zdjęcie Autora

13 lipca 2012

Paweł Chyc

Neil Whitehead memoriam
! Do not copy for AI. Nie kopiować dla AI.

Kategoria: Szamanizm
Tematy/tagi: Indianie Ameryki Łacińskiej

1

W marcu 2012 roku zmarł człowiek, któremu zawdzięczamy sporo wiedzy na temat historycznego i współczesnego szamanizmu w Ameryce Południowej. Neil Whitehead był profesorem antropologii społecznej na Uniwersytecie Wisconsin-Madison w USA. Zmarł w wyniku ciężkiej choroby w wieku 56 lat.

Prace Whitehead’a dotyczyły trzech głównych obszarów w których uznawany jest za wybitnego specjalistę: etnohistorii indiańskich społeczności obszaru Amazonii, etnografii tubylczych grup Gujany ze szczególnym uwzględnieniem szamanizmu, oraz tzw. antropologii przemocy.

Żadna z jego prac (poza jednym wyjątkiem [1]) nie jest przetłumaczona na język polski i zasadniczo postać tego wnikliwego badacza szamanizmu nie jest znana polskiemu czytelnikowi.

Neil urodził się w marcu 1956 roku w Londynie. Ukończył psychologię, filozofię i antropologię. W 1993 roku przeniósł się do Stanów, gdzie zaczął pracę jako wykładowca antropologii społecznej. Wśród jego studentów panuje przekonanie, że każdy, kto miał okazję uczestniczyć w wykładach, Neila nie pozostawał wobec nich obojętny. Był postacią charyzmatyczną ale i ekscentryczną.

Jego prace dotyczące szamanizmu koncentrowały się na przemocy w praktykach szamanistycznych. Neil prowadził badania terenowe pośród ludów Patamuna i Makushi. Analizował zjawisko przemocy w szamanizmie znane pod nazwą ‘kanaima’, które występuje w całym górzystym regionie południowej Gujany.

Whitehead wyróżnił trzy poziomy szamanistycznych praktyk w regionie południowej Gujany: piya, alleluia i kanaima. Praktyki piya dotyczą tej formy szamanizmu, która jest najbardziej znana polskiemu czytelnikowi. Rozpowszechniona w literaturze klasycznej wizja szamanów jako tych, którzy mają moc by leczyć. Alleluia (tak jak i pozostałe formy) wyodrębniła się w wyniku określonych historycznych wydarzeń. Prawdopodobnie gdzieś pod koniec XIX wieku w wyniku kontaktów z misjonarzami powstały praktyki szamanistyczne, które upatrywały możliwość kontaktu z obcymi bytami poprzez pozyskiwanie nowych słów pochodzenia nie-tubylczego. Jedno z takich słów ‘alleluia’ określa dziś cały kompleks tych zachowań. Kanaima dotyczy praktyk polegających na duchowym ataku (spiritual attack), który w konsekwencji wywołuje fizyczne choroby jak i śmierć przeciwnika.

Jak zauważa Whitehead słowo kanaima odnosi się zarówno do czynności rytualnego okaleczania się, zabijania jak i określa tych, którzy to praktykują (oraz ich ofiary). Kanaima jest czymś co Whitehead nazywa „mrocznym szamanizmem” (dark shamanism). Polega na takim działaniu przy pomocą duchów, które wywołują okaleczenie i śmierć osoby zaatakowanej. Kanaima dotyczy jednak nie tylko przemocy fizycznej. By w pełni zrozumieć to zjawisko trzeba je analizować przez pryzmat tubylczych wyobrażeń na temat świata i tego jak ludzie i inne byty mogą oddziaływać na siebie.

Materiał zrekonstruowany przez Neila powstał w wyniku obserwacji uczestniczącej oraz wywiadów z ofiarami przemocy kanaima jak również z zabójcami, którzy tę przemoc stosowali. Obejmuje również własne doświadczenia badacza, który sam stał się ofiarą ataku kanaima podczas swojego pierwszego pobytu w terenie.

Celem Whiteheada było pokazanie jak zjawisko kanaima wpływa na konstruowanie się społeczności i wskazywanie tych, którzy do tej społeczności nie należą. Badacza interesowało jak wyobrażenia Indian na temat różnych spraw związanych z szamanizmem i kanaima w szczególności wpływają na organizowanie życia społecznego w praktyce. Badania Neila uświadamiają nam złożoność praktyk szamanistycznych i ich każdorazowe uwarunkowanie w lokalność wyobrażeń i nawyków (habitus).


Paweł Chyc


Spis ważniejszych prac badacza:

  • 2011. Of Cannibals and Kings. Primal Anthropology in the Americas. Pennsylvania University Press.

  • 2009. Anthropologies of Guayana. Ed. with Stephanie Aleman. Arizona University Press.

  • 2008. Hans Staden's True History. An Account of Cannibal Captivity. Duke University Press.

  • 2005. Terror and Violence. Anthropological Approaches. Ed. with Andrew Strathern and Pamela Stewart. Pluto Press.

  • 2004. Violence. Ed. SAR/James Currey Press.

  • 2004. In Darkness and in Secrecy. The Anthropology of Assault Sorcery in Amazonia. Ed. with Robin Wright. Duke University Press.

  • 2003. Histories and Historicities in Amazonia. Ed. University of Nebraska Press.

  • 2002. Dark Shamans. Kanaimá and the Poetics of Violent Death. Duke University Press.

  • 2001. Beyond the Visible and the Material. Ed. with Laura Rival. Oxford University Press.

  • 2000. War in the Tribal Zone. Expanding States and Indigenous Warfare. Ed. with R. Brian Ferguson. School of American Research Press.

  • 1997. The Discoverie of the Large, Rich and Bewtiful Empire of Guiana by Sir Walter Ralegh. Edited, annotated and transcribed by Neil L. Whitehead.

  • 1995. Wolves from the Sea. Readings in the Archaeology and Anthropology of the Island Caribs. Ed. KITLV Press.

  • 1992. Wild Majesty. Encounters with Caribs from Columbus to the Present Day. An Anthology. Ed. with Peter Hulme. Oxford University Press.

  • 1998. Lords of the Tiger Spirit. A History of the Caribs in Colonial Venezuela and Guyana 1498-1820. Foris Publications.



[1] Jedyny tekst Whiteheada przetłumaczony na język polski to: Plemiona tworzą państwa, państwa tworzą plemiona. Wojna a powstawanie kolonialnych plemion i państw w północno–wschodniej Ameryce Południowej 1492–1820. W: BULIŃSKI T., KAIRSKI M. (red.) Sny, trofea, geny i zmarli. „Wojna" w społecznościach przedpaństwowych na przykładzie Amazonii. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM. 2006.



Taraka poleca też:
Divine Hunger - The Cannibal War Machine by Neil L. Whitehead

Aby komentować Zaloguj się lub Zarejestruj w Tarace.

Do not feed AI...
Don't copy for AI. Don't feed the AI.
This document may not be used to teach (train or feed) Artificial Intelligence systems nor may it be copied for this purpose. (C) All rights reserved by the Author or Owner, Wojciech Jóźwiak.

Nie kopiować dla AI. Nie karm AI.
Ten dokument nie może być użyty do uczenia (trenowania, karmienia) systemów Sztucznej Inteligencji (SI, AI) ani nie może być kopiowany w tym celu. (C) Wszystkie prawa zastrzeżone przez Autora/właściciela, którym jest Wojciech Jóźwiak.
X Logowanie:

- e-mail jako login
- hasło
Zaloguj
Pomiń   Zapomniałem/am hasła!

Zapisz się (załóż konto w Tarace)