Sięgnąłem do lektur o gnostycyzmie i czuję się od nich lekko chory. Nie bardzo, ale. Tak jak kiedy chodzą po ludziach i w powietrzu wiszą wirusy grypy lub kataru i czujesz, że cię atakują, że cię bierze, ale organizm na szczęście zwalcza, choroby jako takiej nie ma, ale jej obecność czujesz w kościach. Więc u mnie z gnostycyzmem jest podobnie.

Gnostycyzm i gnoza cieszą się dziwną rewerencją wśród alternatywy i ezotery. Ale nie mam wątpliwości, że są chorobą umysłu – w tym sensie, że atakują go jak wirus i podobny jak wirus pozostawiają posmak lub niesmak, zatrucie, mental-kac.

Z drugiej strony, gnostycyzm jest piękny w tym sensie, jak jakiś ciekawy okaz jest piękny dla badacza, choćby skądinąd był niezdrowy, jak kaukaski barszcz, grzechotnik lub związki ołowiu.

Ciekawość i piękno gnostycyzmu polega na tym, że ma on wszelkie cechy enneagramowej Czwórki! W jej wydaniu zarazem pełnym i skrajnym.

Tu konieczna uwaga, czym jest/był gnostycyzm, a czym gnoza. Gnostycyzm to nurt religijno-filozoficzno-kulturowy, a gnoza (po grecku „wiedza”) to to, czym gnostycy w ramach gnostycyzm zajmowali się, co „uprawiali” i głosili. Znaczenie słowa gnoza (w jego gnostyckim rozumieniu) było jednak inne niż, przeważnie, dzisiaj rozumiemy „wiedzę”. Wiedza gnostycka była wiedzą szczególną: dotyczącą boga, duszy i zbawienia, nie jakiś pospolitych materialno-światowych kwestii. Ponieważ bóg w rozumieniu gnostyków był całkowicie pozaświatowy, niemieszający się do „świata tego” i radykalnie mu obcy, to i ta wiedza z konieczności była pozaświatowa, przybyła w drodze objawienia i iluminacji i tylko do wybranych „wiedzących”, i tylko dla nich możliwa do pojęcia. Wiedza ta zarazem miała moc sprawczą: zbawiała tych, którzy ją posiedli i uwalniała ich, a raczej ich pneumę, z „tego świata”, który gnostycy mieli za więzienie.

Pojęcia, wyobrażenia i tematy charakterystyczne dla gnostycyzmu mają z gruntu czwórkowy charakter. Z ducha enenagramowej Czwórki jest poczucie obcości. Gnostyk – jak enneagramowa Czwórka Tragiczny Romantyk – czuje się obcy „temu światu”, czuje się „skądinąd”, jakby był przybyszem z innej sfery, jakby nie jego matka go urodziła i świat w którym żyje nie był jego domem. Bo też dla gnostyka świat jest z gruntu wrogi i „nie taki”, jest więzieniem. Gnostyk znajduje w sobie coś, co nie należy do świata, a tym jest pneuma, iskra innej, boskiej i pozaświatowej substancji. Ta iskra prosi się o wyzwolenie ze świata – wyzwolenie pozaświatowej cząstki to gnostyckie zbawienie, ich soteriologia. Skoro świat jest więzieniem, to musi być tego więzienia strażnik – i jest! Jest nim przede wszystkim zły – zły! - stwórca tego świata, demiurg. Są jego mnodzy pomocnicy, archontowie. Więzienna jest cała struktura świata, bo ziemia w tym wyobrażeniu jest najniższym dołem, jamą – czarną dziurą mówiąc po nowocześnie-fizykalnemu – w którą (niemal) beznadziejnie zapadły się upadłe dusze, a ta jama jest opakowana w liczne skorupy kolejnych nieb-sfer, na których siedzą planetarne demony, zarządzanym przez się losem-przeznaczeniem-fatum-heimarmene tym skuteczniej więżąc nieszczęśników podległym planetarnym wpływom. Jak widać, w astrologię gnostycy zarazem wierzą i się jej boją. To zostało do dziś, jak i wiele innych ech tej doktryny.

Gnostyk tak jak enneagramowa Czwórka, czując się obcy, czuje się też niekochany i niepotrzebny, zbędny na „tym świecie”, przez to radykalnie poniżony - ale jednocześnie znajduje powód do niewyobrażalnego wywyższenia, coś co mu daje poczucie nie tylko wyższości, ale wręcz pychy: tym powodem jest to, że odkrywa i czuje w sobie tamto „wyższe” pochodzenie, spoza świata. Odkrywa przy tym, że z tym wszystkim jest odosobniony, inni tacy nie są – co oczywiste: Czwórka musi być inna niż wszyscy! - zatem on, gnostyk, należy do lepszego gatunku istot, należy do wybrańców, do elity. I te same cechy, które Helen Palmer przypisuje Czwórkom enneagramu, Hans Jonas (w książce „Religia gnozy”, polecam!) znajduje u gnostyków. Przez swoje wybraństwo uważają, że zwykła powszechnie przyjęta moralność ich nie obowiązuje. Czwórki z upodobaniem łamią „przykazania” i cieszą się, kiedy im się „upiecze”. Gnostycy gardzą moralnością tłumów, idą w ascezę albo, pozornie przeciwnie, w libertynizm, czyli swobodne przekraczanie norm, które przecież ani ich jako „innych” nie obowiązują, ani ich dusz-pneum nie kalają, no bo pneuma nie jest z tego świata i świat może jej nagwizdać, choćby gnostyk czynił jak Raskolnikow, Meursault lub markiz de Sade. (Tych nowożytnych bohaterów wymieniam nie przypadkiem, a jako ilustrację licznych trwających wpływów gnostycyzmu.)

Tu poszukiwania rozwidlają się. Jeden szlak idzie w stronę szukania gnostyckich skażeń w dzisiejszej infosferze – a jest ich mnóstwo, gnostycyzm pozostaje żywotny i jak chmiel pnie się po czym popadnie, katolicyzm, egzystencjalizm, New Age – każda podpora równie dobra. W miarę czasu i miejsca w głowie postaram się o tych gnostyckich okazach tu napisać.

Drugie zadanie jest takie, że poprzednio rozpoznałem alternatywę (jako taką) - alternatywne myślenie i poszukiwania – jako Czwórkę także. Więc i alternatywa i gnostycyzm należą do enneagramowego typu nr Cztery. A przecież nie są tym samym! O czym jestem przekonany. Jak je rozdzielić?

Pomocą w tym jest wielka powieść Tomasza Manna „Wybraniec”. (Wielka duchem, nie objętością, bo książka cienka i da się przeczytać w jeden wieczór.) Tytuł nie jest przypadkowy, przeciwnie, ujmuje istotę sprawy. Ale o tym kiedy c.d. jak zwykle n.