Serial: Współczesny ruch neopogański w Europie
Ruch Neopogański (78)
Współczesny ruch neopogański w Europie ! Do not copy for AI. Nie kopiować dla AI.

VII. Neopogaństwo w Polsce (część 3)

Zadruga

ZADRUGA - Ruch Nacjonalistów Polskich został założony przez swego głównego teoretyka Jana Stachniuka - miano Stoigniew (1905-1963) w 1935 roku. 7 Grupa ta, w nazwie odwołująca się do staro słowiańskiej wspólnoty rodzinnej, plemiennej, opartej na więzach krwi 8, była najbardziej płodnym i aktywnym środowiskiem neopogańskim w międzywojennej Polsce. W kształtowaniu ideologii Zadrugi doniosłą rolę odegrali XIX-wieczni panteistyczni filozofowie polscy: Józef Hoene-Wroński i Bronisław Trentowski. Zadrużanie odwoływali się także do "Egoizmu narodowego i etyki" autorstwa Zygmunta Balickiego i wczesnych prac Romana Dmowskiego. 9 Zadruga była ruchem nietypowym, którego ideologia z jednej strony nacjonalistyczna, z drugiej była zbliżona do idei kolektywistycznych. Jak pisał Antoni Wacyk, jeden z propagatorów idei Stachniuka: "Nie jest to ruch polityczny. Zadruga to ruch kulturowy, który wychodząc z założeń swojej filozofii, dąży do zasadniczych przewartościowań polskiego logosu i polskiego etosu."10

Zadrużanie wychodząc z pozycji nacjonalistycznych i antyklerykalnych krytykowali "polski charakter narodowy", rozumiany tu jako zbiorową psychikę narodu, która kształtowana jest głównie przez religię. Stachniuk analizując psychiczną część wierzeń poddawał krytyce katolicyzm, który jego zdaniem gloryfikuje i utrwala, w przeciwieństwie do na przykład protestantyzmu, gnuśność, eskapizm, konsumpcjonizm. Powoduje to w konsekwencji zamrożenie twórczej potencji tkwiącej w narodzie i jego ubóstwo. Elementy zaszczepione polskiej duchowości przez katolicyzm to tak zwana ideomatryca polakatolika, która powoduje, już od XVI wieku, upadek Polski. Nowy, proponowany przez Stachniuka system filozoficzny, określany jest mianem kulturalizm lub panteizm ewolucyjny. Zakłada on zastąpienie starej ideomatrycy, nową odwołującą się do przedchrześcijańskich wierzeń Słowian. Pozwoliło by to jego zdaniem przekształcić naród polski z bezwolnej gromady konsumentów, w zwartą wewnętrznie wspólnotę ludzi czynu, posiadających wolę tworzycielską. W płaszczyźnie gospodarczej program Zadrugi zbliżony był do rozwiązań komunistycznych, propagował kolektywizację i gospodarkę centralistyczną. 11

"Neopogaństwo" Zadrugi polegało raczej na symbolicznym odwołaniu się do duchowości dawnych Słowian, niż na próbie rewitalizacji starej religii. Antoni Wacyk mówi o tym w następujący sposób: "Są i tacy, którzy roją o jakimś neopogaństwie, o wskrzeszaniu kultu starożytnych bogów słowiańskich. Bałwany zostawmy bałwanom. Do starożytności słowiańskiej sięgamy nie po to, by wskrzeszać prymitywne wierzenia, odświeżać formy dawno już zamarłe; zwracamy się do naszej pogańskiej przeszłości jako do kolebki duchowej, dlatego że w naturalizmie pierwotnej Słowiańszczyzny widzimy prawidłowy zdrowy etap historycznego rozwoju polskiego człowieka."12

Zadrużanie wydawali w latach 1937- 1939 miesięcznik pod nazwą "Zadruga" (ukazało się 21 numerów). 13 Jak również, w Wielkiej Brytanii w roku 1944, miesięcznik "Goreją wici." 14 Po wojnie nie udało się wznowić działalności Zadrugi. Uznano ją za organizację o charakterze "nacjonalistyczno-faszystowskim". Sam Stachniuk, mimo początkowej zgody na publikację swoich prac, jak wielu innych zadrużan został aresztowany, skazany na dożywocie, spędził w więzieniu okres od jesieni 1949 do wiosny 1955 roku. Zmarł 15 sierpnia 1963 roku. 15

Do filozofii Zadrugi odwołuje się wiele współczesnych środowisk neopogańskich, szczególnie związanych z prawą stroną sceny politycznej (między innymi Zrzeszenie Rodzimej Wiary). Po 1989 roku zaczęło we Wrocławiu działać wydawnictwo "Toporzeł", którego logo jest dziełem Szukalskiego, a książki wydawane przez nie dokumentują działalność Zadrugi. 16

Marek Rau

przypisy

7 Jan Stachniuk opublikował kilkanaście książek i wiele artykułów w prasie, najważniejsze z nich to: "Heroiczna wspólnota narodu." (1935), "Dzieje bez dziejów." (1939), "Zagadnienia totalizmu." (1943), "Człowieczeństwo i kultura." (1946), "Walka o zasady." (1947), "Wspakultura." (1948), "Chrześcijaństwo a ludzkość." (1949)

8 Patrz: "Mały słownik kultury dawnych Słowian." Lech Laciejewich (red.) Warszawa 1990 wyd. Wiedza powszechna str.418

9 Czcibór Krut "Zadruga" w Lechia Stragona nr 2/97 str.18

10 Wacyk Antoni "Mit polski Zadruga." Wrocław 1991 wyd. Toporzeł str.8

11 Na podstawie: Jarosław Tomasiewicz "Jan Stachniuk- nazista czy narodowy bolszewik." w Żaden nr 15 str.4; Czcibór Krut "Zadruga." w Lechia Stragona nr 2/97 str.17-18; Bogumił Grott "Neopogańska doktryna Jana Stachniuka - Stoigniewa jako przedmiot zainteresowania religioznawcy." Kraków 1986 wyd. Uniwersytet Jagielloński

12 Wacyk Antoni "Mit polski Zadruga." Wrocław 1991 wyd. Toporzeł str. 97.

13 W skład jego redakcji wchodzili: Jan Stachniuk,, Józef Grzanka, Janina Klopocka, Tadeusz Nowacki, Antoni Wacyk, Ludwik Zasada, Ludwik Ziemicki i Piotr Zimicki; podaję za: Pełka Leonard "Współczesne neopogaństwo słowiańskie (Rodowody-Doktryna-Kult)." str.26 (maszynopis w posiadaniu autora).

14 Czcibór Krut "Zadruga." w Lechia Stragona nr 2/97 str.17.

15 Szerzej na ten temat patrz: Bogumił Grott "Jan Stachniuk i neopogański ruch Zadruga Dzieje okupacyjne i powojenne 1939- 1963." Nomos nr 5/ 94; patrz także Michał Łapiński, Tomasz Szczepański "Czciciele Polski pogańskiej." w Karta nr 19/96.

16 Do dziś "Toporzeł" wydał między innymi: Jana Stachniuka: "Dzieje bez dziejów.", "Zagadnienia totalizmu.", "Chrześcijaństwo a ludzkość.", "Człowieczeństwo i kultura." i Antoniego Wacyka: "Mit polski Zadruga.", "Filozofia polska Zadruga.", "Na pohybel katolictwu Zadruga.", "O polski charakter narodowy Zadruga.", a także inne książki o tematyce historycznej, pogańskiej, antyklerykalnej i duchowej. (http://www.kki.net.pl./~topor).