Pójdę śladem omówionych w poprzednim odcinku i lepiej znanych młodzieżowych subkultur fryzurowych. Niech posłużą za wzór i bazę dla pojęciowego uchwycenia zjawiska tatuażu. Albo tatuizmu: czyli zamiłowania do tatuowania się i wiązania z tym jakichś, choćby niejasnych, znaczeń i wyobrażeń. Rozumiemy, że analogia nie jest pełna, bo (A) fryzura jest czasowa, a tatuaż trwały, i (B) fryzura jest demonstracyjnie widoczna, a tatuaż niekoniecznie i dość często bywa ukrywany, robiony w mało publicznym miejscu ciała. Niepełna analogia jest też dlatego, że fryzurowe subkultury były przeważnie lub wyłącznie męskie (konieczny przypis, patrz niżej[1]), a tatuują się obie płci, z – jak mi się wydaje – przewagą kobiet.[2]

Przekazem fryzur w tamtych fryzurowych subkulturach był protest i zanegowanie mainstreamu. Co więcej, subkultury te, przez wybór takiej nie innej fryzury, zadawały niezwykle trafny i precyzyjnie wymierzony cios w główną zasadę kultury głównego nurtu – tę zasadę, którą (do tego słusznie!) rozpoznawały jako najbardziej opresyjną. Długowłosi[3] hippies wymierzali cios w zasadę dyspozycyjności, popartą chętnym podporządkowaniem się w hierarchii podległości. Łysowłosi z lat 1990-tych wymierzali cios zasadzie liberalno-kapitalistycznej odpowiedzialności za siebie. Pytanie, czy podobnie jest z tatuażem?

Trzeba sprawdzić, czy tatuowanie się można podciągnąć pod „młodzieżowość”. Ale tu raczej nie ma wątpliwości. Dzieci się nie tatuują. Również nie słyszałem, żeby u nas rodzice robili tatuaże dzieciom. (Chociaż zdarza się przekłuwanie uszu pod kolczyki dzieciom-dziewczynkom.) Raczej nie tatuują się ludzie starzy, o ile nie zrobili tego w młodości. Kluczem, kamieniem probierczym jest zaś tu to, że konserwatyści, którzy orientują się na starych zwolenników, do tatuaży mają negatywny stosunek. Oraz, że instytucja ewidentnie karmiąca się energią starych ludzi[4] i wśród nich mająca najwięcej zwolenników, jednoznacznie tatuaże potępia, rękę szatana w nich widzi itp. – Kościół Katolicki mam na myśli.

Więc tak, zjawisko jest młodzieżowe. A zarazem subkulturowe, ponieważ żaden wysoki proces kulturowy ani żadne wysokie kulturowe zjawisko czy praktyka nie wymaga tatuowania się ani go nie zaleca. Np. od żadnych urzędników, ani od posiadaczy tytułów naukowych, ani od zdobywców nagród, nawet w tak luźnej dziedzinie jakimi są sztuka lub sport, noszenia tatuaży się nie wymaga. Tatuaże prócz tego, że są czymś prywatnym, są także czymś lekko tabuizowanym. W sytuacjach społecznych wysokich raczej ich się nie eksponuje. Publiczne wyrażanie opinii o tatuażu czy w ogóle go zauważanie, przeważnie będzie nietaktem. „Pani profesor, jaką pani ma piękną różę (mordkę sarny, krzyż celtycki itp.) wytatuowaną o tu nad lewym łokciem!” – taki wyraz zachwytu raczej trudno sobie wyobrazić. Prócz jakiegoś bardzo zaufanego kręgu tatuistów, nie wyobrażam sobie rozmów o wzajemnie pokazywanych sobie tatuażach. Kto go ma, raczej będzie go ukrywał/a, a widzący przemilczy. Te uwagi każą zaliczyć tatuaż do subkultury.

To mając na uwadze, przejdźmy do jądra (problemu). Jaki przekaz nadaje tatuaż? – A ponieważ stwierdziliśmy, że należy do subkultury, to przekazem tym jest kontestacja, a więc zanegowanie, oprotestowanie i sprzeciw wobec pewnej zasady wyznawanej przez mainstream. Który więc dogmat religii mainstreamu (estebliszmentu!) kontestuje tatuaż?

Tym, co jest najbardziej w tatuażu uderzające i co go odróżnia od innych kalotechnicznych sposobów, jest jego nieusuwalność. Nieodwracalność. Nie szukajmy dalej. Szukany punkt jest tu.

Tatuaż jest wyrazem i przekazem protestu przeciw zmienności. Przeciwko dogmatowi – naszej obecnej popularnej liberalno-humanistycznej religii[5] – że wszystko może się zmienić, że nic nie jest stałe, niezmienne ani na zawsze: czego przypadkiem jest należący też do tej religii postulat, żeby się nieustannie rozwijać, a więc i zmieniać. Tatuaż głosi coś przeciwnego: oto ja nie chcę, żeby wszystko się zmieniało, przeciwnie, życzę sobie istnienia rzeczy niezmiennych i trwałych, a przez to pewnych, i na dowód mojej gotowości do zaakceptowania i zaafirmowania tego, co niezmienne i niemożliwe do przerobienia ani do wykasowania, każę sobie zrobić coś właśnie tak nieusuwalnego i to na tym, z czym jestem nieusuwalnie związany/związana: na moim własnym ciele, skórze. Tatuaż.

Na tle przyszłościowego i rozwojowego czyli zmianowego (zmianę afirmującego) nastawienia dominującego nurtu w kulturze, tatuiści swoimi tatuażami wołają: Nie! Nie chcę tego! Mam dość możliwości (albo tylko pozornej możliwości) dobierania, wybierania i zmieniania, więc także optymalizowania wszystkiego pod kątem jakichś chwalebnych celów: że oto wszystko ma być szybsze, tańsze (lub droższe), ładniejsze, wygodniejsze i jeszcze bardziej mnie realizujące. Mówię: dosyć! Chcę czegoś przeciwnego: czegoś niezmiennego, na czym będę się mógł/mogła oprzeć. I to chcę zrobić, sporządzić, wykonać.

Zatem mimo swojej szokującej konserwatystów postaci, tatuaż jest rzeczą głęboko, istotowo konserwatywną. Jest wołaniem o niezmienność. Także; wołaniem o uczynienie wyjątku w ciągłym przerabianiu i wymienianiu rzeczy, i nie tylko rzeczy! – na jeszcze lepsze.

Spróbujmy sprawę sprowadzić do konkretu: oto rodzice się rozwiedli, moja rodzina rozpadła się, tata żyje z obcą kobietą albo rodzice żyją bez ślubu, kazano mi uczyć się religii, potem okazało się, że Bóg nie istnieje tak samo jak św. Mikołaj, mój kraj, który kazano mi kochać, okazał się jakąś obciachową dziurą, wycięto moje ulubione drzewa, a gdzie niedawno przychodziły zające, teraz wylany beton i stoją blaszane pudła megamagazynów. Telewizja kłamie, a znajomym, którzy są bardzo wykształceni, ledwo starcza na życie. Gdy coś czytasz w Internecie, albo i w prasie, w książce, nie wiesz, czy to nie fejk, a nawet jeśli to naukowcy mówią, to czy mówią prawdę? Jak wszyscy muszą mówić to, za co ktoś im zapłacił. – Każą wciąż wybierać i wymieniać coś na lepsze... Tymczasem potrzebuję czegoś stałego, trwałego, niezmiennego: zrobię sobie tatuaż. – Oczywiście jest to pewien myślowy skrót. Zjawiska społeczne zawsze są zapośredniczone i wcale nie musi być tak, że decyzja o wytatuowaniu sobie czegoś na sobie zapada po zdaniu sobie sprawy z opisanej wyżej obezwładniającej możliwej zmienności i niepewności wszystkiego. Być może raczej ktoś, kto zdałby sobie sprawę z tego, tatuażu właśnie by nie zrobił. Ale jest bardzo prawdopodobne, że istota zjawiska jest właśnie taka, jak wyżej

Powyższa teza zapewne w jakimś stopniu dałaby się skwantyfikować empirycznie: mogliby socjologowie wyliczyć, jak wielka jest korelacja między niestabilnością w rodzinie a tatuowaniem się. Lub korelacja z innymi wybitnymi wskaźnikami nowoczesno-miejskiego niepewnie-rozpadowego życia.

Zauważmy też, jak trafne, jak precyzyjnie trafne jest uderzenie tatuizmu w sam szpic nosa,[6] w samą czołówkę dominującego dzisiaj kultu zmienności, zmiany, przekształcania, przerabiania, udoskonalania i optymalizacji, zarazem tymczasowości, nietrwałości, ale również nieustannego samo-rozwoju.

Tatuaż-tatuizm ma też pomniejsze, poboczne przesłanki, o których może jeszcze napiszę.