zdjęcie Autora

18 lutego 2017

Włodzimierz Skupień

Serial: Slavia & Germania
Zagadkowa nazwa Polski
! Do not copy for AI. Nie kopiować dla AI.

◀ Grody słowiańskie w Lubece ◀ ► Osada Beka i okolice ►

znazwa Polski

W tym odcinku bloga opisującego zazwyczaj średniowieczne grody słowiańskie chcę nieco odbiec od tematu głównego i skoncentrować się na pochodzeniu nazwy naszego kraju. Jest to temat wciąż dyskutowany i wydaje mi się interesujący tym bardziej, że utarte w społeczeństwie opinie nie zawsze są zgodne z wiedzą historyczną i są powielane bezkrytycznie . Co do samej wiedzy, to  jest ona oczywiście i  niestety mocno ograniczona. Brak źródeł historycznych powoduje wiele niejasności i prowokuje wiele  nierozwiązanych  zagadek. Jedną z najistotniejszych z nich jest właśnie pytanie :

                     Dlaczego nasz kraj nazywa się POLSKA ?

Ibrahim ibn Jakub napisał w swej kronice podróży na ziemie Słowian w latach965-966 o naszym pierwszym historycznym władcy Mieszku I, że jest on "królem Północy". A  nasz kraj opisał tak:

A co się tyczy kraju Mieszka, to jest on najrozleglejszy z ich słowiańskich krajów. Obfituje on w żywność, mięso, miód i rybę. Pobieranie przez Mieszka podatki mają postać kruszcu, i wyglądają jak odważniki handlowe. Idą one  na żołd dla jego  drużyny. Co miesiąc przypada każdemu z drużyny należna z nich ilość. Ma on trzy tysiące pancernych podzielonych na oddziały, a setka ich znaczy tyle co dziesięć secin innych wojowników. Daje on tym mężom odzież, konie, broń i wszystko, czego tylko potrzebują. A gdy jednemu z nich urodzi się dziecko, Mieszko każe mu wypłacać żołd od chwili urodzenia, czy będzie płci męskiej czy żeńskiej. A gdy dziecię dorośnie, to jeżeli jest mężczyzną, żeni go i wypłaca za niego dar ślubny ojcu dziewczyny, jeżeli zaś jest  kobietą wydaje ją za mąż i płaci dar ślubny jej ojcu. A dar ślubny jest u Słowian znaczny, w czym zwyczaj ich jest podobny do zwyczajów Berberów. Jeżeli mężowi urodzą się dwie lub trzy córki, to one stają się powodem jego bogactwa, a jeżeli mu się urodzi dwóch chłopców, to staje się to powodem jego poważnych wydatków.

Ibrahim ibn Jacub wymienia też inne kraje,  które opisał jako naszych sąsiadów:

Z  krajem Mieszka sąsiadują na wschodzie Ruś, a na północy Burus [Prusowie]. Siedziby Burus leżą nad Oceanem [Bałtykiem]. Oni mają odrębny język i nie znają języków swych sąsiadów. Są sławni ze swego męstwa. Gdy najdzie ich jakie wojsko, żaden z nich nie ociąga się, ażby się przyłączyć do niego jego towarzyszy, lecz występuje, nie oglądając się na nikogo i rąbie mieczem, aż zginie. Przeprawiają się napadając na nich Rusowie na okrętach z zachodu .

I dalej:

Na zachód od kraju Mieszka żyje pewien szczep należący też do Słowian, zwany ludem Welteba [Wieleci]. Mieszka on w borach leżących wzdłuż krain Mesko z tej strony, która jest bliska zachodu i części północy. Posiadają oni potężne miasto nad Oceanem [Bałtykiem], mające dwanaście bram. Ma ono przystań dla łodzi, do budowy których używają oni przepołowionych pni. Wojują oni z Mesko, a ich siła bojowa jest wielka. Nie mają króla i nie dają się prowadzić jednemu władcy, a sprawującymi władzę wśród nich są ich starsi.

Trasę podróży Ibrahima ibn Jakuba przedstawia poniższa mapa:


Samo imię naszego władcy wymaga dodatkowego wyjaśnienia. Znane z zapisów w arabskiej transkrypcji jako "Mashaqqah" (Maszakka), znaczyło być może dla autora kroniki coś w rodzaju masakry czy apokalipsy, bo takie jest mniej więcej znaczenie tego arabskiego słowa. Tak sobie  mógł skojarzyć znaczenie niezrozumiałego dla niego, świszczącego imienia słowiańskiego władcy. Biorąc pod uwagę wrażenie, jakie zrobił na Ibrahimie ibn Jakubie  zasłyszany bodajże w Pradze opis kraju Mieszka, mogło być to skojarzenie w pełni w jego mniemaniu trafne a poza tym łatwe do zapamiętania.

Innej nazwy  naszego kraju   podróżnik  i handlarz z kalifatu Kordoby nie znał, bo takiej jeszcze nie było. Nazwał więc go Północą. Opisywał też zwyczaje  u nas panujące, także te związane z higieną  :

"Mieli zaś zwyczaje swoje i prawa ojców swoich i podania, i każdy szczep swój zwyczaj.   Mieli tedy poddani Mieszka   zwyczaje ojców swoich proste i skromne; wstydliwość wobec swoich synowic i sióstr, i matek i ojców swoich, a synowe wobec świekrów i dziewierzów wielką miały wstydliwość. Stadła u nich bywały we zwyczaju. Oblubieniec nie chadzał po narzeczoną, jeno przyprowadzono mu ją wieczorem, a nazajutrz przynoszono jej wiano. Nie mają Słowianie łaźni, lecz posługują się domkami z desek. Zatykają szpary w nich czymś, co bywa na ich drzewach, podobne do wodorostów, a co oni nazywają mech. Służy to zamiast smoły do uszczelniania  ich statków. Budują piec z kamienia w jednym rogu i wycinają w górze na wprost niego okienko dla ujścia dymu. A gdy się piec zagrzeje zatykają owe okienko i zamykają drzwi domku. Wewnątrz znajdują się zbiorniki na wodę. Wodę tę leją na rozpalony piec i podnoszą się kłęby pary. Każdy z nich ma wiecheć z trawy, którym porusza powietrze i przyciągają je ku sobie. Wówczas otwierają się im pory i wychodzą zbędne substancje z ich ciał. Płyną z nich strugi potu i nie zostają na żadnym z nich ani śladu świerzbu czy strupa. Domek ten nazywają oni: al-istba.".

Cały region słowiańszczyzny Ibrahim ibn Jakub  opisał następująco :

" Oni dzielą się na wiele różnych plemion. W dawniejszych czasach byli zjednoczeni i podlegali jednemu królowi , który zwał się Macha, a wywodził się z plemienia Weletaba ( Wieletów?)  i urosło to plemię w siłę dzięki swemu królowi . Nastał potem podział między plemionami i i ich państwo upadło.  Ich plemiona  się podzieliły i każde  obrało własnego króla. Teraz mają oni królów czterech : Król Bułgarów,  król Pragi Bolesław , któremu podlega też cała Bohemia i Kraków, dalej król Północy Mieszko i Nakon, władca Zachodu..."

Dlaczego podróżnik nazwał nasz kraj krajem Północy ? Odpowiedz na to pytanie wydaje się być prosta. Pisał o nim z perspektywy praskiej, gdzie musiał zasłyszeć większość informacji . Od Pragi kraj Mieszka  był na północy, kraj Nakona na zachodzie. Dodatkowo z krajem północnym skojarzyło mu się zapewne te dziwne imię Mieszka. Z czego to mogło wynikać? Prof. Urbańczyk w "Mieszku pierwszym tajemniczym " sugeruje, że imię naszego władcy mogło kojarzyć się znawcom biblii starego i nowego testamentu z krainą Goga i Magoga a więc mitycznym końcem świata. Przypominam , że Gog i Magog postać oraz kraina lub naród występują w Biblii w kontekście apokaliptycznym. Przy końcu świata mają one najechać i spustoszyć Izrael. Nawiązania do Goga i Magoga obecne są także w mitologii i folklorze różnych krajów. W  Księdze Ezechiela Gog jest apokaliptyczną postacią przybywającą właśnie z północy, z krainy Meszek, która niszczy Izraela, ale potem zostaje sam pokonany przez Boga. Opis napaści Goga oraz jego klęski nawiązuje również do nieprzyjaciela z północy przepowiadanego przez proroka Jeremiasza. Gog i Magog pojawiają się ponownie w Nowym Testamencie w 20 rozdziale Apokalipsy świętego Jana, gdzie zostają zebrani przez Szatana, a ostatecznie rozbici przez Boga. Gog i Magog występują również w Koranie (Sura 18:94).

Te wszystkie tajemnicze wieści, skojarzenia i informacje na temat Mieszka , króla Północy i jego państwa musiały mocno zaintrygować podróżnika z Kordoby. Tym bardziej mogło być to godne zastanowienia, że ta mityczna kraina, której od wieków poszukiwali mędrcy i podróżnicy, miała właśnie nazywać się krajem Meszeka a więc  krajem zagłady, masakry, apokalipsy. Zbliżał się wszak nieubłaganie rok 1000 po Chrystusie, rok przepowiadanego przez licznych wizjonerów końca świata. 

Tu przykładowy biblijny cytat:        Apokalipsa 19,20

 ...Potem ujrzałem anioła zstępującego z nieba, który miał klucz do Czeluści i wielki łańcuch w ręce. I pochwycił Smoka,Węża starodawnego i związał go na tysiąc lat i wtrącił go do Czeluści.  Potem ujrzałem anioła i zamknął  pieczęć nad nim i położył, by już nie zwodził narodów aż tysiąc lat się dopełni. A potem ma być na krótki czas uwolniony.

 Ibrahim ibn Jakub, żyd sefardyjski, szpieg arabski, człowiek obeznany w naukach , musiał mieć nie lada orzech do zgryzienia. W trakcie  swej eskapady do Słowian odwiedził jako poseł swego władcy kalifa Kordoby miasto Magdeburg,  gdzie spotkał się z cesarzem Ottonem I. Na pewno zdał mu relację ze swej podróży i podzielił się swymi wrażeniami . Nie jest możliwe, by nie wspomniał też o królu Północy, postaci mrocznej i tajemniczej, zarówno dla niego samego jak i dla wschodniofrankijskiego (niemieckiego) cesarza. Na pewno zasiało to wśród członków cesarskiego dworu ziarno niepokoju. Wszak słyszeli już z relacji Widukinda z Korbei o Licikavicach( Lisikowcach) dowodzonych w potyczkach z Wichmanem i jego wieleckimi  wojskami przez niejakiego Mieszka. Potyczki te, czy bitwy nie były na razie brzemienne w skutkach. Teutoni czuli się silniejsi i nie bardzo się tym nowym wodzem sąsiadów przejmowali . Jednak wobec relacji ibn Jakuba i jego opowieści o potężnej, dobrze zorganizowanej  armii Mieszka mogli poczuć niepokój i zagrożenie. Sam cesarz Otton, być może sprowokowany atmosferą obawy o spełnienie się mitów i przepowiedni, opowiedział Ibrahimowi o równie mitycznym mieście kobiet, leżącym ponoć na północnych granicach państwa Mieszka, pomiędzy Wieletami a Prusami. Podróżnik przyjął to jako fakt godny odnotowania i opisał  w swojej kronice, uwierzył po prostu cesarzowi Ottonowi I bez sprawdzania wiarygodności jego opowieści. Tak czy inaczej relacje handlarza niewolnikami były jak na owe czasy zadziwiające i dająca do myślenia. Taka koncentracja dziwów i mrocznych przepowiedni musiała dawać powody do niepokoju. Trudno sobie nawet wyobrazić, jak na te  newsy  zareagował kalif z Kordoby i jego dwór, gdy po powrocie Ibrahima ibn Jakuba zapoznali się z jego relacją . Plotki na pewno rozeszły się szybko po całej Europie. Trafiły zapewne szybko także do stolicy kościelno-cesarskiej - Rzymu. Obawy a może nawet i trwoga musiały  paść na kardynałów i papieża, nie mówiąc o zakonnikach, księżach i pospólstwie. Po 30 latach od wyprawy Ibrahima ibn Jakuba echa tej  hiobowej opowieści czy plotki  miały stać  się być może zarzewiem pomysłu na na to,  jak nazwać ten nowy kraj, którego jeszcze nikt nie nazwał a przecież istnieje, ma władców, terytorium, poddanych a nawet przyjął chrześcijaństwo a mimo to wciąż nie da się go odróżnić od Czechów czy innych Słowian i w związku z tym trudno cokolwiek o nim zapisać w kronikach czy dokumentach. Chwytano się różnych sposobów. Gerhard z Augsburga w pisanej w latach 983 - 993 hagiografii świętego Ulryka nazywa Mieszka nie inaczej jak wodzem Wandalów (dux Wandalorum, Misico nomine). Gdy w roku 992 Mieszko umiera, w rocznikach Kościoła niemieckiego zapisuje się: obiit Misica dux Vandalorum czyli zmarł Mieszko książę Wandalów.  Widukind z Korbei, mnich i kronikarz  saski użył we wzmiance  o państwie  Mieszka  nazwy plemiennej Licicavicki . Ta trudna do zidentyfikowania nazwa, zniekształcona łacińskim zapisem, nie do końca jest wyjaśniona. Do Łużyczan( łac.Lusici) nazwa ta nie bardzo pasuje, do Luciców, Lutyków ( Wieletów) bardziej, ale co miał Mieszko z Wieletami wspólnego poza tym, że walczył z nimi o dostęp do ujścia Odry ? Niektóre źródła kojarzą występującą w kilku wzmiankach w średniowiecznych zapisach nazwę Lisike czy Disike ( zapewne błąd w zapisie) z nazwą naszej wielkiej rzeki Wisły. W takim razie Lisikowcy byliby Wiślanami . Ale to też się nie zgadza, bo Wiślanie ( Chorwaci ?) siedzieli dalej na południe i wschód od pogranicza państwa Mieszka a  terenami Połabia  i Zaodrza podporządkowanymi cesarstwu, gdzie te potyczki Wichmana z Lisikowcami mogły się zdarzyć. Tak czy inaczej nazwa Lisikowcy się nie przyjęła i nikt już potem podwładnych Mieszka tak nie nazywał. W  przeciwnym wypadku mógłby być nazwany nasz kraj np. Wislandia czy Lisladia .

Mijały lata, kronikarze głowili się nad opisaniem lokalizacji państwa rosnącego na sile i znaczeniu. Czasy Mieszka przeminęły, obawy o jego związek z końcem świata zapewne też, władcą nie nazwanego kraju po pewnych perturbacjach związanych z interpretacją dokumentu Dagome Iudex został najstarszy syn Mieszka Bolesław. Ale kłopot zrobił się dla skrybów jeszcze większy, bo w pobliskiej Bohemii rządził też Bolesław i też Słowianin i czort tylko wiedział, o którym Bolku była mowa w danym dokumencie.

Wysłany z misją chrystianizacyjną przez naszego Bolesława do pogańskich Prusów  czeski biskup, póżniejszy św. Wojciech nie wrócił żywy. Sławnikowic stracił życie 23 kwietnia 997 roku w Świętym Gaju w okolicach grodu Prusów w Pasłęku. Trzeba było wysupłać  kupę złota i zawieźć je do Prusów by wykupić ciało póżniejszego świętego , ale to się Bolesławowi opłaciło. Przyjaciel, uczeń i fascynat  Wojciecha- Adalberta  cesarz Otton III , mimo młodego wieku już mocno zdewociały, na boso przyszedł  do Gniezna by uczcić relikwie męczennika i zabrać je do Rzymu. Wcześniej założył klasztor  w Rzymie i ufundował kilka kościołów na jego cześć. Właśnie wielka akcja propagandowo-organizacyjna związana z uznaniem Wojciecha zaledwie 2 lata po śmierci świętym męczennikiem ( 999 rok) stała się naturalną okazją, by w końcu zdecydować się na jakąś  konkretną nazwę tego państwa, gdzie truchło męczennika oczekiwało na wizytę cesarza Ottona. Bolesław miał w planie wyciągnąć z tej wizyty wiele korzyści a przede wszystkim nie zamierzał oddawać całego wojciechowego truchła a tylko kawałek. Reszta, pozostawiona na miejscu, miała stanowić podstawę do stworzenia sanktuarium w Gnieźnie, gdzie relikwie świętego złożone w planowanej katedrze dawałyby grunt i podstawę do utworzenia własnego arcybiskupstwa, niezależnego od Magdeburga. Niemiecki kościół bowiem z uporem traktował istniejące biskupstwo poznańskie, które obejmowało wtedy całe terytorium państwa Piastów ( nazwa dynastii jest dużo późniejsza), jako podległe arcybiskupowi Magdeburga. Utworzenie własnego arcybiskupstwa miało być aktem wzmocnienia  kościoła w naszym kraju i jego uniezależnienia od Niemiec. Przygotowania do milenijnej wizyty cesarza w Gnieźnie trwały przez lat kilka. Wymagały przygotowania wielu dokumentów i aktów prawnych. Potrzeba nazwania tego kraju, którego Gniezno było stolicą, stawała się coraz bardziej nagląca. Określenia typu: ta druga Slavonia, Sklawinia, Wandalia czy Wendia nie były jednoznaczne. Nie mówiąc już o Schinesque, mylonym w Rzymie z Sardynią. Burza mózgów odbywała się najprawdopodobniej w  założonym przez Ottona rzymskim klasztorze św. Bonifacego i Aleksego. Jego przeor Jan Canaparius użył bowiem prawdodobnie jako pierwszy w formie pisemnej  nazwy  Palaniorum  w   Żywocie I św. Wojciecha . Opisując wyjazd jednego z braci św. Wojciecha, Sobiesława Sławnikowica z Czech do  naszego kraju zapisał o nim, że wyruszył cum Bolizlauo Palaniorum duce . A było to  prawdopodobnie około roku 999 , niedługo po męczeńskiej śmierci Wojciecha .  Rozważania prof. Urbańczyka we wspomnianym już "Mieszku pierwszym tajemniczym" wskazują na obecność w tym akcie twórczym powołującym nową nazwę naszego  państwa między innymi Brunona z Kwerfurtu czy mnicha z Polski Anastazego. Nie wskazuje Urbańczyk jednak źródeł inspiracji i w efekcie nie wyjaśnia , z czego tak naprawdę ta nazwa się wzięła i do czego się odwołuje.

A  co mówi na ten temat Wikipedia?

Gramatycznie nazwa Polska wywodzi się od nazwy pola otwartej przestrzeni znajdującej się na danym terytorium. Składa się z dwóch części: nazwy Pol pole oznaczającej otwartą przestrzeń lub uprawne pole oraz przyrostkowego formantu przymiotnikowego -ska.

  Od słowa pole ma się też wywodzić hipotetyczna nazwa plemienna Polan, naszych przodków.  I tu jest problem, bo znana z opisów Geografa Bawarskiego z połowy IX wieku lista plemion z terenów dzisiejszej Polski nie zawiera nazwy plemiennej Polan. Nie są  też wymieniani w żadnym innym dokumencie a ruski kronikarz Nestor wskazuje ( 200 lat później ) ich siedziby w rejonie Kijowa. Poza tym tych pół w końcu X wieku za dużo u nas nie było, raczej lasy, puszcze i bory. Otwartą przestrzeń zaś tradycyjnie nazywają polem raczej mieszkańcy Małopolski niż Wielkopolski, od której rozpoczęło się nasze państwo. Chyba że było inaczej ?

Istnieje oczywiście wiele innych teorii pochodzenia nazwy Polska. Starosłowiańskie określenie "polian"  czy "polianka", zastąpione potem przez tureckie słowo bagadyr miało oznaczać osobę charakteryzującą się męstwem i heroizmem. Prof. Urbańczyk wskazuje z kolei na cytat dzieła "Słowo o męstwie Igora"  , gdzie słowo   "poliu" miało oznaczać ludzi otwartych przestrzeni czy stepów. Czeska teoria wiązała nazwę Polski z przyjęciem chrztu, w znaczeniu "polani wodą święconą". Inny badacz historii,  Benedykt Chmielowski w Nowych Atenach z 1745 r. podawał kilka etymologii: 

 W SARMACJI jako Perła kosztowna wydaje się POLSKIE KRÓLESTWO, z Słowieńskich Narodów najsławniejsze, o którym tu essencyalne tylko rzeczy enarro, żebym nie był, Polskę Ojczyznę swoję opuściwszy censurowany, że jestem foris Lynx, Domi talpa. POLSKA ta nazwała się od Pola, na którym żyć i umierać lubili Polacy; albo też od Polo Arctico, to jest od Północnej Gwiazdy ku której, nadało się Królestwo Polskie, jako Hiszpania nazwana Hesperia od gwiazdy zachodniej Hesperus. Innym się zda, że imię to nadano Polakom od Zamku Pole olim na granicach Pomorskich będącego. Inni rozumieją, że od Miasta Kolchickiego Pola, skąd originem prowadził Lechus, Monarcha Polski. Może też być, że Poloni per corruptionem kilku liter ciż są, co i Bulanes Nacja w Sarmacji nad Wisłą, według Ptolemeusza, mieszkając. Jest i to zdanie Autorów, że Polacy niby Polachy, to jest po Lechu potomkowie zwać się powinni, jako dotychczas Lachami nas Ruś zowie. Paprocki zaś ingeniose racjocynuje, że za Mieczysława I Xiążęcia Polskiego, gdy Polacy Wiarę Ś. przyjmowali i wielkiemi do Chrztu Ś. kupami przystępowali, tedy Kapłani z Czechów na to wokowani, kupy od kup distinguendo, pytali się: Czy jesteście polani? id est już ochrzczeni? tedy ci co byli ochrzczeni, odpowiadali: Jesteśmy polani, stąd Polani, czyli Poloni poszło Polakom in nomen gloriosum.

 Trzeba sobie wyobrazić Rzym w roku 999. Grono zakonników i dostojnikow kościelnych pochodzacych z różnych krajów w klasztornym skryptorium kończy przygotowania do kanonizacji św. Wojciecha. Zamykają gotową już prawie dokumentację kanonizacyjną, opis żywota świętego Wojciecha, jego bohaterstwo , męczeństwo i cuda, jakich dokonał. Brakuje tylko nazwy tego kraju, skąd wyruszył  i gdzie złożono jego święte szczątki. Szukają w kronikach, rocznikach i na mapach. Orientują się, że to tam wysoko na północy, gdzie prawie kres znajomej z  ówczesnych map Ziemi , gdzie tylko ocean światowy i kilka wysp. To prawie na biegunie północnym, przynajmniej z rzymskiej perspektywy. Trafiają na ślady zapisów kroniki Ibrahima ibn Jakuba. Analizują jego opis kraju Północy. 

Jest. Bingo !  Polanorum to jakby biegun północny, po łacinie Polus Norte, po hiszpańsku i portugalsku Pólo Norte, po włosku  Polo Nord  a po niemiecku  Nordpolen . Prawie wszystkie języki europejskie nazywają biegun  słowem POLE .

Tu przykłady :

nordpol ----niemiecki, nordpolen  - norweski , Sjeverni pol- chorwatki, nordpol  -szwedzki, polo nord włoski, north pole islandzki, polul nord  - rumuński, grecki, c bułgarski, pólo norte -  portugalski   i hiszpanski, pol nord     kataloński

polu nordu-  korsykański, pôle Nord-  francuski, North polus lub North Pole -   łacina, északi pólusú   - Węgierski, severný pól  - słowacki, nordpol duński, north pole-  angielski, polo norte -  galicyjski, itd.

 Nawet po węgiersku  biegn to pólusú.  Można  wnioskować z powyższego , że najbliższy takiego  rozwiązania zagadki był jednak  w roku 1745 Benedykt Chmielowski. Co prawda Gwiazda Północna  to nie to samo co Biegun  Północny, ale koncepcja byłaby  w tym wypadku  zbieżna ze skojarzeniem prawdopodobnych autorów  nazwy naszego kraju a na pewno ze skojarzeniami Ibrahima ibn Jakuba z roku 965. A że do nazywania krajów służyła czasem geografia to za przykłady można przytoczyć choćby Norwegię ( droga na Północ ) czy Estonię ( kraj wschodni) .

Poniżej przytaczam dzisiejsze nazwy Polski w różnych językach z wyraźnym akcentem na trzon oznaczający biegun:

niem., duń., szw., norw., hol   Polen,  fryzyjski Pollen, ang. Poland, isl.- Pólland, fiń. -Puola, est.- Poola. łot.- Polija, afr. Pole, itd.

 W roku 1000, podczas zjazdu w Gnieźnie nową, oficjalną nazwę swego państwa musiał zapewne zaakceptować Bolesław Chrobry. Od tego czasu zaczyna się bowiem pojawiać w dokumentach   i na monetach.

   W 1003 roku nazwę Polska notują łacińskie roczniki Annales Hildesheimenses  we fragmencie Heinricus Berthaldi comitis filius, et Bruno frater regis, et ambo Bolizavones, Polianicus vide licet ac Boemicus, a rege infideliter maiestatis rei deficient. czyli w tłumaczeniu Henryk, syn Bertholda i Bruno brat króla i obu Bolesławów polski i czeski są w kręgu przyjaciół cesarza..

  Także  Łacińskie określenie Polski zapisane zostało w średniowiecznym utworze Żywot Pięciu Braci Męczenników autorstwa Brunona z Kwerfurtu. Gościł on na przełomie 1005 i 1006 roku na dworze Bolesława Chrobrego i z imienia wymienia swojego gospodarza we fragmencie(...) ignotae linguae Polanorum, invento serniore cui nomen Bolizlao Używa on również łacińskiego określenia terra Polonia, Polanicis terris wobec całości ziem znajdujących się pod jego władaniem. Brunon w kolejnym swoim utworze zatytułowanym Zywot II św. Wojciecha notuje również dwukrotnie Polskę we fragmencie poświęconym Bolesławowi Chrobremu - 'ducem Polanorum Bolizlavum oraz państwa pod jego panowaniem De terra Polanorum.

        Spisane w latach 1008-1030 Roczniki Kwedlinburskie notują wielokrotnie Polskę. Opisując wojnę Poski z Niemcami od roku 1002 wymieniają Bolesława Chrobrego we fragmentach: Bolizlauonem Poloniae ducem, Bolitzlauus Polinensis oraz Bolitzlauua dux Poloniae wymieniają także nazwę kraju Polonia, Poloniam Sclauonia.

W latach 1012 - 1018 łacińskie nazwy Polski wielokrotnie zamieścił w swojej kronice biskup merseburski oraz kronikarz Thietmar. Uczynił to zarówno w odniesieniu do polskich władców : Mieszko I Miseconis Poleniorum oraz Bolesław Chrobry we fragmencie Bolizlavus Poleniorum jak również wobec kraju Polenia oraz ludności zamieszkującej Polskę Poleni.


Kolejne wzmianki użytej przez Kanapariusa nazwy układają się chronologicznie w trasę wiodącą z Rzymu przez Niemcy do Polski. Zdaniem prof. Urbańczyka nowy termin wędrował przekazywany ustnie (być może przez podróżującego mnicha, który zapoznał się z żywotem św. Wojciecha), gdyż w każdym miejscu zanotowano go nieco inaczej (np. Polania w Reichenau w 1001 r., Polonia w Kwedlinburgu i Polenia w Merseburgu w 1002 r., Poliani w Hildesheim w 1003 r.). Proces rozprzestrzeniania się nazwy ma przedstawiać  poniższa mapa :


 

W końcu nazwa dociera do Polski, gdzie Chrobry bije monetę z napisem Princes Polonie. Tym samym, zdaniem prof. Urbańczyka, Bolesław sam zostawił dowód na to, że Polan nigdy nie było. Gdyby bowiem był ich księciem, to nazwa brzmiałaby Polania


Nie ma dotąd  takich źródeł, ostatecznie  potwierdzających czy wykluczających  którąkolwiek z podanych hipotez. Nadługo lub na zawsze będzie to tajemnicą i sferą domniemań. Jednak dla swego rodzaju ćwiczeń umysłowych i świadomego wyboru własnej wersji warto poznać przynajmniej tych kilka z przytoczonych w tym artykule i może wybrać tą, najbardziej wiarygodną czy przekonująca dla danego czytelnika. Ja proponuję tą, która kojarzy się  się z biegunem północnym. Jako przykładowy  dowód  przytaczam wyobrażenie Europy na jednej ze starych map, gdzie ujście Wisły zlokalizowane jest prawie na samej pólnocnej krawędzi a są też nawet ottonowe amazonki .



◀ Grody słowiańskie w Lubece ◀ ► Osada Beka i okolice ►


Komentarze

[foto]
1. Tylko czy ludzie w X wieku mieli świadomość biegunów?Wojciech Jóźwiak • 2017-02-18

Pomysł ciekawy, ale pytanie, czy ludzie w X wieku mieli świadomość biegunów? Dla nas to, że Ziemia jest kulą i ma bieguny północny i południowy, jest oczywiste i jest to nam codziennie przypominane -- ale czy tak samo było w X wieku?
W Online Etymology pod hasłem "pole (n.2)" czytamy:

[pole] "ends of Earth’s axis," late 14c., from Old French pole or directly from Latin polus "end of an axis;" also "the sky, the heavens" (a sense sometimes used in English from 16c.), [itd.]

Skoro ang. słowo "pole" w sensie "biegun" używane było od późnego 14 wieku, to raczej mało prawdopodobne, by w Niemczech lub Italii było używane ponad 400 lat wcześniej.
Żeby posługiwać się pojęciem "bieguna północnego Ziemi" trzeba jednak mieć (w ręku i przed oczami) globusy.
Pomysł -- jednak -- niewiarygodny.
[foto]
2. Strzał Wojtka wydaje...Włodzimierz Skupień • 2017-02-18

Strzał Wojtka wydaje się celny, ale o tym też myślałem w trakcie pisania. Jeśli np. był to jeszcze czas postrzegania  Ziemi przez niektórych ( szczególnie duchownych) jako płaszczyzny, to oś poziomo ułożonego   koła taż ma swój koniec na styku z obwodem, pobobnie jak każda z osi kuli ( axis to oś) na styku z jej powerzchnią. Nie wiem na pewno, jak mogli nazywać ten punkt starożytni Grecy czy Rzymianie . W swoim toku myślenia przyjąłem, że także może być to ten sam "polus", tylko w ujęciu dwuwymiarowym. Może ktoś zna odpowiedż na tak zadane pytanie ? Jak nazywał się ten punkt na przełomie IX i X wieku po łacinie ?
Od słowa " pole" pochodzi wiele innych, takich jak polaris, polarny  czy polar, są one związane z zimnem i północą. Czy te słowa są też takie młode jak pisze Wojtek? Być może, nie jestem pewien.
[foto]
3. Gwiazda PółnocnaWłodzimierz Skupień • 2017-02-18

Tu można oczywiście powołać się znowu na nazwę gwiazdy " Polaris", jedynej na nieboskłonie nie zmieniającej pozycji( teraz wiadomo, że troche zmienia), będącej stale na osi obrotu Ziemi, służącej od wieków żeglarzom do wyznaczania kierunku północnego.  Jej nazwa wywodzi się od tego punktu na  osi obrotu, który jest  widoczny na niebie w nocy. Odpowiednikiem czy odwzorowaniem tego punktu na powierzchni ziemi jest "polus", biegun pólnocny . Wydaje się, że nazwa ta jest starożytna i nie ma chyba związku z wiedzą o kształcie Ziemi, jej kolistością czy kulistością. W tym wypadku cały czas chodzi o północ, tylko wyznaczoną przy pomocy gwiazdy. Wtedy  na kole, potem na kuli .
4. BiegunNN#9543 • 2017-02-18

Z definicji biegun to punkt najbardziej oddalony od centrum, najbardziej różniący się ( np biegun zimna ) z punktu widzenia obserwatora. 
[foto]
5. PolusWłodzimierz Skupień • 2017-02-18

Co takiego Wikipedia mówi o słowie "polus" ?

polus

Etymology


From Ancient Greek (pólos, axis of rotation).
English: pole
French: pôle
Galician: polo
German: Pol
Oś obrotu, rotacji. W przypadku Ziemi oś wyznaczająca kierunek północ-południe. Przed Kopernikiem to niebo miało się obracać wokół tej osi a Ziemia stała w bezruchu.
[foto]
6. Aurora polareWłodzimierz Skupień • 2017-02-18

Aurora polare - zorza polarna, zjawisko przepiękne i znane już od starożytności .



[foto]
7. Były bardziej "polarne" kraje i nicWojciech Jóźwiak • 2017-02-18

Mnisi i inni skrybowie na służbie różnych średniowiecznych królów dowiadywali się o bardziej "polarnych" krajach od Polski: Dania, Szwecja, Norwegia, Finlandia, Islandia, Ruś -- i jakoś żadnego nie nazwali od "bieguna".
W tamtych czasach nie znano i nie używano globusów, co kończy dowód, że sprawa jest z sufitu wyssana.
8. Piękne zdjęcie, Chciała...NN#1547 • 2017-02-18

Piękne zdjęcie, Chciała bym coś takiego zobaczyć na żywo :)
[foto]
9. król PólnocyWłodzimierz Skupień • 2017-02-19

Globusów może i nie znali ale mapy tak . Znali też zapewne przynajmniej echa opowieści Ibrahima ibn Jakuba, który nazwał kraj Mieszka Pónocą . Zapewne znali bardziej pólnocne kraje , ale  one nie potrzebowały nazwy a mnisi szukali nazwy kraju, związanego z życiem,  śmiercią i miejscem wiecznego spoczynku  św. Wojciech. W całym swym wywodzie zwracam po prostu uwagę, że spośród wielu poszlak istniej jedna, zasugerowana w kronice z podróży Ibrahima ibn Jakuba sugestia, mogąca naprowadzić tok myślenia autorów nazwy Polska na skojarzenie z pólnocą. Ponieważ taki historyczny zapis istnieje, teoria nie jest z "sufitu wyssana" a oparta właśnie na tym zapisie . A ponieważ ze wspomnianą pólnocą kojarzą się pewne polarne terminy i zjawiska, które są bliskie w brzmieniu i zapisie z nazwą naszego kraju, wyciągam wniosek , że mogła jedna z tych polarnych nazw zostać wykorzystana przy tworzeniu nazwy własnej Polonorum czy innych, podobnie zapisywanych form nazwy naszego kraju. Tyle i aż tyle. Być może jest to koncepcja błędna lecz argumenty Wojtka mnie póki co  nie przekonują. 
10. może pollen -mrowie luda?Jerzy Pomianowski • 2017-02-19

Kulistość Ziemi była powszechnie przyjęta już 300 lat p.n.e. Może nie wśród ludu, ale wśród fachowców - całkowicie. Dalsze spory dotyczyły tylko tego, co wokół czego krąży.
Jednak czy aby od słowa "biegun"? Są hipotezy, że od słowa oznaczającego pyłki, zarodki, czy mrowie (np ludzkie), czyli od pollen. Nie wiemy też jak praojcowie nazywali pole. Może całkiem innym słowem niż dzisiaj.
[foto]
11. Polinia?Włodzimierz Skupień • 2017-02-20

Tak, ale wtedy mielibyśmy do czynienia raczej z formami takimi jak politechnika, poliklinika, polityka i nazwa by poszła w kierunku np. Polinia. Poza tym nie ma raczej żródeł wskazujących na szczególną liczebność ludnościową kraju Mieszkaj odróżniającą jego  obszar od innych pod względem demograficznym.Tu jeszcze dygresja na temat znajomości geografii w średniowieczu. Już w II wieku n.e.  ( jeszcze starożytność) Ptolemeusz stworzył mapę świata z uwzlędnieniem jej kulistości. Popełnił błąd w obliczaniu współrzędnych , które przypisywał miastom i miejscom .Od lat głowią się współczesni matematycy i kartografowie jak ten błąd skorygować i które miejsce znane współcześnie przypisać danemu miastu z ptolemeuszowej mapy . Są też tam miasta z terenów dzisiejszej Polski i trwa spór, które z polskich miast jest starożytne i może sobie przypisac daną lokalizację. Dla ciekawych podaję link przedstawiający ostatnie  wyniki dociekań niemieckich badaczy:
https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=1ZN9NsjiMhQ8HswqA79W2Un6p6OI&hl=en_US&ll=51.82646877477038%2C18.483638726562504&z=7
[foto]
12. Opinia Profesora.Włodzimierz Skupień • 2017-02-23

Pozwoliłem sobie na pewną ekstrawagancję i przesłałem link do tego artykułu do profesora Przemysława Urbańczyka z prośbą o komentarz. Ku mojemu miłemu zaskoczeniu profesor odpowiedział . Oto tekst jego maila:

 " Szanowny Panie.

 Jest to koncepcja ciekawa, ale mnie nie przekonuje z kilku powodow:

- na północy bylo dużo wiecej krajów zaslugujacych na "polarną" nazwę;

- dla Sasów Chrobry rządzil na wschodzie;

- czytanie Ibrahima w Rzymie jest b. wątpliwe;

- dlaczego Chrobry mialby zaakceptować nazwę calkowicie obcą?

Pozdrawiam wiosennie

P. Urbanczyk "


13. Za PtolemeuszemNN#9873 • 2017-02-23

"Może też być, że Poloni per corruptionem kilku liter ciż są, co i Bulanes Nacja w Sarmacji nad Wisłą, według Ptolemeusza, mieszkają. "
Geograf Bawarski o Polanach nie wspomina a Ptolemeusz , w przytoczonym cytacie z Chmielowskiego, tak.  Arabowie do dziś Polskę nazywają Bolanda. Jeśli ci Bulanes w II wieku byli znani nad Wisłą, to może i od ich nazwy powstała później nazwa Polska ?
[foto]
14. Polemika z ProfesoremWłodzimierz Skupień • 2017-02-23

Prawdę powiedziawszy nie mogłem i nie spodziewalem się innej odpowiedzi. Mimo to spytałem Pana Profesora o zgodę na publikację jego maila i taką zgodę uzyskałem. No i teraz chcę się do tej odpowiedzi krótko odnieść .  Tak więc po kolei :

1.       Czy nasz kraj zasługiwał bardziej od innych na "polarną" nazwę ? Oczywiście, że nie . Ale! Inne kraje miały już nazwy, a my nie. Znajomość geografii i klimatu nie musiała być mocną stroną jej ( tej nazwy ) autorów. Zakładam , że pomysł na nazwę Polonorum mógł być spontaniczny i nie do końca przemyślany. Mógł być po prostu impulsem na skojarzenie z  "Północą" .

2.      Zakładam, że autorzy nazwy kraju Bolesława nie byli Sasami. Kanaparuisz był Czechem, prezbiter Bogusza- Benedykt  chyba Polakiem, inni uczestnicy "burzy mózgów" w Rzymie mogli być Włochami. Dla  mnichów poszukujących nazwy w Rzymie była to jednak "północ". Przynajmniej z ich perspektywy.

3.      Kronik Ibrahima Ibn Jakuba zapewne mnisi w Rzymie nie czytali jako obowiązkowej lektury . Lecz szukając pomysłu czy inspiracji do stworzenia nazwy kraju związanego z misją św. Wojciecha mogli teoretycznie na ślady czy echa jego zapisek czy opowieści  natrafić. Nie jest to chyba niemożliwe.

4.      Teotetycznie Chrobry nie powinien takiej nazwy zaakceptować. Zakładam , że któryś z autorów czy referentów  Żywota św. Wojciecha ( np.  brat męczennika Radzym -Gaudenty)  mógł ten pomysł ubrać w otoczkę wspominanej już w moim artykule "grozy i tajemniczości" , przydającej postaci Władcy Północy splendoru. Chrobry był ponoć dość próżny i łasy na komplem

[foto]
15. c.d. polemikiWłodzimierz Skupień • 2017-02-23

Z uwagi na ograniczoną ilość znaków w komentarzu jeszcze kilka słów w "drugim wejściu". Do punktu 4 taki dopisek:
-Chrobry był ponoć dość próżny i łasy na komplementy i tego rodzaju nobilitacje . Mógł więc pójść na  niekonwencjonalną formę "kosmopolityzmu" w nazwie swego państwa. Czemu nie?

Reasumując , pomimo negatywnej oceny takiego autorytetu jak prof. Przemysław Urbańczyk, pozostawiam sobie jeszcze kilka procent prawdobodobieńswa na słuszność swego przekonania o takiej  a nie innej genezie nazwy Polska, jaką przedstawiłem w atrykule. Grunt to dobre samopoczucie . Nieprawda?

Co do Bulandy czy Bolandy to stawiam ten koncept na drugiej pozycji w mojej hierarchii prawdopodobieństwa. Ale to zupełnie inny temat .

16. a propos Aurora PolareNN#9873 • 2017-02-27

Są piękne zdjęcia i filmy zorzy polarnej na stronie:https://www.facebook.com/wbriscoephoto/
Polecam, poniżej przykładowe :
[foto]
17. BolaniaeWłodzimierz Skupień • 2017-03-18

Jeszcze o innym śladzie pochodzenia nazwy Polska w wersji Bolaniae pisze w swym niezbyt poważnym dziełku Turbosłowianin Janusz Bieszk, nota bene mój krajan z Gdyni. Przeglądając ostatnio wydaną weresję jego pracy natknąłem się na dość frapujące fragmenty związane z poruszanym tematem. Na stronach 202 i 203 jego kiążki Słowiańscy Królowie Lechii opisuje postać wytartego ponoć z kart historii króla Wrocisława, domniemanego syna Ziemowita i starszego brata Lecha (Lestka ), panującego ponoć w latach 892-896. Postać wzięta z kronik Prokosza  pojawia się ponoć w Annales ductum Boiariae niejakiego Anventinusa J., wydanych w Monachium w 1881 roku a przytaczających fakty z życia Króla Franków Arnulfa. Co czytamy w tłumaczeniu fragmentu tych kronik na temat rzekomego króla Wrocisława ? :

[foto]
18. cd BolaniaeWłodzimierz Skupień • 2017-03-18


Jeśli wierzyć w autentyczność powyższych zapisów mielibyśmy do czynienia z jednym z najstarszych śladów  nazwy Polska w przytoczonej wersji,  nawiązującj do ptolemeuszowych  Bulanes .


Co do autentyczności w/w  kroniki musiałby się jednak wypowiedzieć jakiś poważny historyk bo nie wydaję mi się za możliwe pominięcie takiego źródła w skąpej przecież  materii dowodowej tamtych czasów, gdyby było ono wiarygodne.

19. Czeski książe BrasławNN#9543 • 2017-03-18

Według oficjalnych interpretacji wspomniana kronika mówi o czeskim księciu BRASŁAWIE ( Brazlavone ) a kraj, którym władał to Bohemiae  a nie Bolaniae.
Mimo to Pan Bieszk upiera się na swoim. Z jego argumentami można się zapoznać pod linkiem:

http://sigillumauthenticum.blogspot.com/2016/09/odpowiedz-janusza-bieszka-w-sprawie.html

Oto fragment:

"Aventinus precyzyjnie opisuje udział króla Polanii (Bolaniae), Wrocisława (Vratizolaus) w najeździe z jego Wenedami (Venedis) w 892 roku na Wielką Morawę z trzech stron, wspólnie z frankońskim królem Arnulfem i wodzem (kende) Prawęgrów o nazwisku Kurszána.

Po pierwsze, historyk powinien wiedzieć, że w łacinie wczesnośredniowiecznej, kronikarze nie używali liter „W” i „V” tylko „B” a tym bardziej w kronikach pisanych gotykiem litery gotyckie B,b (duża i mała), oznaczały zarówno „V,v” jak i „B,b”, stąd w tłumaczeniu roczników fuldajskich winno być Vrazlavone a nie Brazlavone czyli jednoznacznie Wrocisław !"

Kto to rozstrzygnie?

[foto]
20. jednak to konfabulacjeWłodzimierz Skupień • 2017-03-20

Znowu pozwoliłem sobie na kontakt z prof. Przemyslawem Urbańczykiem, którego zdanie jest w tej materii niezmiernie wiarygodne. Temat był na tyle frapujący, że ne mogłem się oprzeć pokusie poznania opinii takiego autorytetu. No i ponownie się nie zawiodłem. Profesor odpisał na mojego maila i oto tresć jego odpowiedzi  :

"To tzw. źródło to są wymysly niemieckiego historyka Aventinusa z XVI wieku!

Tylko pan Bieszk może je poważnie traktować.

Pozdrawiam

P.U."

No tak , kronika Prokosza też jest uznawana za fałszerstwo już od czasów Lelewela i można sobie dopowiedzieć, że takie teorie jak w "Królach Lechii" to owoc bogatej ludzkiej wyobrażni i poszukiwania sposobów na zaistninie w świecie nauki czy literatury faktu. Podziękowania dla Pana Profesora a dla Pana Bieszka współczucie, że zaliczył kolejny cios w nos.

21. Aventinus stworzył sarmatów z niczegoJerzy Pomianowski • 2017-03-20

Ten Aventinus to niezły agent. To on wymyślił sarmatyzm, by szlachta polska w XVI wieku przestała zajmować się handlem i przemysłem jako zajęciami niegodnymi szlachcica.
22. Wersja turbo-SłowianNN#9873 • 2017-03-31

Lech > Lechici > Lechia> Lachy > a po nich Polachy i dalej Polacy .
[foto]
23. wersja arabska nazwy PolskaWłodzimierz Skupień • 2017-04-23

Arabowie, z którymi spotykałem się w życiu, zawsze używali nazwy Bolanda. U nich jakoś P przechodzi w B, przykładowo port Pireus, w którym staliśmy  na redzie z powodu awarii agregatu prądotwórczego na statku libańskim  "Nadine G", na który zaoktętowałem w 1986 na 3 miesice, a którego załoga była syryjsko-libańska ( kapitan Grek ) nazywali Barea. Pamiętam, że dwóch marynarzy syryjskich , Ali I Fajsal, byli jasnymi blondynami z niebieskimi oczami. Być może pochodzili od słowiańskoch przodków, uprowadzonych i  sprzedanych w X wieku na targach niewolników np w Pradze czy Wolinie. W Syrii czy arabskiej Kordobie takich niewolników było na pęczki we wczesnym średniowieczu.             Ptolemeuszowe "Bulanes" jest być może żródłem takiego nazewnictwa.  Od Bulanda do Bolanda wszak niedaleko. Kto wie ?
[foto]
24. Ja wiem.Wojciech Jóźwiak • 2017-04-23

W języku arabskim nie istnieje głoska "p". odruchowo i standardowo zastępują ją przez "b".
Dlatego m.in. nasz Piotr, z greckiego Petros, w arabskim jest Butros.

Za to Grekom mieszało się b i v (nasze w), do tego v zapisywali (nie mogąc inaczej) jako "u", czyli w ich piśmie "ou". Trzeba uważać.
25. Przykład z WieletamiNN#9873 • 2017-04-24

Taki przykład na Ou  czytane jak W :

"Przyjmuje się, że rozsiedlenie plemion wieleckich właściwe dla II wieku n.e. zostało po raz pierwszy w dziejach ukazane na mapie aleksandryjskiego geografa Ptolemeusza. Prawdopodobnie Wieleci figurują na niej pod mianem Oueltai (Ουελται) i zasiedlają obszary pomorskie w okolicach dolnej Wisły. Być może już w VI wieku, na pewno zaś już w VII plemiona te migrowały w kierunku zachodnim, by ostatecznie z pewnością przed końcem wieku VIII osiąść na terenach na zachód od dolnej Odry."( za Wikipedią).

26. Bolan, BolandaJerzy Pomianowski • 2017-04-24

Chińczycy mówią "Bolan", ale  chińskie B jest podobne do P. Japończycy bodajże "Bolanda".

Aby komentować Zaloguj się lub Zarejestruj w Tarace.

Do not feed AI...
Don't copy for AI. Don't feed the AI.
This document may not be used to teach (train or feed) Artificial Intelligence systems nor may it be copied for this purpose. (C) All rights reserved by the Author or Owner, Wojciech Jóźwiak.

Nie kopiować dla AI. Nie karm AI.
Ten dokument nie może być użyty do uczenia (trenowania, karmienia) systemów Sztucznej Inteligencji (SI, AI) ani nie może być kopiowany w tym celu. (C) Wszystkie prawa zastrzeżone przez Autora/właściciela, którym jest Wojciech Jóźwiak.
X Logowanie:

- e-mail jako login
- hasło
Zaloguj
Pomiń   Zapomniałem/am hasła!

Zapisz się (załóż konto w Tarace)