[Kiedy Michał Mazur zamieścił w Tarace swoją pracę pt. „Nadzy” wojownicy. Echa przedchrześcijańskich rytów wojskowych związanych z odrzucaniem zbroi u dawnych Celtów, Germanów i Słowian (zob. też wprowadzenie do niej pt. "Nadzy wojownicy"), przypomniałem sobie, że ja też kiedyś pisałem o tym zjawisku - do miesięcznika "Wróżka". Taki sam dawszy tytuł. I w koniecznym popularnym stylu. W "Tarace" nie znalazłem tego tekstu, ale szczęśliwie zachował się oryginał u mnie na twardym dysku. Tamten tekst, napisany 30 stycznia 2006, ninie przywracam.]

Kiedy Hannibal najechał na Rzym, sprzymierzeni z nim Celtowie ruszyli do boju z obnażonymi torsami. Rzymski historyk Liwiusz, opisując bitwę pod Kannami (216 r. pne.), tak donosił: „Gallowie powyżej pępka byli nadzy”. Kilka lat wcześniej w bitwie po Telamonem inne celtyckie plemię atakujące Rzymian, Gesatowie, także stanęło do bitwy nago. Rzymianie nie rozumieli tego obyczaju, sądzili że był wyrazem pychy i próżności ze strony „barbarzyńców”, albo że ci rozebrali się dlatego, że przeszkadzały im cierniste gałęzie. Jednak takich wzmianek o nagich wojownikach jest więcej. Z opisu wspomnianej bitwy pod Telamonem wynika, że obnażeni celtyccy wojowie zajęli miejsce w centrum szyku, nie byli więc przypadkowymi ciurami, którym przeszkadzało odzienie, tylko elitarną uderzeniową formacją. W starożytnej Sparcie podczas największych letnich upałów odbywały się igrzyska zwane ‘gymnopajdiaj’, podczas których młodzieńcy odbywali rytualne tańce i zawody z bronią – nago. Ciekawe, że te nagie igrzyska odbywały się ku czci Spartan poległych w dawnych bitwach – były więc wyrazem kultu przodków, kultu zmarłych.

Także Germanie znali obyczaj nagiej walki. Herulowie podczas wojny z Longobardami „walczyli nago, zakrywszy jedynie wstydliwe części ciała”. Podobne wiadomości słychać od kronikarzy wczesnego Średniowiecza w Irlandii, jak również podobnie postępowali dawni Słowianie. Pierwszy autor, który pisał o nich, bizantyjski historyk Prokopiusz z Cezarei, dziwił się, że Słowianie idą na nieprzyjaciela dzierżąc włócznie i tarcze, ale nie wdziewają żadnej zbroi. Co więcej, zauważał, iż „niektórzy nie mają ani koszul, ani płaszcza, lecz jedynie długie spodnie podkasane aż do kroku i tak stają do walki z przeciwnikiem”. Nie był to skutek biedy ani prymitywizmu ówczesnych Słowian, których Grecy uważali za „niesłychanych barbarzyńców” – tylko odwieczny obyczaj uświęconej wojny, który nakazywał wojownikowi stanąć przed nieprzyjacielem w sakralnym „stroju”, jakim była nagość. Nagość, a przynajmniej obnażenie tułowia. Był to wyraz rozumienia walki jako religijnej ceremonii, w której wojownik składa swe życie w ofierze dla „wyższej sprawy”, jaką była obrona lub pomnożenie potęgi swego plemienia.

Prokopiusz widział Słowian nad Dunajem, na rubieży cesarstwa bizantyjskiego. Na drugim krańcu Słowiańszczyzny duński kronikarz Saxo opisuje Pomorzan, którzy jako sojusznicy wspomagali Duńczyków: „Odrzuciwszy wszystkie osłony torsu, wystawiając ciała na wszelkie niebezpieczeństwa, z wyciągniętymi mieczami szli do walki.” A dowodziła nimi... kobieta, Słowianka imieniem Wisna lub Wisina.

Kiedy zaś w 1109 roku niemiecki cesarz Henryk V najechał Polskę, obrońcy Bytomia wyszli poza wały miasta na spotkanie napastnikom, zbrojni w miecze, ale bez zbroi, a nawet bez tarcz. Pozostałością zaś obyczaju walki z obnażonym torsem były renesansowe paradne zbroje, u których blaszaną „kamizelkę” formowano w kształt obnażonego męskiego tułowia z zarysem mięśni na piersiach, żeber i brzucha. Czy również zaporoscy kozacy walczyli obnażeni od pasa w górę naprawdę, czy tylko tak w filmie „Ogniem i mieczem” kazał im czynić reżyser, Jerzy Hoffman – nie udało mi się tego stwierdzić.

Walka nago ma dwa niedostatki. Po pierwsze może być zimno, po drugie – ciało jest nieosłonięte przed ciosami przeciwnika. Jednak najwyraźniej nadzy wojownicy lekceważyli zimno. Celtowie idący na Rzym podobno maszerowali nago przez śniegi. Niewrażliwość na zimno była skutkiem magicznego rozgrzania się. Wojowników przed bitwą ogarniał bitewny zapał, przypominający szamański trans. Ów trans zarówno szamanom, jak i wojom objawia się jako przemożne gorąco, rozpalające ich ciała jak pożar. W tym stanie niegroźny im jest zarówno upał, jak i mróz. Germanie podczas swych wojennych tańców przygotowujących do walki deptali bosymi stopami żar z ognisk. Posiadali więc zdolność chodzenia po ogniu, tak jak to się czyni podczas szamańskich ceremonii. Podobne obrzędy znane były starożytnym Grekom.

W wojenną furię wprawiali się germańscy wojownicy z tajemnych stowarzyszeń zwani berserkami. Stawali oni do boju odziani w zwierzęce skóry, wilcze lub niedźwiedzie; słowo „berserk” znaczyło: „w niedźwiedziej koszuli”. Wierzono, i pewnie oni sami byli przekonani, że zamieniają się w dzikie bestie i spływa na nich moc wilków i niedźwiedzi. Idąc do bitwy ryczeli wściekle i gryźli własne tarcze. Zwierzęca skóra nie chroni przez ciosem miecza, ktoś tak ubrany w porównaniu z rycerzem w zbroi jest niemal nagi – a zatem berserków można uważać za jeszcze jedno wydanie nagich wojowników.

Ciekawy odpowiednik tych opowieści znajdujemy w Biblii. Bo co się stało po tym, kiedy prorok Eliasz pokonał w pojedynku na cuda kapłanów Baala, następnie kazał ich zabić i wymodlił u Boga deszcz? – Oto: „[król] Achab wsiadł do rydwanu (...), Eliasza zaś ogarnęła moc Pana, bo przepasawszy swoje biodra, biegł przed Achabem aż do wejścia do Jezreelu.” Domyślamy się, że moc Jehowy ogarnęła Eliasza już wcześniej i dzięki tej właśnie mocy spowodował spalenie ogniem z nieba ofiarnych bydląt wraz z ołtarzem, następnie sprawił, że jego ludzie bez trudu wygrali bitwę z kilkuset czcicielami Baala (bo była to wojna religijna), z nieba zaś lunął upragniony deszcz. Eliasz zrzucił ubranie (kronikarz skrzętnie zapisał, że pozostał w przepasce, ale to chyba propaganda...) i biegiem ruszył przed rydwanem króla, prowadząc go aż do jego rezydencji. Eliasz występuje tu jako postać dziwnie podobna do prastarego boga burzy, na co wskazuje także koniec jego żywota – wniebowzięcie w ognistym rydwanie. Bogowie burzy sprowadzali deszcz i zabijali więżące wodę smoki. Zstępująca z nieba moc objawia się jako piorun, jako ogień – i jako wewnętrzny żar ogarniający herosów.

Rytualna nagość wojowników pozbawiała ich ochrony, zmuszała do nadzwyczajnej biegłości w operowaniu mieczem, była też wyrazem woli, że jest to walka naprawdę na śmierć, w której nie ma mowy o ucieczkach i paktowaniu. Obnażający się wojownik deklarował, że jest jakby „ponad” śmiercią, że jest mu ona niestraszna. Dlaczego? Co właściwie łączy nagość i nie-strach śmierci? – Bo nagi jest już w pewnym sensie umarłym! A to dlatego, że umarli są nadzy.

Jeden z najstarszych zapisanych mitów, sumeryjska opowieść o zstąpieniu bogini Inany do podziemia, opowiada właśnie o tym. Do tronu władczyni otchłani – krainy zmarłych – wiedzie długa droga, a po drodze przejść trzeba siedem bram. Bramy są ciasne i w każdej z nich Inana, zrazu strojna i zbrojna w magiczne akcesoria, coś musi zdjąć z siebie i pozostawić. Kiedy mija ostatnią siódmą bramę, jest naga i taka staje przed boginią-władczynią zmarłych. Ten obraz powtarza się wciąż i wciąż w kolejnych epokach. Na średniowiecznych obrazach przedstawiających Sąd Ostateczny (przykładem słynny gdański obraz Hansa Memlinga) zmarli, kierowani do niebios lub do piekła, są nadzy.

Wśród polskich szlacheckich herbów jest taki, który wyobraża drzewo o trzech wierzchołkach. Takie drzewo to osobna tajemnica zamierzchłych czasów; do dziś jako Tryzub przetrwało w godle Ukrainy. Tamten herb nazywa się Godzięba, a w jego hełmie, czyli w górnym przybraniu herbowej tarczy, wyobrażony jest rycerz trzymający w ręku drzewo wyrwane z korzeniami. To ilustracja legendy tego herbu: oto praprzodek rodu Godziębów, komes Godzamba, idący w przedniej straży na wojnę z Morawianami, został zaskoczony przez przeciwnika, który w starciu wytrącił mu miecz z ręki. Godzamba, goniony przez Morawianina, schronił się w lesie, gdzie w tej skrajnej opresji ratował się tak, że wyrwał z korzeniami drzewo i tym „orężem” pokonał zbrojnego napastnika.

Opowieść ta, jak każdy mit, ma swoje drugie dno. Las oznacza tu właściwie zaświaty, krainę zmarłych. Nie trzeba tego udowadniać, gdyż w tej roli las, jako ziemia nienależąca do człowieka, występuje w wielu słowiańskich i innych mitach. Godzamba w obliczu grożącej klęski i śmierci ratuje się, biegnąc po moc do krainy zmarłych, do krainy przodków. Jego orężem staje się nie narzędzie wykonane ludzką ręką, ale drzewo – a więc część natury. Takie drzewo zarazem reprezentuje drzewo kosmiczne, oś świata, czyli źródło siły najwyższej. I Godzamba, chociaż bez miecza, a więc w pewnym sensie także „nagi” – zwycięża.

Podobnie nadzy wojownicy demonstrowali to, że nie całkiem należą do świata żywych. Nagość oznaczała, że właśnie wrócili z wyprawy po moc – z wycieczki w zaświaty. Oznaczała też, że jako na wpół już martwi, nie lękają się śmierci – no bo jak można zabić nieboszczyka? Zarazem obnażanie się w bitwie służyło jako broń psychologiczna: przeciwnik, który widział przed sobą nagich, a więc już jakby nieżywych przeciwników, musiał zwątpić w swoją przewagę – a to przecież chodziło.

Ciekawe, ale najnowszy wariant tego pradawnego mitu znalazłem w twórczości... Stanisława Lema! Tak, w jego powieści „Niezwyciężony” – tytuł zresztą symboliczny. W książce tej słynny polski pisarz-fantasta opowiada o zmaganiach międzyplanetarnego statku i jego załogi z atakującymi ludzi mechanicznymi mikro-robotami, wyglądającymi jak muszki. Ich stada obezwładniają ludzi wykasowując im pamięć przy pomocy pola magnetycznego, które generują – i w ten sposób czynią ich nieprzytomnymi zombi. Przychodzi dramatyczny moment, kiedy mikroroboty przeprogramowują wysłane przeciw nim automaty – i ludzie muszą walczyć z własnym zbuntowanym ciężkim sprzętem. Planeta, na której to się dzieje, drży od termojądrowych eksplozji... Wtedy bohater powieści wyrusza na ratunek swym kolegom, którzy obezwładnieni przez „muszki” błąkają się gdzieś po pustyni. Idzie... nagi, to znaczy bez broni, bez miotaczy antymaterii, bez technicznego wspomagania. Udaje przy tym martwego, a raczej odmóżdżonego: stosowne sygnały wysyła zamontowany u niego we włosach nadajnik. I wygrywa – udaje mu się przechytrzyć złośliwe obce mikro-mechanizmy.

Morał z tej historii jest taki, że tam gdzie zawodzi technika, człowiek musi sobie radzić sam, zbrojny tylko we własny „goły” rozum i ciało. Tego samego uczą szamani.