Tym razem krótko – o cieniu trochę więcej.

Dostałam ostatnio do analizy bardzo ciekawy sen, w którym Śniącej stale towarzyszyła nieznajoma kobieta-niania. Śniąca nie widziała jej twarzy, nie rozpoznała w niej znajomej osoby, zaś do samej niani nie żywiła żadnych uczuć. Wiedziała tylko, że jeśli jej coś rozkaże, tamta „wykona wszystko bez szemrania”.

Takich osób, które moglibyśmy nazwać wcieleniami śniącego jest w naszym wnętrzu więcej. Gombrowicz nazwał posługiwanie się nimi „nakładaniem masek”, w innym zaś trochę znaczeniu „upupianiem”. Okazuje się bowiem, że oprócz swojej wybranej maniery, akceptowanej postawy, pożądanego wizerunku dysponujemy sporą kolekcją osobistych reprezentantów, którzy przemawiają w naszym imieniu, gdy musimy przyjąć rolę, w której nie czujemy się sobą. Która, innymi słowy, nie syntezuje do końca z naszym wizerunkiem.

Reprezentanci ci nie powinni według mnie zostać utożsamieni z kreacją cienia z tego prostego powodu, że cech, których stają się uosobieniami, nie wypieramy z siebie. Akceptujemy je jako konieczne w pewnych sytuacjach, pożądane, potrzebne, jednak nie asymilujemy z nimi w 100%. Stąd – jak w realnym życiu posiadamy i wroga, i przyjaciela, i całą rzeszę ambiwalentnych znajomych, gdzie ten, ten i tamten przyjmując na siebie nasze projekcje poświadcza o naszej osobowości – tak również w życiu wewnętrznym wróg, czyli cień, nie może być utożsamiany z przyjacielem, dobrym znajomym, archetypem X.

Jak to mówią starzy alchemicy – „jak na górze, tak na dole”.[1]

Stąd, wracając do snu, pojawiająca się w nim niania, która tkwi jakby w asortymencie postaw śniącej. Może skorzystać z jej umiejętności lub nie. We śnie obie jadą samochodem i gdy moja klientka nie ma już siły prowadzić, oddaje kluczyki niani, a ta posłusznie je przejmuje i prowadzi pojazd bezpiecznie w wyznaczone miejsce.

Według moich spostrzeżeń, pomiędzy personą a cieniem istnieje cała sieć energii psychicznych, które podtrzymują tę opozycję, ale których nie można utożsamić z żadną z wymienionych stron. Jednocześnie istnieć musi podział na moje/chciane i obce/niechciane (przynajmniej dopóki nasza psychika jest rozszczepiona na personę i cień), przez co energie te będą działać w jednej lub drugiej strefie, często sytuując się tak dalece na skraju, że na dobrą sprawę nie będziemy już mogli odpowiedzieć na pytanie: to po której on w końcu jest stronie?

Zwracając się znów w stronę bajek spójrzmy na układ sił psychicznych w ulubionych przez dzieci „Smerfach”. Oprócz skrajnie opozycyjnych psychicznych obszarów – Papy i Gargamela mamy całą sieć małych Smerfiątek, znajomych Gargamela i oczywiście Klakiera (w oryginale Azraela). O ile cele i idee przywódców ww. obozowisk są jasne, to motywacje i racje reszty bohaterów nie zawsze już jawią się tak jednoznacznie. Smerfy wpadają często w sidła złego czarownika, zapominają o podstawach swojego kodeksu (muszą szukać pomocy u wszystkowiedzącego Papy) zaś ukochany kot Gargamela Klakier waha się przed spłataniem swemu panu figla, działając bądź co bądź na korzyść jego nieprzyjaciół. Oglądając bajkę możemy się złapać na faworyzowaniu złośliwego kociaka, co sprawia że jego umiejscowienie w sferze cienia przestaje być takie znowu niepodważalne.

Obok tego co akceptowane i przyswojone (persona) istnieje wiele członów za które chwytamy w specyficznych sytuacjach. Wyżej wymieniona niania stała się formą, w jaką wchodziła śniąca wcielając się w rolę opiekuńczej matki, która dobro swoich dzieci przedkłada nad własne. Sama czuła się kobietą niezależną i pewną siebie, jednak życie wymagało od niej poświęcenia, którego ta nie chciała się wypierać więc przystawała na nie. Przyjmowała obowiązki opiekunki, nie do końca je ze sobą asymilując. Nieakceptowane do końca, ale konieczne w roli matki postawy, jej psychika przypisała więc pewnemu wcieleniu/masce – niezbędnemu na chwilę obecną. Który jednak nie rodzi rozdźwięku pomiędzy tym, kim chcę być, a kim być muszę. Persona bizneswoman zaakceptowała odnogę swojej osobowości, posłusznej, empatycznej kobiety, dając jej przyzwolenie na działanie w odpowiednich warunkach.

Niania nie zmieściłaby się w granicach persony młodej kobiety – człowieka sukcesu, wysoko postawionego pracownika. Jednak ta, rozsądnie dla dobra siebie jako matki i całości swojej rodziny, nie przesunęła jej w rejony cienia a zaakceptowała jako pewną część własnej osobowości, która mimo że nie immanentna, to bliska, gotowa do działania. Gdyby zaś przesunęła ją w cień, nie oddałaby jej na pewno dobrowolnie kluczyków do swojego samochodu. Przesunięta w rejon wypartego stałaby się wrogiem, którego nie dopuszczamy do działania, a z którym walczymy.

Jak widać istnieją psychiczne energie, które wymykają się jednoznacznemu przywłaszczeniu. Zgodnie z naszymi wyborami zostają wciągnięte w sferę akceptowalną lub zepchnięte w cień, często zdarzają się jednak te, które oscylują pomiędzy dwoma wymienionymi krainami. One równoważą odmienne energie, krążą, drążą, wirują. I tak, często cień, który zostanie zasymilowany, poddany indywiduacji zaczyna służyć śniącemu jako prawomocny pomocnik, sprzymierzeniec persony.

Czy pojawiająca się we śnie niania to zintegrowana część cienia? Tego nie wiem, jest to postać bardzo niejednoznaczna, a żeby pojąć (o ile pojąć rozumem da się w ogóle) pełne jej bogactwo musielibyśmy mieć dostęp do całego przekroju snów śniącej o niej kobiety. W tym jednak przypadku, na dzień dzisiejszy, oniryczna niania nie przynależy do żadnego z wymienionych przez Junga obozów. Wycofana z cienia, odseparowana od persony - osadzona na skraju czeka na wyciągnięcie ręki. I możemy być pewni, że pomoże.

Kinga Kościak