Nowy Jedwabny Szlak, One Belt One Road, Chiny, Kirgistan, Ujgurzy, Syria, Armenia, Turcja,

W ciągu ostatnich tygodni świat okazał się być mniej stabilny niż wielu wydawało się dotychczas.

Szesnastego lipca w godzinach wieczornych rozpoczął się zamach stanu w Turcji (nieudany). Następnego dnia, 17-go lipca miała miejscy strzelaniny w Erywaniu, stolicy Armenii (kraju rozdzieranym napięciami wewnętrznymi, na dodatek w stanie konfliktu z sąsiednim Azerbejdżanem) – uzbrojeni po zęby, świetnie wyszkoleni napastnicy zajęli komisariat policji, żądając uwolnienia opozycyjnego lidera Sefiliana, jednocześnie wzywając swych rodaków do wyjścia na ulice (jak podawał Reuters). Wziąwszy do niewoli policjantów zdobyli jednocześnie duże zapasy broni i amunicji; dzięki temu nadal okupują budynek. Według doniesień BBC, 30-go lipca w wymianie ognia między nimi a oblegającymi budynek siłami policyjno-wojskowymi miał zginąć kolejny policjant. O ile pierwszego dnia obywatele Armenii nie zareagowali na apel, o tyle w następnych dniach zaczęli już wychodzić na ulice, w sobotni wieczór 30-go lipca około pięć tysięcy z nich wzięło udział w antyrządowych protestach (będących swego rodzaju "aftermath" zeszłorocznego "elektrycznego majdanu" w stolicy. Określenie dla tych zajść nie jest przypadkowe, gdyż jak zauważono, istnieje nawet bezpośredni związek z wydarzeniami na Ukrainie. Nie tylko ze względu na osobę ukraińskiego ministra Awakowa, z pochodzenia Ormianina zresztą).

Z kolei 27.07. uzbrojeni mężczyźni zajęli szpital w Erywaniu, biorąc część personelu jako zakładników.

Na dzień dzisiejszy (02.08) komisariat znajduje się nadal w stanie oblężenia, zaś niepokoje w Armenii narastają.

Następnego dnia po wybuchu wydarzeń w Erywaniu doszło do ataku terrorystycznego w Kazachstanie (18.07.) – kraju, owszem, z islamem jako dominującą religią, jednak dotychczas dalekim od jakichkolwiek fanatyzmów religijnych. Wcześniejsze zajścia miały miejsce w czerwcu, gdy w mieście Aktobe islamiści zaatakowali bazę wojskową (koszary Gwardii Narodowej) i sklepy z bronią. Jak dowiedziałem się od znajomego Kazacha (ukończył studia w Polsce i w USA), może mieć to związek z tym, że władze państwa ogłosiły ambitny plan przekształcenia go w tak zwany hub dla logistyki towarów i handlu pomiędzy Chinami a Europą i Bliskim Wschodem. Już obecnie powstają liczne autostrady, drogi i trasy kolejowe. Istotnym celem jest także dywersyfikacja gospodarki Kazachstanu – dotychczas w znacznym stopniu zależnej od cen ropy i gazu.

Przez ostatnie 25 lat kraj cieszył się względnym spokojem, z większych bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa można wymienić działania uzbrojonych po zęby gangów narkotykowych na granicach państwa (pacyfikowanych jednak na bieżąco przez specjalne jednostki policji, dysponujące nawet sprzętem wojskowym w rodzaju transporterów opancerzonych). Od kiedy jednak zaczęła się transformacja gospodarcza, zaczynają się jakieś dziwne prowokacje.

Mieszkańcy Kazachstanu doszukują się w tym wpływów zewnętrznych, najczęściej wskazując na kraje Europy Zachodniej i USA; wielu z nich zdaje sobie sprawę, że Nowy Jedwabny Szlak nie podoba się zwłaszcza Amerykanom, zaś wzajemne stosunki są chłodne – pomimo tego, że Kazachstan, chcąc polepszyć wzajemne relacje, zniósł obowiązek wizowy dla obywateli USA (Polacy również mogą już jeździć do Kazachstanu bez wiz). Warto też wspomnieć, że w kwestii zwalczania terroryzmu i wpływów islamistów ujgurskich, Kazachstan ściśle współpracuje z Chinami.

Zarówno Kazachstan (chcący eksportować paliwa kopalne) jak i Armenia (kraj ubogi, jednak położony w dość ważnym miejscu, do tego znany z wielu wynalazców i współpracujący z Państwem Środka w dziedzinie innowacji) w ostatnich latach jeszcze mocniej starały się przeorientować swój kurs na Chiny. Zaś przez Turcję (północ kraju) od samego początku miała przebiegać linia dla transportów kolejowych z Chin. Można zatem obstawiać, że dwa ostatnie państwa czeka dalsza destabilizacja.

Natomiast 1-go sierpnia br. rząd Turcji ostrzegł przed kolejnym zamachem stanu - tym razem w Kirgistanie! Znowu coś się dzieje na trasie Nowego Jedwabnego Szlaku, kolejne państwo jest zagrożone. Sympatycy radykalnego tureckiego duchownego Fetullaha Gülena są dosyć liczni także i tam, od pewnego czasu usiłują zbudować równoległy "devlet" (struktury para-państwowe). Prezydent Kirgistanu Almazbek Atambajew ostatnio popadł w niełaskę u "Imperium", gdyż jako zadziałał jako mediator między Putinem a Erdoganem. Wg niemieckiej gazety "Deutsche Wirtschafts Nachrichten" prawdopodobna jest powtórka scenariusza znanego z "Rewolucji Tulipanów" (2005 r.), gdy demonstranci uzyskali poparcie USA, zaś za szkoleniem aktywistów i finansowaniem przedsięwzięcia stały amerykańskie fundacje i NGOs (także te należące do G. Sorosa).

Kolejnym źródłem potencjalnych problemów jest Kotlina Fergańska, podzielona między Uzbekistan, Kirgistan i Tadżykistan. Napięcia etniczne ujawniły się tu zaraz po rozpadzie Związku Radzieckiego. Na terenie wymienionych państw rosną także wpływy ekstremistów islamskich.

Ich przyszłość jest mocno niepewna, tym bardziej w kontekście prognoz części ekspertów, że bliskowschodni dżihad, tracąc punkty oparcia w Syrii i Iraku, w przyszłości przeniesie się w różne rejony Azji, w tym Azji Centralnej.

Wszystkie siły, które przyczyniają się do destabilizacji w obrębie państw położonych na trasach Szlaku (zarówno tych już istniejących, jak i dopiero branych pod uwagę) mają jakieś idee. Jedni deklarują, że chcą uczciwych wyborów – drudzy zaś żądają poszanowania praw obywatelskich czy bardziej sprawiedliwego podziału dóbr. Kolejni uważają, że dany teren winien przynależeć do tylko jednej grupy etnicznej – ich własnej. A jeszcze inni deklarują, że chcą żyć według zasad szariatu.

Wszyscy oni mają swoje idee.

Jednak czy atrakcyjność Nowego Jedwabnego Szlaku opiera się tylko na nisko-kosztowym transporcie dóbr? A może jest coś jeszcze? Jakaś idea przewodnia?

W artykule "Nowy Jedwabny Szlak - renesans po chińsku" Piotr Stefaniak pisze:

Europejscy eksperci podkreślają jednak, że nie mamy tu do czynienia z konkretnym, precyzyjnym planem, lecz tylko z ogólnym zarysem celów, które Chińczycy chcą osiągnąć.

- Znamienne, że na określenie Nowego Jedwabnego Szlaku używa się słów "propozycja" czy "wizja", zamiast "strategia" - mówi Justyna Szczudlik, analityk z Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych. - Nie do końca wiadomo, co jest priorytetem tej koncepcji, podobnie jak nie określono dokładnie jej zasięgu geograficznego. Obejmuje się nią zatem każdy ambitniejszy projekt współpracy z zagranicą.

Widzimy zatem, że Nowy Jedwabny Szlak to także swego rodzaju wizja, jaką dyplomacja chińska usiłuje sprzedać elitom tych państw, z którymi chcą nawiązać współpracę. Czy można jednak osiągnąć na tym polu jeszcze więcej, rozszerzyć krąg sympatyków tej idei? Zapewne tak. Ostatnio natknąłem się na parę wskazówek tam, gdzie bym się ich raczej nie spodziewał – w kontekście syryjskim.

Dość zaskakująco, w jednym ze swoich ostatnich przemówień doradczyni prezydenta Asada dr Bouthaina Shaaban wspomina także o intelektualnym, humanistycznym wymiarze Jedwabnego Szlaku (od 8:20), gdzie możliwe byłoby pokojowe współistnienie różnych narodów i wspólnot na równych zasadach, bez narzucania innym czyichś wartości i norm z pozycji dominujących. To samo odnosić ma się także do regulacji w handlu międzynarodowym: niedopuszczalna jest sytuacja jak obecnie, gdy głoszące idee "wolnego rynku" państwa zachodnie mogą bez ograniczeń eksportować do krajów uboższych, jednocześnie ograniczając import z nich za pomocą ceł i pozostałych regulacji o charakterze pozataryfowym.

Czytelnikowi polskiemu mogą się w tym momencie nasuwać skojarzenia z problemami, jakie na rynku niemieckim dotykają polskiego Ursusa, producenta ciągników i pozostałych maszyn rolniczych. Wewnątrz UE miał również panować "wolny rynek", w praktyce jednak jest on wolny dla krajów posiadających silniejszą pozycję polityczno-gospodarczą.

W przemówieniu dr Shaaban ujawnia się bardziej zarys warstwy ideowej Nowego Jedwabnego Szlaku niż jakikolwiek konkret związany z przebiegiem trasy czy wolumenem wymiany towarowej. Niezależnie od tego, co ktoś może myśleć o syryjskim rządzie, zarówno w tym jak i w pozostałych jej mowach widać, że wierzy ona w to, co mówi.

Zwolenniczką podobnych idei jest również małżonka obecnego prezydenta Syrii, pani Asma al-Asad.

Nie jest tajemnicą, że konflikt syryjski ma także wymiar ideowy. Być może jednak są jeszcze inne idee, mniej eksponowane, a które pewnym stronom opłaca się bardziej zdławić w zarodku (niszcząc przy okazji nienajgorsze państwo jak Syria) niż pozwolić na ich przenikanie do szerszych warstw społeczeństw rozwijających się. Wiadomo także, że podobne idee rozpalają również część elit polityczno-intelektualnych wielu innych państw, które nadal plasują się dość nisko w globalnym podziale bogactwa.

W pewien sposób są to idee sprawiedliwości społecznej, jednak przeniesione z poziomu międzyludzkiego do sfery stosunków międzypaństwowych. Na razie jednak te idee nie przeniknęły do zamieszkujących je mas. Na razie. Bo trzeba je ponownie przenieść, tyle że w dół. Przetłumaczyć z języka "wysokiego" na język "ludowy". Nawet choćby należało się tu posłużyć metodą obrazkową, w stylu Franciszka Gorzkowskiego (1760-1830), który przekonywał chłopów do dołączenia się do powstania np. rysował im, jakie domy zamieszkują obecnie, a w jakich mogliby zamieszkiwać po zwycięstwie i odbudowie Polski na nowych zasadach. Zresztą, skuteczność tego typu metod nie zawęża się do grup najgorzej wykształconych. Wszak nawet mój znajomy z korpo (odpowiedzialny za kilkunastoosobowy zespół) twierdził, że odkąd postawił na metodę obrazkową do comiesięcznego referowania działań zespołu, to odbiór i ocena jego działań u szacownego "board of directors" polepszyły się znacznie.

W tym może tkwić wielka siła, jeśli Chińczycy to dobrze rozegrają, i masy również "kupią" te idee. To już mogłoby wiele zmienić geopolitycznie – nawet gdyby w pewnym momencie w którymkolwiek z tych państw władzę miały przejąć elementy finansowane np. przez Zachód, to parcie społeczne wymuszałoby na nich kontynuację udziału w koncepcji Szlaku (nawet jeśli bez większego deklarowanego entuzjazmu i poniekąd "po cichu").

Bo dlaczego np. Uzbecy mają być wiecznie biedni? Tudzież przymuszani przez własne państwo do udziału w zbiorach bawełny – na dodatek ich dzieci także, zamiast uczyć się w szkole, czy odpoczywać w okresie wakacyjnym? Jeżeli nie można inaczej, to strona chińska powinna wymusić na tych "satrapiach" zmianę modelu zarządzania, stawiając się po stronie ludu. Tak czy owak, na dłuższą metę obecny w nich model jest niewydolny: już obecnie produkując dżihadystów tam, gdzie ich być nie powinno, czyli wśród przedstawicieli bezideowej "cywilizacji turańskiej" (zainteresowanych odsyłam do prac F. Konecznego). Na dodatek jeszcze przeoranej sowieckim ateizmem.

Dlaczego biedni mają być np. Białorusini, jedna z naszych "siostrzanych" nacji dawnej Rzeczypospolitej?

Dlaczego Ukraina ma być biedna, skorumpowana i wyniszczona wojną? Dlaczego zrewoltowany Donbas ma być podobny? Nawet i ta boczna nitka Jedwabnego Szlaku, jaka w zamyśle chińskim miała biec przez Donieck do Kijowa, mogłaby pogodzić "gorące głowy" po obu stronach; świadomość korzyści, jakie można byłoby odnieść tylko dzięki wzajemnej kooperacji i zrozumieniu mogłaby doprowadzić do zakończenia wojny domowej. Dając mieszkańcom Ukrainy jakieś widoki na przyszłość, hamując napływ ukraińskich "tanich" pracowników na polski rynek pracy (co już obecnie powoduje pewne napięcia społeczne, zaś według nieoficjalnych szacunków, wkrótce ich liczba w Polsce może sięgnąć nawet 2 milionów. Dość lekkomyślne otwarcie polskiego rynku pracy może skutkować wzrostem niepokojów wewnątrz państwa, toteż pozostaje mieć nadzieję, że Rząd wykaże się chociaż odrobiną rozumu i wrażliwości społecznej w tej materii).

I wreszcie, dlaczego Polska ma być wiecznie pogrążona w "pułapce średniego rozwoju", podczas gdy mogłaby zostać jednym z centralnych punktów produkcyjno-przeładunkowych na jego trasie Nowego Jedwabnego Szlaku, a jednocześnie chińskim "czarnym koniem" w UE?

Chiny jak do tej pory zaprezentowały wiele tras, przebiegających przez różne kraje. Nie są to projekty wzajemnie się wykluczające – lecz wzajemnie uzupełniające. Część z nich została już zrealizowana. Mnogość funkcjonujących równolegle tras skutecznie utrudniała by przeciwnikom Chin zablokowanie wymiany handlowej na Szlaku; w przypadku pojawienia się zakłóceń na danym odcinku, przepływ towarów mógłby zostać obsłużony przez pozostałe trasy w jego obrębie.

Jednak dla zapewnienia właściwego funkcjonowania zarówno dla "fizycznego" Szlaku jak i związanych z nim idei, kluczowe jest unormowanie sytuacji w jego początkowym punkcie – chińskiej prowincji Sinciang, gdzie połowę mieszkańców stanowią Ujgurzy i przedstawiciele innych mniejszości etniczno-narodowych. Nie może być tak, że Chińczycy Han będą zgarniać dla siebie zarówno całość zysków z wydobycia surowców w tej prowincji, jak i najlepsze posady; w takim układzie kooperacja ze stroną chińską w ramach projektu "One Belt One Road" przez masy ludowe w krajach na jego trasie może być odbierana wręcz jako zagrożenie, a nie szansa. To Chiny na własnym terenie muszą wyznaczyć przykład, jak szanować innych i dzielić się sprawiedliwie zyskami. Inaczej cały projekt może być postrzegany poza Chinami jako pozbawiony sensu – bo jakiż sens tkwiłby we wzmacnianiu obcego państwa, jeśli byłoby widać, że jest to państwo nawet bardziej chciwe niż reszta globalnych hegemonów?

Natomiast w przeciwnym wypadku, zakładając, że Pekinowi udało by się uregulować należycie wewnętrzne problemy wschodniej części kraju... wówczas przed Chinami i państwami z nimi kooperującymi otworzyłyby się nowe szanse. Skuteczne działania w tym zakresie sprawiłyby, że idea Szlaku byłaby silniejsza –promieniując poza granice Chin, do innych ludów Azji Centralnej i dalej.

I tak np. na rolniczych obszarach Uzbekistanu można byłoby zareklamować tubylcom koncepcję Szlaku: "Wkrótce nie będziecie już musieli pracować na tych cholernych polach bawełny". Zainicjować proces zmian społecznych, to kwestia miejscowego dżihadyzmu byłaby w zasadzie rozwiązana (odsyłam do rezultatów badań nad zjawiskiem, jakimi podzielili się Scott Atran i Haroon Ullah).

Są takie państwa, dawne mocarstwa kolonialne i neokolonialne, które nienawidzą idei prawdziwie nieskrępowanego handlu międzynarodowego. Czego pokłosiem jest TTIP (z dość specyficznie skonstruowanym mechanizmem "ochrony inwestorów", stawiającym słabsze państwa na przegranych pozycjach w starciu z ponadnarodowymi korporacjami) i inne, podobne umowy (TPP, TISA). Jest jasne, że chiński Nowy Jedwabny Szlak nie będzie im się podobał. Owszem, mogliby próbować wysadzić tory czy pociągi, dziesiątkować konwojentów - ale idei nie da się tak łatwo zabić. Siła dżihadystów zasadza się na ich ideach. Spotykając się z kontrakcją, często wręcz rosną w siłę, zwiększając swój zasięg oddziaływania zamiast go tracić.

Karta jest jednak po stronie Chin; aby rozszerzyć zasięg oddziaływania idei Szlaku, oni pierwsi dać muszą przykład – w obrębie własnych granic, regulując należycie kwestię Ujgurów.

Do której przejdziemy w następnym odcinku. Sprawa jest bardzo skomplikowana, jednak ostatnie kroki (lub jak chcą niektórzy, drobne kroczki) Pekinu pozwalają mieć pewną nadzieję na przyszłość.

C.D.N.

PS. Idee często mogą być równie niebezpieczne, co konkretne działania. Zaś dzielenie się nimi może przynieść dość nieoczekiwane... rezultaty. Jeszcze przed opublikowaniem pierwszej części niniejszego cyklu, postanowiłem się podzielić swymi domysłami via Facebook.

Zaś wg maila jaki otrzymałem w kilkanaście godzin później, jeszcze tego samego dnia wieczorem (18 lipiec, godz. 20:44) ktoś usiłował się zalogować na moje konto FB z... miasta Huadu, położonego na południowym wybrzeżu Chin.

Ciekawe...