W dzisiejszym tygodniku „Wprost” jest artykuł pt. „Egzorcyści”, napisany przez Renatę Kim i Annę Gram. Tekst taki sobie, bez pogłębienia tematu, widać nic już nikogo nie dziwi, ktoś może stać na głowie, w kogoś innego szatan wejdzie, normalka. Artykuł był z okazji tygodniowego szkolenia duchownych-egzorcystów w Niepokalanowie. (Lokalna mini aglomeracja: Szymanów-Teresin-Niepokalanów-Paprotnia-Kampinos-Żelazowa Wola.)

Kompleks zawierający opętania przez „szatanów” i wypędzających ich księży-egzorcystów jest kapitalnym przykładem tego, co etnopsychiatria opisuje i bada lub badać i opisywać powinna. Jednocześnie jest kapitalnym przykładem na współżycie dwóch „narodów”: ludzi i duchów. Dwóch inteligencji: jednej normalnej i zlokalizowanej, to u ludzi, i drugiej mniejszościowej i nielokalnej, u duchów, tu: szatanów. Termin „zlokalizowana inteligencja” dlatego, że w przypadku człowieka wiemy kto jest tą „inteligencją” i gdzie ona – w kim – się aktualnie znajduje. W przypadku duchów tego nigdy nie wiemy, a to, że przy opętaniu odruchowo tak się myśli, że w tego oto człowieka coś wstąpiło, nie oznacza wcale, że tak jest. Lepiej ostrożnie przyjąć, że to taki tylko Wittgensteinowski sposób mówienia, gra językowa. Tak jest przyjęte mówić, co nie implikuje jakiejś twardej osobowości mniemanego szatana. Nie tylko zresztą szatani opętujący, ale wszystkie duchy są nielokalne. Bo są niematerialne (czyż nie?), a bez materii nie ma lokalności. Z kolei bez lokalności nie ma tożsamości. Ale za daleko poszedłbym z wątkiem tych demonologicznych dygresji.

Kiedyś pisałem o czterech rodzajach współżycia ludzi z bratnim narodem duchów. Miło jest pomyśleć, że ten alians miał miejsce nie tylko dawno temu  w jakichś paleolitach, i nie tylko daleko od nas w jakichś Jakucjach, ale trwa teraz i tutaj i jest ważnym spoiwem i podtrzymiwem ważnej instytucji, tj. Kościoła Katolickiego. U nas (na Zachodzie? w kulturze o chrześcijańskich korzeniach?) wybrano pierwszy modus stosunków ludzko-duszych: opętanie. Pozostałe dwa, to nawiedzenie, jak w wudu i candomble, czyli kiedy ludzie służą duchom za wehikuły, i szamanizm, kiedy człowiek-szaman, zachowując swoją odrębność i świadomość, duchy obłaskawia i posługuje się ich mocami, ale też pozwala się im kształcić. Czwarty sposób, to kiedy duchy przychodzą do ludzi zasilać ich energią, tonizować i uzdrawiać, a więc pełne przeciwieństwo eurosemickiej „egzorcystyki”.

Owa „egzorcystyka” czyli kompleks opętany-szatan-egzorcysta w którym szatan z egzorcystą toczą zaciętą wojnę „na terenie” opętanego, wojnę – chyba? – zawsze wygraną przez ludzi Kościoła, jest podobną etnopsychiatryczną grą miedzy ludźmi a duchami, co klasyczny syberyjski szamanizm. Podobną, ale jednocześnie odmienną, co jest znów osobnym wątkiem. Gdyby zachodni badacz trafił do plemienia mającego podobnie działających egzorcystów i podobnych szatanów, z pewnością zjawisko to uznałby za wspaniały temat dla swoich studiów – właśnie w ramach etnopsychiatrii!

Szatani opętujący wyświadczają solidną przysługę Kościołowi. Bo proszę popatrzeć: Boga nie widać i łatwo o Nim zwątpić. Kontakty z Jezusem, Maryją i Świętymi w większości przypadków są podejrzane; w końcu niewiele z takich widzeń przechodzi surowe sito kościelnych komisji; większość tych, co rzekomo z Boskimi osobami obcują, uznaje się za zwyczajnie chorych. Tymczasem szatani, ci opętujący w ramach egzorcystycznego kompleksu, są części i niezawodni. Zachowują się w ciałach i ustach opętańców w sposób widowiskowy, ale zarazem przewidywalny - trzymają się reguł gry. Uprzejmie pozwalają się wypędzać egzorcystom, umacniając ich w wierze; ich i innych wiernych. Co najważniejsze nie robią krzywdy Kościołowi: nie burzą kościelnych wież (a mogłyby), nie nasyłają myszy, by poszatkowały kościelną kasę (a mogłyby), nie przyprawiają dostojników Kościoła o skandale (a mogłyby... wiele figlów można by sobie wyobrazić – ale jednak jakoś ich nie robią). Nie atakują papieży ani kardynałów – naruszają ludzi prostych, nieznanych i słabych. Kiedy brakuje cudów i świętych, wiernie służą jako żywy dowód prawdziwości nauk Kościoła. Dają świadectwo. To jest subtelna gra, którą „naród” duchów prowadzi z „narodem” chrześcijańskim. Wygląda na to, że korzystają na niej obie strony tej symbiozy.