Szałas potu i inne działania Twardej Ścieżki zmieniają swój sens i przekaz w warunkach antropocenu - wymagają przemyślenia na nowo.

Jak niektórzy wiedzą, od wielu lat najpierw brałem udział, a potem sam prowadziłem warsztaty w terenie, które najpierw nie miały specjalnej nazwy albo były nazywane szamańskimi, a później zacząłem je nazywać „warsztatami Twardej Ścieżki”. Najważniejszym działaniem w nich był szałas potu. Ostatnie warsztaty z szałasami potu prowadziłem sam trzy lata temu, ale później brałem udział w szałasach prowadzonych przez moich przyjaciół. Od jakiegoś czasu zastanawiam się, czy szałas potu ma sens w obecnych czasach, przy powiększającym się węglowym przegrzaniu? – albo globalnym ociepleniu, jak to się częściej nazywa? Bo być może jest tak, że szałas potu swój sens utracił i stał się praktyką, która afirmuje to, co powinniśmy odrzucić?

Bo na czym polega praktyka szałasu? Bierze się około 1 metra sześciennego drewna (czasem jest to odpadowy chrust, mniej wydajny, którego dlatego trzeba wziąć więcej) i spala w ognisku, w którym rozgrzewa się kilkadziesiąt kamieni. Następnie te kamienie wnosi się do szałasu, gdzie nagrzewają wnętrze tak, że robi się prowizoryczna sauna. W temperaturze powietrza – nigdy jej nie mierzyłem, ale przypuszczam, że taka tam jest – około 70, 80 stopni ludzie się pocą, a właściwie nasze ciała ratują się przed przegrzaniem przez pocenie. Mimo to temperatura ciała rośnie i ten szok termiczny, podobnie jak saunie lub łaźniach parowych, ma działanie ozdrowieńcze, a przy tym, co najważniejsze, czyści umysł, przywraca mentalną równowagę, robi nam „reset”, w czym przypomina działanie niektórych enteogenów. Kto to brał ten zna to poczucie odrodzenia, które przychodzi w szałasie potu i po nim.

Gdzie więc problem? – Otóż w tym, że do zadziałania szałasu potu pali się drewno i zrzuca do atmosfery dwutlenek węgla. Ze spalenia 250 kg węgla zawartego w drewnie (tyle przyjmijmy) powstaje tona dwutlenku węgla, albo 500 m³ tego gazu. Czyli całkiem duży balon: 10 na 10 na 5 metrów. Do tego wytwarzanie pożądanego efektu czyli wysokiej temperatury w szałasie jest znikomo wydajne. Większość energii ze spalanego drewna ogrzewa powietrze nad ogniskiem, może 1 procent jest gromadzony w kamieniach, które szybko stygną jeszcze na etapie wygrzebywania z ogniska i przenoszenia do szałasu. A i tam większość ich ciepła idzie w ziemię, nie w ogrzewanie wnętrza.

Wiem: to co tu piszę, dla mnie też brzmi jak świętokradztwo. Można też zaoponować mówiąc, że przecież nieustannie spalamy masy, ba miliony ton paliw, palimy zarówno w ramach gospodarki, jak i dla rozrywki, i w porównaniu z tamtą spaleniową rozrzutnością jaką nieustannie praktykujemy, szałas potu jest nieznaczącym ułamkiem, i nawet jeśli przy tym tona CO2 pójdzie to atmosfery, to jest nic, które w ogólnym bilansie się nie liczy. Tym bardziej, że ile tych szałasów jest urządzanych, w Polsce powiedzmy? W sumie dziesięć w roku? Jakie one mogą mieć znaczenie?

A jednak. (Tu mi się przypomniała niezapomniana fraza Pink Floyd'ów: Ostrożnie z tą siekierą, Eugeniuszu!) Kiedy rozważamy działania, które mają moc symboliczną i formującą umysły, więc właściwie religijną, a może nawet mają moc magiczną, to trzeba uważać na szczegóły, które przy zwykłej gospodarce moglibyśmy pominąć. Wielokrotnie przed szałasem potu mówiłem, że jest on „energetyczną instalacją”, która służy skupieniu i wzmożeniu siły naszych intencji. I teraz popatrzmy na to nowym okiem: oto przy okazji praktykowania szałasu potu afirmujemy, po pierwsze, spalanie drewna, co można od razu uogólnić na spalanie węglowych paliw, po drugie afirmujemy czynienie tego w sposób maksymalnie rozrzutny, afirmujemy istne potlacze ogniowe! „Wrzućmy jeszcze to i to, niech się zrobi płomień na dziesięć metrów w górę!” W magii podobne przyciąga podobne i nawet jeśli tak nie jest w świecie fizycznym, to właśnie tak się dzieje w świecie mentalnym. Paląc ognie przed szałasem potu stajemy po tej stronie... nie gdzie „wtedy stało zomo”, ale gdzie stoją wszelcy spalacze świata: ci, którzy wykopują i spalają węgiel, wytłaczają i spalają ropę, wypłukują z łupków i spalają gaz ziemny czyli metan. Także ci, którzy podpalają i wypalają lasy i busze, palą śmieci, wypalają łąki. Razem z nimi dołączamy do ich „radosnej działalności”, ale z tą różnicą, że oni mogą to czynić z niewiedzy lub braku alternatyw, czyli w końcu też z niewiedzy i z niemocy. My przy szałasie potu czynimy to jednak inaczej: z pełną świadomością, a właściwe to zobligowani do pełnej świadomości przez powagę samego rytuału.

To co robimy w ramach magicznych rytuałach, jest przez świat wzmacniane. Za to stajemy się odpowiedzialni. Nawet jeśli tak nie jest w świecie fizycznym, to jest tak w świecie umysłu. Frenetycznie paląc drewno, gałęzie, chrust przy magicznym rytuale stajemy się bardziej odpowiedzialni za zło, jakie czyni emisja CO2 – niż by to wynikało z procentowej proporcji, jaka ze spalania w ogóle przypada na spalanie rytualne.

Nie muszę podkreślać, że emisja CO2 jest od jakiegoś czasu złem numer jeden, czymś, z czym należy skończyć, a mówiąc ściślej, radykalnie ograniczyć aż do rozmiarów takich, że ten „nasz” antropogeniczny CO2 będzie znów w całości absorbowany przez biosferę. Jeśli tego nie zrobimy... Nie, zrobimy to! – bo inaczej, tzn. paląc węgiel, ropę, metan, wypalając lasy, łąki, torfowiska, niszcząc (utleniając) próchnicę w glebie, nie przetrwamy.

Czy i jak można zmienić szałasy potu, żeby były bardziej pro-ekologiczne, zarówno w wymiarze praktycznym jak i ceremonialno-magicznym, tego nie wiem. Może Ty wiesz?

Podobne obiekcje należy mieć względem równoległego ceremoniału: chodzenia po ogniu. Tu ogień jest jeszcze większy, a niska wydajność „instalacji” jeszcze niższa. Dochodzi wypalenie trawy na ścieżce... O tym dalej.

Widzę to tak, że szamańskie ceremonie czasu antropocenu powinny być jakoś bardziej „chłodne”. Ich chłód afirmowałby to, czego nam, tzn. światu, zaczyna pilnie brakować i brakować będzie coraz bardziej, mianowicie uzdrawiającej i odradzającej mocy chłodu, zimna, mrozu i przymrozku, lodu i śniegu, zimy, a także nocy. Wraz z chłodem też ciemności i ciszy. Które w przetwarzanym przez ludzi świecie staja się dobrami coraz rzadszymi, trudno dostępnymi, w końcu: luksusowymi.

Tu dodam, że kiedyś podobała mi się kremacja, ale właśnie z wyżej wyłożonych powodów zacząłem sympatyzować ze zwykłym składaniem zwłok do grobu. Ale nie w beton. – W ziemię, w glebę. W chłód, ciemność, ciszę.

W zestawie działań Twardej Ścieżki mamy zakopywanie. Víctor Sánchez z którego najpierw książki, a potem z jego żywego przekazu-warsztatu tę ceremonię wziąłem, nazywał ją pogrzebem wojownika. Wojownicy zawsze mieli coś wspólnego z ogniem. Zaleganie w zasypanej norze w ziemi jest przeciwieństwem tego, co przychodzi z ogniem, bo jest doświadczeniem ciemności, ciszy, chłodu i wilgoci, i bezruchu. Czy to działanie zalecam w miejsce ceremonii ogniowych? Nie całkiem! Bo i do tego działania mam zastrzeżenia, i to też takie, które wymusza antropocen.

Bo co robimy przy ceremonii zakopania? Rozkopujemy ziemię! Człowiek jako gatunek ma dwie wielkie genetycznie nabyte namiętności. Pierwszą omówiłem: to palenie ognisk (lub czegokolwiek) i fascynacja ogniem. Homo nie powinien nazywać się sapiens, tylko palący. Druga ludzką wielką namiętnością jest grzebanie w ziemi, rozgrzebywanie gruntu. Zaczęło się od wydłubywania jadalnych bulw patykiem, poszło przez kopanie i oranie pól, kopanie kanałów od- i na-wadniających, ziemianek i dołów na fundamenty, sypanie kopców i wałów, okopów i nasypów kolejowych i autostradowych. W końcu mamy wokół siebie Ziemię totalnie rozgrzebaną, przegrzebaną, usypaną na nowo. Nie wiem, czy w Polsce, kopanej i oranej od ośmiu tysięcy lat, uchował się choćby kilometr kwadratowy nie przegrzebany przez ludzi tak lub inaczej. Nawet w Tatrach. Jeśli mamy wytworzyć w sobie krytyczne nastawienie do tego nałogu grzebactwa, to powinniśmy zacząć właśnie od działań ceremonialnych i magicznych. Więc zakopywać się (jakby), ale nie kopiąc w ziemi.

Rozkopywanie, rozgrzebywanie gruntu można uogólnić: należałoby tak prowadzić rytuały, aby nie pozostawiały śladów! Aby dane miejsce świata po naszym rytualnym przejściu pozostało nieruszone, niezaburzone. W takim sensie rytuały powinny być nieskazitelne. Albo przynajmniej, żeby przyroda możliwe najszybciej zabliźniała rany. Rany na trawie-darni po chodzeniu po ogniu jednak trwają dość długo. Podobnie gdy zasypuje się dół po pogrzebie wojownika trudno jest jednak przywrócić stan poprzedni tego miejsca, zrekultywować je całkiem.

Z działań Twardej Ścieżki, właściwie, pozostaje marsz transowy, jako nieniszczący środowisko i przechodzący próbę antropocenu. I zawsze pozostaje, jako nieniszcząca, medytacja. Albo wycieczka po wizje, czyli vision quest, w terminach naśladowców Indian.

Z bębnem też jest problem. Szamani kochają swoje bębny i my, ich naśladowcy, tak samo. Zacząłem te rozważania od szałasu potu, ale jednak praktyki z bębnem są pierwsze. Zanim zaczniemy robić coś innego, inne-wszystkie warsztatowe działania, gramy bębnem i słuchamy bębna. Pierwszym działaniem na Twardej Ścieżce są podróże bębnowe. Bęben jest ze skóry, a skóra ze zwierzęcia, najczęściej kozy, która do tego celu została zabita. Domyślam się, że nie było to dla niej (/niego) wzniosłe ani radosne przeżycie. Nie da się oderwać bębna cudownego szamańskiego instrumentu od przemocy zadawania bólu, przerażenia i śmierci tamtemu zwierzęciu. Wiem, chodzę w butach, które też są ze skóry zwierzęcia, podobnie jak jeżdżę samochodem i ogrzewam dom emitując tony dwutlenku węgla, i podobnie zabicie zwierzęcia na bęben może wydać się drobiazgiem wobec ich rozmnażania i zabijania na mięso lub przy produkcji mleka, jak drobiazgiem jest spalenie metra drewna w porównaniu z milionami ton węgla w elektrowniach. Ale granie na bębnie i doświadczanie bębnowego transu nie jest czynnością gospodarczą, tylko rytualną i obowiązują tu surowsze normy moralne, o czym pisałem wcześniej. Ba, normy, które tu obowiązują, są – chyba? – absolutne. Powstaje praktyczne zadanie: czym zastąpić bębny?

Nie zamykam tematu. Bo jeszcze warto byłoby skupić się na tych wartościach, które faktycznie przekazują: szałas potu, chodzenie po ogniu, pogrzeb wojownika, również marsz transowy i wyprawa po wizje, i podróże bębnowe. Być może jednak potrafilibyśmy zmodyfikować te praktyki tak, aby skażenia antropocenu (i te mentalne, i te fizyczne), oraz pojęciowa presja antropocenu, nie naruszały ich sensu.