Wczoraj w witrynie „Gazety Prawnej” (czy ktoś prócz mnie używa słowa „witryna”?) wstawiono artykuł „Sztuczna inteligencja wkracza do rzeczywistości. Kto odpowie za działania maszyn?”. Rzecz jest o programach („agentach programowych”), które nie tylko spełniają test Turinga, ale również same podejmują jakieś decyzje. Za których skutki ktoś ludzki musi przed prawem odpowiadać.

Co ja o tym myślę?

Ja mam wrażenie, że cała ta sprawa nie klei się. Co przez to rozumiem? – To że ktoś wynajduje jakieś urządzenie, ono zyskuje sobie pewne uznanie, trafia do literatury – i dalej nie ma konsekwencji. Sprawa się nie rozwija, doświadczeń się nie podejmuje, rzecz pozostaje w klasie ciekawostek. Idąc za linkami do tamtego artykułu trafiłem na coś, co nazywało się ELIZA – był to program emulujący psychoanalityka psychoanalizującego klientów. Wikipedia definiuje: „ELIZA – program symulujący psychoanalityka, napisany w 1966 przez Josepha Weizenbauma. Program analizuje wzorce w zdaniach, które otrzymuje, a następnie buduje pytania przez przestawienie słów oraz podmianę słów kluczowych. Mimo prostoty program jest tak przekonujący, że powstało wiele anegdot o ludziach silnie angażujących się emocjonalnie w trakcie rozmów z ELIZĄ.” Rok 1966! Pięćdziesiąt lat temu! Ciekawe ile ten program zużywał mocy procesora i ile miejsca na ówczesnym „dysku”. Oraz ile miejsca zajmowałby dzisiaj – chyba byłby to całkiem mały programik. Małość i prostota powinny być zaletami, powinno przez te pół wieku coś większego z tego wyrosnąć. Ale nie słychać, żeby wyrosło. Autor tamtego tekstu w „G. Prawnej” wspomina o programie (raczej, ściślej, powinno być: aplikacji) pod nazwą Cleverbot. Ów Cleverbot został (czytamy dalej) sprawdzony testem Turinga, czyli ludzie konwersujący z botem mieli ocenić, czy za drugiej strony ekranu mają bot czy człowieka. „Odpowiedzi Cleverbota zostały ocenione jako udzielone przez człowieka w ok. 59 proc. przypadków, natomiast odpowiedzi formułowane przez ludzi zidentyfikowano jako takie w ok. 63 proc.”  Wszedłem na stronę Cleverbota i odbyłem z nim taką oto pogawędkę:

(43059 people talking)
What is Cleverbot?
It's a bot that clever.
Do Cleverbot speak Polish?
I am asking you a question. O-o.
So I think you are not so clever.
I don't think you are as clever as you think you are.

Jak widać, ów turingowsko inteligentny bot dobrze opanował sztukę rżnięcia głupa i odwracania kota ogonem i pewnie głównie do tego służy. Może nawet udają mu się dowcipy – bo dalej nie sprawdzałem.

Parę dni temu rozmawiałem, raczej usiłowałem to robić, z panią reklamatorką (odbierającą i załatwiającą reklamacje) w firmie, która mnie łączy z Internetem. Rozmowa była „jak z głupim”, aż potem mój znajomy lepiej wprowadzony w info-techniki (dzięki, Pawle!) wyjaśnił mi, że to dlatego, że „ona czytała z ekranu!” W pewnym momencie różnica między panią czytającą z ekranu a botem zniknie, zwłaszcza kiedy koszt indukacji bota (tworzę nowotwór na wzór „edukacji”) spadnie mocno poniżej wynagrodzenia dla reklamatorek. Wtedy technologia odbierze rację bytu kolejnemu zawodowi i zmusi ileś osób do przekwalifikowania się.

Co mnie jeszcze zastanawia. – Że ten postęp w botach dzieje się bez teorii. Co uderza zwłaszcza, jeśli ktoś (jak ja) czytał i pamięta wyrafinowane fantazje-prognozy Stanisława Lema z lat 1970-tych, znów pół wieku prawie temu, na temat możliwego przyszłego rozwoju języków: najpierw naturalnych, potem programowych, w końcu nadludzko inteligentnych, tzn. wiozących inteligencje nadludzko potężne. Czyżby okazywało się właśnie, że sztuczną inteligencję, AI, można implementować bez teorii? Na zasadzie statystycznej zgodności pytania z odpowiedzią, jedną z milionów w bazie danych? Możliwa byłaby Artificial Intelligence sporządzona aż tak głupio?

Około roku 1975 kilkakrotnie przestudiowałem książeczkę – nie pamiętam ani autora ani tytułu, żałuję – na temat struktur tworzenia prawidłowych zdań, a w ramach tej struktury: prawidłowego odmieniania słów polskich wraz z alternacjami fonemów (mól mole, rzeka rzece, wtyka wetknął). Było to jakieś echo gramatyki generatywnej Chomsky'ego. To były zaczątki – i całkiem solidne – teorii dla sztucznych inteligencji, u których operowanie językiem jest jakby podstawą, elementarzem działania. – Po czym kamień w wodę, w czasach już internetowej łatwości dostępu do informacji o niczym podobnym nie usłyszałem, albo temat wyszedł z Polski, tzn. nic po polsku o tym się nie pisze; albo ukrył się za terminologią, czyli że w tej dziedzinie są używane słowa-klucze, których ja nie znam. (Wczoraj, drobniejszy przypadek, szukałem programu zapamiętującego fragmenty stron html, a że nie znalem słów-kluczy, to znaleźć szukanego nie umiałem, póki kolejny znajomy mi nie podpowiedział – dzięki, Marcinie!)

Mamy więc dysonans poznawczy, a nawet trysonans – z jednej strony słychać o coraz potężniejszych AI-botach, z drugiej strony widoczny jest brak teorii dla ich działania, czyli że są robione sposobami „na siłę”, z trzeciej strony nie widać ciągłości czy kontynuacji tej nauki lub technologii AI-botów, bo jak wyżej pisałem, poszczególne próby najwyraźniej nie kleją się w jakąś ciągłą linię rozwojową.

Do tego, jak votum separatum, dźwięczy gdzieś z oddali, spoza pola właściwych zainteresowań, odkrycie Rogera Penrose'go sprzed ponad 20 lat, że żadna inteligencja, zdolna do tworzenia, do intuicji i do odgadywania rozwiązań, i w tym podobna do inteligencji ludzkiej, nie jest możliwa do zbudowania jako algorytm, czyli z zastosowaniem znanych dziś komputerów i ich sieci. My, ludzie z naszymi biologicznymi i być może także kwantowymi i antenowymi mózgami mamy przewagę nad algorytmiczną AI. – Ale czy na pewno mamy? W mnóstwie praktycznych zastosowań algorytmiczna pseudointeligencja wystarcza, a nasz trans-turingowski geniusz do niczego nie jest potrzebny, lub raczej żaden pracodawca nam za jego posiadanie nie zapłaci.

Można się jednak spodziewać, że sztuczna inteligencja złapie wiatr w żagle, nabierze rozpędu. Pięć głównych dziedzin dla niej widzę.

Mówniki, czyli konwersatory. Ich (niby-)inteligencja jest-będzie skupiona w języku, gdyż to są/będą programy-boty stosujące komunikację z człowiekiem w jego języku. Ich przykładem są autotranslatory, z których ten google'owy jest wciąż frustrująco nieudolny. Ale gdy rozwiną kompetencję językową, widać ich zastosowania, np.: produkowanie streszczeń książek lub długich artykułów. Bot za kliknięciem przedstawia wyciąg: o co chodzi w tym tekście? Poprawianie składni zdań, automatyczna redakcja tekstów, nie tylko korekta, jak dziś. Poprawne i nie-głupie (nie-statystyczne) tłumaczenie z języka na język. Rozmowy na zadany temat, jak w Cleverbocie, i to nie tylko dla zabawy, ale dla dowiedzenia się czegoś: jak teraz wpisujesz hasła do Googli, tak będziesz pytać, z klawiatury a może już głosem, o to, co wie Internet. Tu także zostanie przez boty przejęte zadanie odbierania reklamacji, udzielania instrukcji i porad, w ogóle informowanie klientów, a ponieważ rzecz jest komercyjnie ważna, to zapewne pójdzie duży wynalazczy wyścig w tej dziedzinie. Co zrobi szkoła, gdy dostanie takiego kolejnego i przystępnego konkurenta? W ogóle istnienie szkół dla dzieci w rodzaju takich jak teraz jest mocno wątpliwe. Automatyczne sekretarki/arze od obsługi maili itp. i samo-organizowania sobie dnia i pracy, itd. – podobno już są.

Ich odmianą są (bo już są) infoboty, przykładem te, które zbierają z Sieci informacje dla Google'i. Wykonują one procesy bardzo podobne do tych, które jeszcze około 1960 roku – 55 lat temu! – przewidział Stanisław Lem w „Summa technologiae” i nazwał hodowlą informacji. Różnica taka, że Lem przewidywał, że procesy takie będą wykonywane przez molekuły podobne do DNA lub enzymów, podczas gdy obecnie robią to byty czysto informacyjne, czyli właśnie te boty-programy. Druga różnica, że Lem projektował wytwarzanie użytecznej informacji z niczego, tak jak pracują, powiedzmy, matematycy, podczas gdy realne infoboty tylko wyszukują, wybierają i kompresują informację istniejącą, ale rozproszoną. Być może ta ostatnia różnica nie jest wielka. Ciekawą właściwością tej odmiany AI jest jej niewidoczność dla ludzi. Infoboty działają doskonale w tle. Prócz nielicznych i wtajemniczonych programistów, którzy je tworzą i konserwują (czyli na bieżąco naprawiają i ulepszają), nikt ich nie widzi, nie zna, ani nie wie, jak działają. Jest to dobry punkt wyjścia do tego, żeby to towarzystwo uciekło spod jakiejkolwiek kontroli :)

Wojboty, czyli AI-inteligentne systemy wojskowe, zarówno napędzające jedną sztukę automatycznego uzbrojenia, czyli jakiegoś drona lub robo-muła, jak i kierujące ich rojem. Tak jak polem działania mówników był język, tak wojboty będą żyć w realu na realnym polu walki. Ich forkiem są (i coraz bardziej będą) automaty do kierowania samochodami, czy w ogóle w perspektywie, do kierowania jakimikolwiek maszynami, skoro będą mogły to robić bezpieczniej od ludzkich operatorów, kierowców, pilotów.

Seksboty, czyli AI-inteligentne... no właśnie, co? – Seksualne interfejsy. Bo póki to będą jakieś mówiące ocieplane lale, rzecz pozostanie dla nielicznych (i marginalizowanych) zboków. Ale robot lub robótka jako interfejs dla seksualnego kontaktu? (Którego bladym cieniem jest telefon jako interfejs do kontaktu głosowego... Ale pozwala coś takiego sobie wyobrazić.) Mnóstwo za tym idzie spraw do zastanowienia i wy-pre-modelowania. Pewnie w SF już to przebadano... Oczywiście, jak ktoś sobie życzy, to może seksbota przestawić w tryb auto. Właśnie interfejsyczność i interkomunikatywność zapewne nada seksbotom rozwojowego przyśpieszenia. Jeśli w ogóle gdzieś zostanie zbudowany android, maszyna wiernie człekokształtna, to tylko tu. Nigdzie indziej człekokształność ani nie jest potrzebna, ani nie daje maszynom żadnej przewagi co do ich użyteczności. Seksboty są czymś ogromnie wymagającym od swoich konstruktorów – bo taki robot nie tylko musi byś wykonany z materiałów naśladujących ciało, ale musi „znać” mimikę i całą tkankę ruchów ciała, mowę ciała.

Gry. Być może w tym areale AI rozwinie się najszybciej.

Powyższe napisałem na boku właściwego tematu – bo zastanawiałem się nad automatycznym (AI) astrologiem. Programem do wstępnego badania, co widać w planetach. Tarotowa wyrocznia Taraki też ma pewne bardzo skromne cechy AI.