośmieszyć. Tak oto to, co miało podkreślić powagę miejsca, czyli zasada nieruchomości strażnika, zostaje użyte w celu zgoła przeciwnym, ponieważ strażnik nieruchomy, któremu ktoś na różowo buty maluje, a ten nie reaguje na to wcale – strażnik taki staje się strażnika karykaturą. Miał wyrażać godność a staje się śmieszny i indywiduum aranżujące tę okropną sytuację do tego właśnie zmierza. Jeśli się poruszysz, podniosę krzyk że się poruszyłeś, a przecież nie miałeś prawa. Jeśli się nie poruszysz, zrobię z ciebie karykaturę tego, czym miałeś być. Co zatem robić? Nasze indywiduum, mam nadzieję, że nie trzeba tego nikomu tłumaczyć, wykorzystuje tę sytuację oczywiście zupełnie świadomie i używa pewnych reguł do tego właśnie, by tym skuteczniej inne łamać. Z tej pułapki wydostać się nie jest tak łatwo.

Sytuacja sędziów jest podobna. W sporze który toczą chodzi o to, że rząd zamierza uczynić z nich siłę całkowicie dla siebie politycznie dyspozycyjną. Jeśli nie zajmą stanowiska, tak właśnie będzie. Mają pozostawać neutralni na znak tego, że są nie zaangażowani, jednak jeśli pozostaną neutralni, to zgodzą się na to, że ostatecznie staną się dyspozycyjni i neutralność, którą mieli ucieleśniać tym, że nie brali udziału w sporach, zostanie utracona, gdyż będą musieli być całkiem posłuszni. Trzymanie się zasady neutralności zamieni się więc we własne przeciwieństwo. Co robić?

Rozwiązanie tkwi w rozróżnieniu Treści i Formy. Co jest Treścią zasady o nieruchomości Wartownika, a co jest jedynie Formą? Treścią jest to, że ma pilnować godności miejsca. Formą jest to, że w normalnych warunkach najlepszą formą jest pozostawanie nieruchomym.

Jak jest z sędziami? Treścią jest to, że mają stosować prawo. Formą jest to, że ponieważ prawo jest oderwane od partykularnych sporów i pozostaje do nich w sytuacji pewnej transcendencji, mają pozostawać poza sporami.

Kiedy jednak właśnie pozostawanie nieruchomym bardziej narusza godność miejsca, gdyż pozwala je ośmieszyć, Wartownik nieruchomy pozostać nie może i musi zareagować z całym zdecydowaniem. I podobnie jeśli pozostawanie poza sporem w istocie bardziej się przyczyni do łamania prawa, niż zajęcie w sporze stanowiska, sędzia musi zająć stanowisko. Nawet jeśli pozornie oznacza to naruszenie formy. Tym bowiem różni się nieodróżnianie formy od treści – właściwość osobników zasadniczo duchowo martwych – od chwytania istoty tego, czym jest dana reguła i po co ją utworzono. Tym bowiem, bo właśnie chwytaniem żywej istoty zjawisk, jest Życie.

Co szczególnie ciekawe, to właśnie nieodróżnianie tego, co formalne od tego, co jest istotną treścią stojącą za formą jest zarzutem, który stawia się polskim sądom najczęściej. Dzisiejszy dzień jest zatem tym dniem, w którym rozróżnienie to zostało wyraźnie uchwycone.