Serial: Czytanie Taraki
Sztuka rytuału
! Do not copy for AI. Nie kopiować dla AI.

Kategoria: Nowy szamanizm
Tematy/tagi: Grotowski • Harner • Kartezjusz • muzyka • rytuał

Summertime Gershwina i polonez Kilara pokazują przez analogię, czym mogłyby być nowe kartezjańskie rytuały.

„Summertime” wydaje się odwiecznym bluesem, śpiewanym od niepamiętnych czasów gdzieś między Południową Karoliną a Missisipi. Tymczasem (jak wszyscy wiemy) tę pieśń skomponował George Gershwin około roku 1933. Jak (też) wiemy, Gershwin nie był Afro, jego dziadek nosił nazwisko Gershowitz, a przodkowie pochodzili z ziem dawnej Rzeczypospolitej, czyli byli nasi, co zresztą całkiem nieważne dla moich tu rozważań. Nie wiem jak inni, ale mnie, gdyby ktoś mnie znienacka zapytał o pierwsze skojarzenia z muzyką Czarnej Ameryki, zanuciłbym Summertime. Dla mnie to zresztą pieśń rodzinna, bo mój nieżyjący już dawno ojciec śpiewał Summertime po angielsku swojemu ulubionemu kotu, gdy byłem mały. Podobna sztuka jak Gershwinowi udała się Wojciechowi Kilarowi: jak tamten super-bluesa, tak on stworzył super-poloneza, poloneza polonezów, zawierającego wszystkie polonezy dotychczasowe. Skomponowany w 1999 roku, a wydaje się muzyką odwieczną, przy której pokolenia herbowych celebrowały chodzonego.

Do czego zmierzam? Poprzednio pisałem o kartezjańskim, czyli wypreparowanym z etnicznych tradycji i nowoczesnym szamanizmie, którego próbkę ogłosił kiedyś Michael Harner, podobnie jak zaistniał kartezjański buddyzm przez Tony Packer i kartezjańska joga przez B.K.S. Iyengara. Jest wielostronny związek, analogia, między tamtymi kartezjańskimi przedsięwzięciami a Summertimem Gershwina i polonezem Kilara. Bo to, co dla dawnych ludzi było tradycją, religią, czymś uświęconym, do nas przychodzi jako sztuka. Sztuka, czyli coś zrobionego. W naszej kulturze jest puste miejsce, które prosi się, by je wypełnić. To puste miejsce po rytuałach. Tym, co przeszkadza je wypełnić, jest uporczywe skojarzenie, zblatowanie! – rytuału z religią. Co nie jest wcale istotowo konieczne, bo Japończycy mają rytuały picia herbaty, które do żadnej religii nie przymuszają ni z żadnej nie wynikają. Kolejną kartezjańską rzeczą, która czeka na swoje zrobienie, jest rytuał. Rytuał jako sztuka, więc: sztuka rytuału. Sztuka rytuału lub rytuały będące sztuką są właśnie tym, co powinno wejść w opuszczone miejsce po rytuałach tradycyjnych. Czekamy na Gershwina i Kilara od sztuki rytuału.

Coś takiego przeczuwał Jerzy Grotowski, który (chyba) jako pierwszy użył tego terminu: sztuki rytualne, Ritual Arts. Ale coś w tym zrozumiał nie tak. Zrozumiał tak, że ma to być sztuka (teatr) naśladująca rytuały, w której aktorzy inscenizują coś, co w umyśle widzów nieuchronnie kojarzy się z rytuałem i podczas której mają poczucie obserwowania pewnego rytuału. Ten inscenizowany-zrobiony rytuał, którego są świadkami, porusza ich, wzrusza, wstrząsa nimi. Rytuał, przedstawiany, działa jak sztuka. Bo tak działa sztuka. Ale tu jest pewna czerwona linia. Ta linią jest nowoczesne rozumienie sztuki jako rzeczy dla obserwatorów. Sztuka jest wystawiana w teatrach i muzeach właśnie dla obserwatorów. Podczas gdy rytuały są dla uczestników. Nie mają przewidzianego miejsca dla obserwatorów, a w wielu rytuałach gapie przeszkadzają. Więc w sztuce rytuału czekamy na Gershwina i Kilara, ale żeby oni wiedzieli, że tworzą dla uczestników, nie dla obserwatorów. Sztuka adresowana do obserwatorów jest skażona morderczym (dla rytuałów) perfekcjonizmem zawodowców. Ale to już inna historia, następny obrót.