W mitologiach pojawia się obraz kobiecej postaci (bogini) jadącej na wielkim drapieżniku, przeważnie na lwie, ale że „tygrys” brzmi drapieżniej, jego użyłem w tytule. W Indiach tak jest przedstawiana Durga; oto obrazek pt. „Simhavahini Durga, The Goddess Who Rides A Lion”, ze strony www.exoticindiaart.com:

(Źródło)

W Mezopotamii bogini Isztar miała za swoje zwierzę – lwa. (To jej imię akadyjskie, w starszym języku sumeryjskim: Inana.) Tak przechodzimy do tajemniczej plakietki Burneya – tajemniczej, ponieważ kogo, którą boginkę przedstawia, tylko można się domyślać. Ta naga dziewczyna ze skrzydłami i ptasimi szponami w miejsce stóp – stoi na dwóch lwach, dziwnie zresztą małych w porównaniu z jej postacią i zlewających się w jednego jakby lwa dwugłowego. W 2004 roku Inqubus, autor Taraki i ilustrator tarakowej talii tarota, odkrył, że postać z plakietki Burneya jest pierwowzorem karty nr Piętnaście, Diabeł; czytaj tu: „Bogini Inana czyli inny diabeł w tarocie”. Plakietka Burneya jest tajemnicza też przez to, że nieznane jest jej pochodzenie ani miejsce wydobycia: nie znalazł jej żaden archeolog, „wypłynęła” na rynku starożytności w Syrii w latach 1930-tych; epoka i miejsce jej wytworzenia i znalezienia jest tylko rekonstruowane z samego przedmiotu. Nie zawiera żadnych napisów, które by coś objaśniały. Od niedawna w angielskiej Wikipedii jest obszerny artykuł o tym zabytku – dla nas lektura obowiązkowa!

(Źródło)

Ale skoro ta plakietka stała się wzorem dla marsylskiego Diabła, to musiała być znana, widziana i przerysowana przed 1600 rokiem; albo jej równoległa kopia. Technika wyciskania z gliny w formie wskazuje, że zapewne ten kultowy przedmiot wytwarzano w dłuższej serii. ...Wracamy do panien na lwach.

Najstarsza postać z tej serii, Magna Mater z Çatalhöyük siedzi na tronie, którego poręczami są dwa lwy, a przynajmniej lwie głowy:

(Źródło)

W Egipcie tamtejsza bogini Sechmet nie siedziała ani jechała na lwie, ale zgodnie z lokalnym zwyczajem miała głowę lwicy:

(Źródło)

W Biblii echem potężnych, furorycznych i rozpasanych starych lwich bogiń jest – z Objawienia Janowego – Nierządnica na bestii; „i widziałem kobietę siedząca na czerwonym jak szkarłat zwierzęciu...”, Obj. 17,3.

(Źródło)

Lwie boginie przeciekły do imaginerium tarota w postaci arkanum nr Jedenaście, gdzie kobieta poskramia lwa:

(Źródło)

U nas nie ma mega-kotów, lwów ani tygrysów, chociaż w prehistorii były, za to jest Panna na Niedźwiedziu w godle herbu Rawicz. Niżej jako herb Ożarowa, ale nie tego koło mnie na Mazowszu rawskim, tylko w woj. Świętokrzyskim koło Sandomierza:

(Źródło)

Symboliczna moc postaci Panny-na-Drapieżcy bierze się z potrójnego połączenia i jedności przeciwieństw.

Po pierwsze, KOBIETA, jako istota słaba i nieustannie zagrożona przemocą, wciąż do teraz, a tym bardziej w dawnych czasach, w figurze Panny-na-Drapieżcy widzi odbicie siebie, tej kobiety, ale jako jako istoty silnej, ba, potężnej i władczej, i wspomaganej siłą najpotężniejszego i najgroźniejszego drapieżnika, oswojonego przez nią i podległego jej.

Po drugie, DZIECKO, widzi w tej figurze połączenie kobiety, więc matki i najbardziej spolegliwej* ochronicielki – i śmiertelnego niebezpieczeństwa, drapieżcy z pożerającą paszczą. (Spolegliwy: „ten, na którym można polegać”; słowo obecnie pospolicie i błędnie używane w łże-znaczeniu „ugodowy i poddany”.)

Po trzecie, MĘZCZYZNA ma oto przed sobą w jednej postaci potężnego drapieżcę – lwa, tygrysa, niedźwiedzia – czyli największe wyzwanie, przed jakim stanąć może heros wojownik, bestię do pokonania albo do zginięcia w jej zębach – i kobietę, przedmiot seksualnego pożądania, źródło podniecenia, zarazem dopełnienie swojej natury.

Ta potrójna jedność przeciwieństw tłumaczy trwałość i trwanie tego symbolu.

Co najmniej pięć razy użył go Sienkiewicz: w „Potopie” Kmicic jest herbu Rawicz, czyli „Panna na niedźwiedziu”, zresztą niezgodnie z historią, i uwozi Oleńkę Billewiczównę saniami w kształcie herbowego niedźwiedzia, za co ta odwdzięcza mu się wykonaniem oswajającej pracy nad bestią, jaką Kmicic sam jest przez pół powieści. W „Krzyżakach” przyjaźń Zbyszka i Jagienki zostaje przypieczętowana wspólnym ubiciem niedźwiedzia. We wczesnej noweli „Orso” tytułowy siłacz o symbolicznym imieniu znaczącym „niedźwiedź” ratuje z cyrkowej niewoli młodą tancerkę. Pół chyba wieku później autor powtarza ten koncept w „Quo vadis”, gdzie siłacz nosi imię Ursus i dla wyratowania Ligii nago uwiązanej do byka gołymi rękami urywa głowę owej bestii. Po piąte, we „W pustyni i w puszczy” mała Nel zaprzyjaźniająca się ze słoniem Kingiem (imię symboliczne) i jeżdżąca na nim ma wszelkie cechy mitycznej Pani Zwierząt, tym bardziej, że jadąc na słoniowej bestii budzi popłoch i cześć wśród tubylców.

Śmiesznym dalekim echem legendy jest limeryk przypisywany Edwardowi Learowi, ale jednak nie jego:

There was a young lady of Niger
Who smiled as she rode on a tiger;
They returned from the ride
With the lady inside,
And the smile on the face of the tiger.

Czytałem wersję, gdzie lady była „of Riga”, też do rymu.

Panna-na-Drapieżcy wynurzyła się niedawno z Wenezueli, jako María Lionza, lokalne tam ale coraz popularniejsze bóstwo, wyobrażane jako młoda niewiasta nago ujeżdżająca... no właśnie, którą z Bestii? Przydomek Lionza ma być skrótem od „de la Onza”; hiszp. słowo onza ang. Wikipedia objaśnia jako „jaguar”; słowo to pochodzi od łacińskiego lynx, ryś, i w kilku podobnych brzmieniach w językach romańskich i w angielskim oznacza 'jakieś drapieżne zwierzę w rodzaju rysia ale większe'. W zoologii słowem tym nazwano irbisa, Panthera uncia. Ale gdy się czyta warianty mitu o Maríi Lionza, to w żadnym (mi znanym) nie opowiada się o jej związku z jaguarem, a autor najobszerniejszej pracy o niej, Gabriel Ernesto Andrade, w „A Girardian reading of the myth of María Lionza” twierdzi, iż „onza” to nie wielki kot, ale (po ang.) „boar”, co oznaczałoby dzika, wieprza lub knura. W wersjach mitu owa boginka zamienia się też w wielkiego węża, anakondę. Na posągu w Caracas jedzie na tapirze:

(Źródło)

Od Gabriela Andrade mam zgodę na przetłumaczenie jego artykułu i zamieszczenie w Tarace. Warto! Teks jest wprawdzie dość długi, ale pisany bardzo prostą angielszczyzną. Gdyby znalazło się kilkoro chętnych do przetłumaczenia, podzielilibyśmy się pracą i można by to zrobić w kilka dni.

[Dopisane 23.XI.2015: Przekład jest gotowy; serdecznie dziękuję panom Cezaremu Banachowi i Jerzemu Florczykowskiemu, którzy to zrobili. Pierwszy odcinek artykułu już w Tarace: „Maria Lionza. Odczytanie mitu według René Girarda. Część 1”.]

Tu tekst: „A Girardian reading of the myth of María Lionza”