Gdy ćwierć wieku temu rozpoczynałem pracę na uniwersytecie mój szef powiedział, że będę prowadził zajęcia na drugim roku, filozofię nowożytną. Prawie pół semestru miałem przeznaczyć na czytanie Kartezjusza. Nie był to mój ulubiony filozof, ale cóż, jak to sentencjonalnie rzekł mój starszy kolega: „Nie odmawia się dwóm rodzajom osób – pryncypałowi i zakochanej kobiecie”. W pełni się z tym zgadzam. Zatem czytaliśmy Medytacje o pierwszej filozofii przez długie tygodnie. Jak się okazuje, nie był to czas stracony. Dzięki tym zajęciom poznałem u źródła mentalność epoki nowożytnej, która wywarła tak negatywny wpływ na wszystkie kolejne wieki. Szczególnie upodobałem sobie pewne zdanie z Medytacji, gdy Kartezjusz odkrywa, że koniecznie istnieje (ego sum), bo nawet duch złośliwy (genius malignus), który mógłby go zwodzić, tym samym potwierdza jego istnienie. Pisze potem: „Jednakże jeszcze niedostatecznie rozumiem, kim jestem ja sam, który teraz już koniecznie istnieję”. Jak dobrze wiemy, jego tok myślenia doprowadza go do konkluzji, że jest myśleniem (cogito ergo sum), nieszczęśnie utożsamiając myślenie ze świadomością. Ale w tym momencie, gdy jeszcze nie wiedział kim jest, otwarła się przed nim szczelina istnienia. Mógłby w niej ujrzeć, że nie jest myśleniem, mógł utwierdzić swój byt poza myśleniem. Niestety tak się nie stało.

W buddyjskiej metaforze myśli porównuje się do obłoków, a sam umysł do przejrzystego, błękitnego nieba. Kartezjusz skupił się na obłokach, podobnie jak prawie wszyscy ludzie, zagubieni w swoim myśleniu, utożsamiający się ze strumieniem słów, obrazów i emocji, nieustannie płynącym w świadomości. Błędnie uważają, że są tym strumieniem. A wystarczy usiąść, wsłuchać się w dźwięki, objąć macierzyńską uwagą to, co pojawia się w umyśle. Medytować. Szybko wtedy zobaczymy, że nie jesteśmy naszymi myślami, odczujemy przestrzeń, w której się one pojawiają. Medytacja pozwala nam zmienić perspektywę i obserwować myśli jako przedmiot, nie czyniąc z nich podmiotu. Myśli to w większości bełkot ego, który możemy wyciszyć i pozwolić im płynąć obok. Szkoda, że Kartezjusz tego nie zauważył. Można sobie wyobrazić jakąś alternatywną rzeczywistość, w której Kartezjusz nie rejteruje przed pustką swojej świadomości i kładzie filozoficzne podwaliny pod całkiem inną cywilizację.