Czytam dalej książkę Jonathana Leara i to, co przydarzyło się Wronom w połowie XIX wieku na ich prerii coraz bardziej przypomina mi to, co przydarza się nam teraz. Ale najpierw spróbuję pobawić się z gramatyką. Mówimy po polsku, że śni się o czymś. W ten sposób zrównujemy sen z opowieścią, z opowiadaniem: jak opowiada się o..., tak śni się o. Jednak to jest mylne. Sen robi przecież co innego. Śniąc, nie opowiada się. W śnie się uczestniczy. Śni się tak, jak gra się, jak bawi się. Bawisz się w coś, grasz w coś. Więc można, nadużywając gramatyki, też i podobnie, śnić w coś.

Polacy zaśnili w PiS. Dlaczego można patrzeć na to, jak na sen? – Zamiast polityki jako sztuki osiągania realnych celów, mamy koturnowy teatr eksponujący żywe obrazy: miesięcznice smoleńskie, pochody pod Jasną Górą, akty religijnego kultu w wykonaniu przywódców państwa, heros minister Szyszko walczący z kornikiem aż znika Puszcza, dawanie odporu lekkomyślnej Europie, strach przez nachodźcami. Jak czytamy w książce Leara, w historii narodu Wron wydarzyło się tak, że w pewnej kryzysowej sytuacji, nacechowanej rozproszonym lękiem, plemię wydelegowało dziewięcioletnie dziecko – późniejszego wodza Wiele Przewag – do wyśnienia wizyjnego snu, który później okazał się snem-przewodnikiem dla całej społeczności. Tamto „wydelegowanie”, nie było całkiem świadome, zamierzone. Ceremonialna praktyka vision quest'u była częścią edukacji każdego wojownika. Dopiero w przyszłości elementy układanki zbiegły się w jedną całość i wtedy stało się widoczne, że było tak, jakby Wrony wydelegowali młodego Wiele Przewag do wyśnienia jego snu o Sikorze.

My (Polacy, ale i inne narody współczesności) nie mamy tego narzędzia, które mieli Wrony: nie mamy żadnego sposobu poszerzania pola (społecznego) widzenia przez sny. Śnimy i senna informacja jest pompowana w nas nieustannie, ale nie mamy uznanego sposobu zauważania jej ani integrowania. Dlatego nasze... nasza... jak to coś nazwać? – niech będzie: nasza zbiorowa nieświadomość ima się innych sposobów dostarczenia nam obrazu tego, czego widzieć nie możemy, bo nie potrafimy. Nie przez sny, tylko jakoś inaczej. W rozdziale pt. „Możliwość poezji Wron” (str. 58), J. Lear zauważa, że w sytuacji kryzysowej, kiedy nic nie wiadomo i kiedy brakuje języka, brakuje pojęć, potrzebny jest poeta. Pisze tam Lear: „Przez poetę rozumiem tu … kogoś, kto potrafi stworzyć przestrzeń pełną znaczeń. Możliwość pojawienia się takiego poety oznacza możliwość zaistnienia nowego pola możliwości.” (Podkr. moje, WJ.) Sny i poeci są w związku. Wiele Przewag nie był dosłownie poetą, lecz był śnicielem, więc w pewnym sensie był poetą, tylko pracującym nie w wierszach, ale w snach. Przez poetów wyraża się – już świadomie i czytelnie – zbiorowa nieświadomość, czyli duch społeczności. Kiedyś Polska miała poetów, było to w sytuacji narodowego kryzysu i nawet nazywano ich wieszczami. Zostali wydelegowani do wyśnienia potrzebnych wtedy snów, poszerzających dostępna wiedzę o to, co inaczej – dla zjadaczy chleba – niedostępne. Teraz ten sposób nie był możliwy, ponieważ zbiorowość uodporniła się, uniewrażliwiła nie tylko na sny, ale i na wiersze i na poetów. Jung? Mindell? – twierdzą, że gdy człowiek nie potrafi czytać własnej intuicji, ani snów ani innych subtelnych sygnałów, to przychodzą one w postaci grubej: nadawane są przez ciało jako choroby lub „kanałem świata” przychodzą jako zewnętrzne przykrości i niespodziewane ataki. Duch polskiej zbiorowości zadziałał podobnie. Zrealizował, wyświetlił, podstawił pod oczy sen – ale nie sen przez kogoś śniony, ani wywieszczony przez poetę, tylko zainscenizowany. Do zainscenizowania snu zostali wydelegowani politycy. Organizacją, która podjęła się tej roli, było Prawo i Sprawiedliwość, oraz ci, którzy głosując na PiS, uprawnili ją do tej inscenizacji. – Do pokazania przez nią tamtych żywych obrazów. (Gdy nie słucha się śnicieli, przychodzą poeci. Gdy nie słucha się i nie zauważa poetów, w rolę prezenterów snów wejść muszą ci, którzy są realnie zauważani: tutaj politycy. Łatwo zauważyć, że jest to gorszy wariant: bo jednak lepiej, gdyby politycy zajmowali się kierowaniem państwem, bez obciążenia snami.)

Jak gnębieni lękiem-niepewnością Wrony wysłali na senne zwiady małego Wiele Przewag, tak Polacy, których lęk i niepewność były podobnie prawdziwe, wybrali w wyborach Partię Snu – aby ta na polit-tv-scenie zainscenizowała im ich sen. Zaśnili w PiS.

Sny i ich kuzyni, jak w dużej części swojej książki tłumaczy Jonathan Lear, bywają dobre i niedobre. Wielu Przewagom przyśnił się sen dobry. Wyśniona Sikora poprowadziła naród Wron drogą, która zrazu ciemna, okazała się jednak successful. (Wrony przejęli cywilizację Białych, nauczyli się ich skills, stali się Amerykanami i częścią nowej ojczyzny, jakby emigrując do niej od środka, ale mając zaplecze w swojej rdzennej oryginalności, okazali się w wielu sprawach lepsi od przeciętnych Amerykanów; analogia z Żydami nasuwa się.) Temu snu Lear przeciwstawia przypadek Lakotów prowadzonych przez Siedzącego Byka (który Wiele Przewag uważał za zdrajcę). Lakotowie pod Siedzącym Bykiem uwierzyli w „sen” Wovoki, czyli w religię/przekaz Tańca Duchów. Który był regresywny, infantylny i eskapistyczny: „Mesjasz ten [Wovoka] twierdził, że przyszłą wiosną (w 1891) zniszczy wszystkich białych w wielkiej katastrofie, przywróci do życia przodków Indian i sprowadzi z powrotem bizony. Emisariusze [Lakotów] utrzymywali, że widzieli nawet kilku zmarłych krewnych, którzy ożyli, a także stado bizonów.” (Strona 159 omawianej książki.) Pójście za snem Wovoki skończyło się zamordowaniem Siedzącego Byka, rozpaczliwym powstaniem Lakotów i masakrą pod Wounded Knee zimą 1890/91.

Sen PiS jest regresywny, infantylny i eskapistyczny. Jak Wovoka obiecywał powrót bizonów, PiS obiecuje powrót wielkiej i szczęśliwej Polski, mającej naraz i socjalistyczne rozdawnictwo i kapitalistyczną produkcyjną sprawność, zamkniętej w narodowym „sobie”, niewrażliwej na- i omijanej przez europejskie i światowe kryzysy, a gwarantem tego ma być wierność jedynie słusznie katolickiej wierze i powrót do nauk kościoła i do protekcji dawnych bóstw, tak jak u Wovoki gwarancją miało być zmartwychwstanie przodków. Analizę kultu smoleńskiego zostawiam lepszym znawcom. Dawną Rzeczpospolitą od morza do morza ma zastąpić jej reinkarnacja: Międzymorze. Prócz bogów niebiańskich ma zadziałać też łaska mocnego boga ziemskiego: USA w osobie Trumpa.

Sen w PiS jest to jednak zły sen.

Wronom w połowie XIX wieku i Polakom (i nie tylko im) w XXI wieku coś jest wspólne: lęk. Lear pisze na str. 84 w rozdziale „Lęk Wron”: „... lęk uważany jest za emocję czy afekt, który nie ma określonego przedmiotu. … Lękowi towarzyszy … zagadkowa niejasność co do tego, czego właściwie on dotyczy. Byłby więc on właściwą reakcją ludzi przeczuwających, że znaleźli się na granicy własnego świata. Jeśli … autentycznie dotarli do historycznego kresu własnego sposobu życia, bardzo niewiele mogą zrobić, aby 'zajrzeć na drugą stronę'. Właśnie dlatego, że stoją oni na progu historycznego zerwania, szczegóły życia po drugiej stronie muszą pozostawać dla nich niepojęte.” Po czym Autor dodaje: „W obliczu takiego kulturowego wyzwania sny okazują się niezwykle pomocne.”

Lęk Wron był reakcją na kryzys. Na ten kryzys składały się nieznane wcześniej choroby, od których ludzie wymierali, a plemię słabło i cofało się z równin w stronę gór. Ubywało bizonów. Bardziej naciskali wrodzy Lakotowie. Coraz więcej było słychać o Białych, nawet jeśli Wrony na razie tylko handlowali z nimi.

Co składa się na nasz obecny kryzys? Chodziłoby tu nie o przeszkody jakoś „zwyczajne”, znane już z historii i powtarzające się, więc oswojone pojęciowo i mogące wejść do dyskursu. Chodzi raczej o to, co nieoswojone i nienazwane, więc o nie tyle o zagrożenia (jakoś) materialne, co zagrożenia dla pojęć, zagrożenia powodujące, że nie można już myśleć tak jak przedtem, że sypią się nasze kategorie. Jak Wronom sypał się ich paradygmat życia składającego się z wojen, polowań lub przygotowań do jednych bądź drugich. Życia pełnego cnoty męstwa.

Widzę trzy takie powody lęku, powodujące, że nie można myśleć tak, jak dawniej:

1) Nie można się rozmnażać. – Ponieważ Ziemia jest fatalnie przeludniona i dla rodzących się nie ma miejsca. Jednocześnie państwa i narody są wciągnięte w demograficzną wojnę, która polega na tym, że ta zbiorowość, która ograniczy swoje rozmnażanie (albo tak jej się przydarzy, że ograniczy) skurczy się liczebnie i przegra z tymi, którzy rozmnażają się bez ograniczeń. Przy tym liczne i zdrowe rodziny są uważane za oznakę społecznego zdrowia, a my gatunkowo jesteśmy nastawieni na życie w dużych rodzinach, nie samotnie.

2) Nie można się bogacić. – Ponieważ każde wzbogacenie jest czynione coraz większym kosztem wyniszczenia zasobów Ziemi; efekt cieplarniany od przybywania dwutlenku węgla w powietrzu jest tylko jednym z wielu towarzyszących procesów. Nasze bogactwo jest kredytem zaciąganym u naszych nieszczęsnych wnuków. Ale zarazem jesteśmy, wszyscy we wspólnym świecie, na jednej Ziemi, wciągnięci w ekonomiczną grę/wojnę, kto szybciej i kto jeszcze zdąży się wzbogacić, dogonić Zachód.

3) Nie można zachować własnej (narodowej) wyłączności na swoim terenie.

Te trzy „nie można” rujnują nasze pojęcia, nasz „język dobra i zła” (jakby powiedział Nietzsche), nasze myślowe kategorie. Ta rujnacja, spustoszenie, by odwołać się do podtytułu książki Leara, dotyka nie tylko konserwatywnych prawicowców, ale wszystkie opcje. Podobieństwo do niepokoju Wron, stojących u progu załamania się ich świata, jest duże.

Te trzy „nie można” – których zapewne jest i będzie więcej – są zbyt trudne i brakuje pojęć, żeby o nich sensownie rozmawiać i próbować zapobiec, są więc zasłaniane wyobrażeniami bardziej swojskimi, np. tymi o przyszłej wojnie. Lub wyczekiwaniem, kiedy „islamiści” uderzą zamachem tak strasznym, że „zachód będzie musiał się obudzić”. Itp.

Czekamy na własny sen o Sikorze.