Serial: Współczesny ruch neopogański w Europie
Ruch Neopogański (78)
Współczesny ruch neopogański w Europie ! Do not copy for AI. Nie kopiować dla AI.

VII. Neopogaństwo w Polsce (część 1)

Wraz z kształtowaniem się społeczeństw narodowych, pojawiło się w początkach XIX wieku, zainteresowanie zamierzchłą przeszłością, poszukiwano korzeni narodowych. Bujnie rozkwitły wszelkiego rodzaju badania archeologiczne, historyczne, etnograficzne. Pojawiło się zainteresowanie przedchrześcijańskimi kulturami Europy. Powstały specyficzne ruchy polityczno-kulturowe propagujące hasła odrębności kulturowej Słowian. Panslawizm w Czechach, słowianofilstwo w Rosji, to ruchy dążące do zjednoczenia całej słowiańszczyzny pod przywództwem Rosji. W Polsce odrodzenie słowiańskie miało zabarwienie niepodległościowe. Jednym z prekursorów tego typu myślenia był Zorian Dołęga Chodakowski, autor "O Słowiańszczyźnie przed chrześcijaństwem" (1835). Inni twórcy tego okresu to między innymi: R. Barwiński autor książki pod tytułem "Mityczna historia Polski i mitologia słowiańska" (1888); E. S. Georgowicz "Mitologia słowiańska w zarysie" (1872); Joachim Lelewel i jego "Cześć bałwochwalcom Słowian i Polski" (1857); Joachim Szyc autor "Słowiańskich Bogów" (1865); czy Romuald Świerzbiński autor książki "Wiara Słowian ich byt domowy i społeczny przed i po podboju lechickim i warego-ruskim" (1884). 1 Wymienione prace pełne były nieścisłości, uproszczeń i upiększeń, dopiero w drugiej dekadzie XX wieku podjęto kroki zmierzające w kierunku bardziej rzetelnego opisu wierzeń dawnych mieszkańców Polski. Najistotniejsze są tu prace badawcze Aleksandra Brücknera między innymi: "Mitologia słowiańska" (1918) i "Mitologia polska. Studium porównawcze" (1924). 2

Warto w tym miejscu przedstawić skrótowo rekonstrukcje wiary dawnych Słowian. Po pierwsze ,zaznaczyć trzeba, iż wiedza na temat religii słowiańskiej jest niepełna, często opiera się na źródłach kronikarzy chrześcijańskich i średniowiecznych, bądź szczątkowych sprawozdaniach starożytnych. Najpełniejszy zbiór bóstw słowiańskich stanowi Kronika Kijowska, zwana Kroniką Nestora (Powieścią doroczną) pochodząca z XII wieku. Opierając się na pracach badaczy, takich jak między innymi: Georges Dumezil, Mircea Eliade, Wienczesław Iwanow i Władymir Toporow, można zrekonstruować przypuszczalny panteon Słowian. Perun to imię gromowładnego boga znanego na całej słowiańszczyźnie. Przedstawiany był jako potężnie zbudowany, tryskający energią, miedziobrody mężczyzna z siekierą lub młotem; jego imię pochodzi od piorunów, którymi władał; drzewo mu poświęcone to dąb. Weles lub Wołos to bóg bydła rogatego, solarny bóg płodności, niekiedy utożsamiany z magią i przysięgami. Inny bóg to Dadźbóg, co oznacza "szafarz bogactw", także bóstwo słoneczne, był synem innego boga solarnego Swaroga. Strybog sprawował prawdopodobnie władzę prawną i magiczną. Mokosz natomiast, to prawdopodobnie bogini płodności. Inne bóstwa pochodzące z rejonu morza bałtyckiego, gdzie pogaństwo utrzymywało się do XII wieku to: Świętowid (Światowid) najwyższe bóstwo niebiańskie, którego sanktuarium znajdowało się na wyspie Arkona, to czterotwarzowy bóg wojownik, a jednocześnie opiekun pól; czy bogowie, którym cześć oddawano na tej samej wyspie: Jarowit, Rujewit i Porewit. Powszechnym zjawiskiem wśród bóstw słowiańskich była polikefalia (posiadanie kilku głów). Naczelne bóstwo Słowian zachodnich występujące w różnych postaciach: Trygław i Trojan(trzy głowy), Światowid (cztery twarze), Rujewit (dwie twarze) był prawdopodobnie bóstwem solarnym. Oprócz wymienionych bogów istnieli inni, pomniejsi bogowie jak: Chors, Simargł, Perepłut, a także liczne duchy i demony zamieszkujące pola, lasy, zagrody, domostwa, jak i duchy zmarłych, duchy zwierzęce i powietrzne. 3

W literaturze pierwsze istotne dla tej pracy, odwołania do pogaństwa słowiańskiego na terenie Polski, związane są XIX wieczną twórczością romantyczną. Mickiewicz czerpał z mitologii, baśni i podań ludowych w balladach, utworach dramatycznych ("Dziady") i powieści historycznej "Konrad Wallenrod". Słowacki odwoływał się do nich w "Balladynie" i "Lillii Wenedzie". Tego typu zainteresowania widać w twórczości romantyków całej Europy tego okresu. Chęć powrotu do zamierzchłej, tajemniczej i pełnej duchów, historii rodzimych kultur była jedną z nieodłącznych cech romantyzmu. W późniejszym okresie do tematyki tej powracali kolejni autorzy, między innymi Józef Ignacy Kraszewski w "Starej baśni", czy Natalia Dzierżkowska (ps. Jerzy Orwicz) w "Kniaziu Iwo". Pod koniec dwudziestolecia międzywojennego, grupa pisarzy warszawskich założyła Towarzystwo Literatów Lechickich, które wydało dwa numery pisma "Wiosna Lechicka". Pismo to propagowało wiedzę o kulturze i religijności dawnych Słowian. 4

Wątki zaczerpnięte z mitologii słowiańskiej można także znaleźć w twórczości plastycznej i literackiej artystów z okresu Młodej Polski, oraz ugrupowania artystycznego "Nurt". Do tematów tych odwoływali się między innymi: Stanisław Wyspiański (dramaty: "Legion" i "Wyzwolenie"), Marian Wawrzyniecki i Stanisław Wocjan. Później Stanisław Jakubowski poświęcił im cykle grafik: "Prasłowiańskie motywy w architekturze" i "Bogowie Słowian", a Władysław Skoczylas "Obrzędy słowiańskie". Zofia Stryjewska wykonała liczne litografie i rysunki między innymi: "Krąg Piastów", "Bożki słowiańskie" i "Pory roku w obrzędach ludowych". 5

Marek Rau

przypisy

1 Na podstawie Pełka Leonard "Współczesne neopogaństwo słowiańskie (Rodowody-Doktryna-Kult)." str.26 (maszynopis w posiadaniu autora).

2 Tamże str.4.

3 Na podstawie: Eliade Mircea "Historia wierzeń i idei religijnych." Tom III Warszawa 1997 wyd. Pax str.24-27; Gieysztor Aleksander "Mitologia Słowian." Warszawa 1986 wyd. Artystyczne i filmowe całość.

4 Pełka Leonard "Współczesne neopogaństwo słowiańskie (Rodowody - Doktryna - Kult)." (maszynopis w posiadaniu autora) str.5.

5 Tamże str.6.