Serial: Współczesny ruch neopogański w Europie
Ruch Neopogański (62)
Współczesny ruch neopogański w Europie ! Do not copy for AI. Nie kopiować dla AI.

VI. Neopogaństwo w Europie Środkowo-Wschodniej (część 2)

Litwa

Ruch neopogański na Litwie posiada bogatą historię. Początki zainteresowań rodzimym folklorem i mitologią sięgają końca XIX wieku i początków XX. Wtedy to, na fali rozkwitu litewskiej świadomości i kultury narodowej zaczęto sięgać do starych podań, kronik i tekstów. Jednym z pierwszych badaczy historii i folkloru Litwy był Simanas Daukuantas (Szymon Dawkont, 1793-1864). Człowiekiem który zapoczątkował litewskie odrodzenie pogańskie był Vilius (Wilhelm) Storosta (1868-1953), dramatopisarz, filozof i mistyk, a także publicysta, który przybrał imię Vydunas (co po litewsku znaczy "widzący"). Jego filozoficzna synteza teozofii litewskiej z tradycją panteistyczną i pogańską, znalazła odzwierciedlenie w artykułach pisanych do gazet, tekstach odczytów wygłaszanych na zjazdach różnego rodzaju stowarzyszeń litewskich, a przede wszystkim w trylogii dramatycznej: "Cienie przodków" (1908), "Wieczny ogień" (1912-13) i "Pożar Świata" (1938).

Zainicjował on też, na wzgórzu Rambynas, obchodzenie pogańskich rytuałów tak zwanego Święta Rosy. Po przedstawieniu jednego z jego dramatów, 2 marca 1930 roku, zafascynowana pogaństwem grupa młodzieży założyła na Uniwersytecie Witolda Wielkiego w Kownie stowarzyszenie pod nazwą "Korporacja Romuva". Romuva to według przekazów historycznych, dawna świątynia ku czci bogów Perkuna, Patollusa i Potrimpusa, która znajdowała się na Sambii. Rósł tam "wiecznie zielony dąb", a ofiarę sprawował kapłan Kriwe- Kriwajtis, który pełnił ponoć rolę "bałtyjskiego papieża". 1 Korporacja organizowała ludowe święta i obrzędy, uczestniczyła w obchodach świąt narodowych i państwowych, zajmowała się też popularyzacją wiedzy o dawnej litewskiej tradycji. Po roku 1940 działalność grupy została zakazana, a jej członków dosięgły komunistyczne represje.

Próbę wznowienia działalności grupy podjął w 1967 roku student Uniwersytetu Wileńskiego Jonas Trinkunas, który wraz z grupą przyjaciół założył wówczas "stowarzyszenie na rzecz odrodzenia dawnej kultury litewskiej Romuva". Wydano wtedy trzy numery pisma "Romuva", po czym działalność grupy oskarżonej przez władze o "idealizowanie burżuazyjnej i feudalnej przeszłości Litwy" została zakazana, a Trinkunas usunięty z Uniwersytetu. 2

Romuva została ponownie wskrzeszona w 1988 roku, jako "Stowarzyszenie etnicznej kultury litewskiej". Na Uniwersytecie Wileńskim powstało związane z nią pismo pod nazwą "Vilniaus Romuva", ponownie zaczęto organizować obrzędy i święta. W skład Ramuvy wchodzi też organizacja młodzieżowa i stowarzyszenie wyznaniowe "Romuva" (zarejestrowane oficjalnie w 1992 roku). W założeniach programowych mają one, między innymi, propagowanie folkloru litewskiego i działalność rytualną polegająca na celebrowaniu świąt litewskich. Grupa posiada obecnie pięć oddziałów na całej Litwie.

Od 1990 roku organizowane są coroczne obozy letnie, tak zwana "letnia szkoła Romuvy". Polegające na połączeniu zajęć teoretycznych z dziedziny obyczajowości i kultury litewskiej, z zajęciami praktycznymi (zdobienie naczyń, prace brązownicze, tkanie pasów, nauka tradycyjnych pieśni itp.). 3 Zdaniem Trinkunasa trzy kluczowe terminy niezbędne do zrozumienia istoty pogaństwa to:

• - "moralność (po lit. dora), wiąże się w/g Trinkunasa ze słowem praca (po lit. darba) oraz słowem ład, harmonia, zgoda (po lit. darna). Praca człowieka stworzyła na świecie ład, dlatego człowiek jest twórcą kultury.
• - świętość (po lit. šventumas), podobne do słów światło (šviesa) i blask (po lit. švitiejimas), oznacza wszystko co służy życiu, co ma wartość ponad czasową, a więc również obyczaje. Szczególnym przejawem życia jest wiosna, kiedy po zimowej śmierci budzi się przyroda.
• - przyroda (po lit. gamta)- nasza cywilizacja odciąga człowieka od natury. Przyroda jest w niej przedmiotem, obiektem użytku; powinniśmy natomiast patrzeć na przyrodę jako na źródło świętości." 4

Vydunas nie przeciwstawiał pogaństwa chrześcijaństwu, natomiast współcześni jego kontynuatorzy na łamach pisma wydawanego przez Romuvę "Druvis" piszą: "Religia bałtycka – Druvis – była stara, samodzielna, nie potrzebowała innych religii. Dlatego działalność misjonarzy chrześcijańskich była tu bezowocna. Aktywność ich przyniosła sukces dopiero przy użyciu siły – krzyżacy na wybrzeżu bałtyckim, a Słowianie na ziemi Jadźwingów. Z historii wiemy jakie były skutki takiej chrystianizacji. Bałtowie utracili wielkie obszary swojego terytorium, zniszczone zostały i zniewolone plemiona, wzgardzona i zakazana była Druvis – stara religia." 5

Neopoganie z Romuvy rekonstruując swą dawną religię zdają sobie sprawę z niedoskonałości źródeł jakimi dysponują, starają się w związku z tym wzbogacić swe poszukiwania o nowe elementy. Romuva, przy współpracy z klubem Jungowskim w Wilnie, stara się interpretować dorobek kultury litewskiej na bazie psychologii głębi i koncepcji archetypów. Przy tego typu próbach, odwoływano się także do dorobku naukowego Marii Gimbutiene, litewskiego pochodzenia, zmarłej niedawno, profesor archeologii Uniwersytetu Harvarda i UCLA, światowej sławy uczonej, specjalistki od pogańskich kultów i wierzeń. Jej książka "The Language of the Goddess." (Język Bogini) stanowiła inspirację dla amerykańskich neopogan, szczególnie z gryp wiccańskich. Litwę odwiedzała też Starhawk, autorka "Spiral Dance" (Spiralny Taniec), czołowa przedstawicielka ruchu Wicca. Romuva współpracowała też z wybitnym litewskim religioznawcą Norbertasem Veliusem, zmarłym w 1997 roku. Uczestnicy tej grupy utrzymują także kontakty z ugrupowaniami neopogańskimi z całej Europy, Stanów Zjednoczonych i reszty świata (Indie), między innymi poprzez organizowanie konferencji międzynarodowych (ostatnia w 1998, z udziałem około 30 organizacji z ponad 20 krajów). W USA przez długie lata wychodziły wydawane przez emigrantów litewskich i łotewskich pisma poświecone pogaństwu bałtyjskiemu "Romuva/USA" i "Sacred Serpent" (Święty Wąż). 6 Aby przybliżyć filozofię i sposób myślenia o religii członków Romuvy przedstawiam poniżej tekst: "Podstawy Wiary Wileńskiej Wspólnoty 'Romuva'":

• "1. Romuva jest religią narodu litewskiego, która rozwijała się i rosła razem z narodem i była decydującą siłą tego wzrostu. Jest przedłużeniem starej bałtyckiej wiary. Wiara ta zawsze była nieodłączną częścią ducha tego narodu i nigdy nie była przezeń odrzucona lub zapomniana. Religia bałtycka nie neguje innych religii i ich bóstw, ale przede wszystkim wyodrębnia świętość Natury, tradycyjny bałtycki sposób życia, stworzony przez wiele wieków. Tę narodową religię określił jeszcze książę Giedymin, twierdząc, że każdy naród ma swoją drogę do Boga.
• 2. Wiara Bałtycka nie uzasadnia się poprzez dogmaty, proroctwa, objawienia. Sens wiary- to harmonia świata (Natury) i człowieka, tworzenie, podtrzymywanie i ochrona tego ładu (harmonii). Najwyższym celem ludzkiego życia jest harmonia z Naturą i innymi ludźmi. Pełnowartościowe (sensowne) szczęśliwe życie jest określane przez los i możliwe do osiągnięcia w ramach zarysowanych przez Laimę (los, szczęście).
• 3. Człowiek, w ciągle zmieniającym się świecie powinien nauczyć się żyć w tym, co się nie zmienia i co jest zawsze tym samym. Żyjąc tak staje się rozumny (Vydunas). Romuva jest tym miejscem, gdzie człowiek może się skupić, uspokoić i osiągnąć cnotę duchowości.
• 4. Cały świat, cale życie to przejaw Wielkiego Życia (Natury), z którego powstaje. Bałtowie nazywają to Bóstwem, Žeminą (Ziemią), Motiną (Matką) i innymi imionami bóstw. Świętość- to najdoskonalszy przejaw życia świata, wszystko jednoczący, godzący i żywiący.
• 5. Jak drzewo czerpie siły z najciemniejszych głębin ziemi, tak i człowiek z przodków – krainy zmarłych. Śmierć nie zagraża wiecznemu i nieśmiertelnemu rodowi. Umiera tylko ciało, a dusza wciela się w drugi kształt życia. Wiara bałtycka jednoczy wszystkich wierzących – byłych i obecnych.
• 6. Źródłem wiary bałtyckiej są stare pieśni ludowe, legendy (podania), zwyczaje i inne dziedzictwo przodków. Romuva obchodzi święta kalendarzowe, rodzinne i narodowe. Swoje obrzędy spełniają w lesie.
• 7. Podstawa, fundamentem wiary bałtyckiej jest moralność. Ważną cechą Romuvai, ludzi wierzących, jest szacunek dla Natury, człowieka i całego życia. Najważniejsze cnoty – to prawość, pracowitość, powściągliwość, harmonia, tzn. zdolność do współżycia z innymi ludźmi i światem.
• 8. Tradycja ukształtowała moralność w rodzinie i wspólnocie. Cnota- to nie zewnętrznie podtrzymywanie i wypełnianie nakazów i obowiązków, ale harmonijne życie według tych nakazów (obowiązków). Podstawowym dążeniem moralności jest to, aby w rodzinie, wspólnocie panowała zgoda i szacunek dla tradycji przodków." 7

Marek Rau

przypisy

1 Na podstawie: Wiench Piotr "Poszukiwacze zaginionej tożsamości. Poganie w Europie Środkowo-wschodniej." (maszynopis w posiadaniu autora) str.24-25, oraz Maszkiewicz Mariusz "Neopogaństwo na Litwie (Zarys Problematyki)" Kraków 1994 "Nomos" nr 5 str.107-108, informacje na temat mitologii bałtyjskiej i słowiańskiej znaleźć można w mni.: Brückner Aleksander " Starożytna Litwa. Ludy i Bogi. Szkice historyczne i mitologiczne. " Olsztyn 1979 wyd. Pojezierze, Gieysztor Aleksander "Mitologia Słowian" Warszawa 1986 wyd. Artystyczne i filmowe, Głosik Jerzy " W kręgu Światowida" Warszawa 1979 wyd. Krajowa Agencja Wydawnicza, Vélius Norbertas "Religia i mitologia dawnych Litwinów." w Konteksty Polska Sztuka Ludowa nr 3-4 1993, oraz Laciejewicz Lech (red.) " Mały słownik kultury dawnych Słowian". Warszawa 1990 wyd. Wiedza Powszechna.

2 Wiench Piotr "Poszukiwacze zaginionej tożsamości. Poganie w Europie Środkowo-wschodniej." (maszynopis w posiadaniu autora) str.25-26, oraz Maszkiewicz Mariusz "Neopogaństwo na Litwie (Zarys Problematyki)" Kraków 1994 " Nomos" nr 5 str.108-109

3 Wiench Piotr "Poszukiwacze zaginionej tożsamości. Poganie w Europie Środkowo-wschodniej." (maszynopis w posiadaniu autora) str.26-27, oraz Maszkiewicz Mariusz "Neopogaństwo na Litwie (Zarys Problematyki)" Kraków 1994 " Nomos" nr 5 str.110-113

4 Cytat za Maszkiewicz Mariusz "Neopogaństwo na Litwie (Zarys Problematyki)" Kraków 1994 "Nomos" nr 5 str.111

5 Tamże str.113

6 Wiench Piotr "Poszukiwacze zaginionej tożsamości. Poganie w Europie Środkowo-wschodniej." (maszynopis w posiadaniu autora) str. 27- 29

7 Maszkiewicz Mariusz "Neopogaństwo na Litwie (Zarys Problematyki)" Kraków 1994 " Nomos" nr 5 str.121-122