Starożytne religie huczały od ofiar. Grecy praktykowali hekatomby ('εκατομβη), czyli składanie ofiary ze stu wołów. Starożytni Żydzi w swojej świątyni w Jerozolimie palili w całości – całopalenie, holokaust, 'ολοκαυστοσ, hebr. olah, עלה – zarzynane tam bydło, owce i gołębie. U Rzymian był obrzęd suovetaurilia, czyli rytualne zabicie świni, owcy i byka. Wiedziano jednak, że religijne zabijanie zwierząt było namiastką zabijania ludzi. Ostatnie ofiary z ludzi (z jeńców wojennych) w Rzymie uczyniono w 226 i 216 roku p.n.e. w obliczu zagrożenia państwa. Z ceremonii pogrzebowych podczas których zmuszano mężczyzn do zabijania się w pojedynkach, wzięły się walki gladiatorów. Pamięć ofiar z ludzi trwała w mitologii greckiej (Ifigenia) i żydowskiej (Izaak). Święte mordowanie ludzi greccy i rzymscy autorzy stwierdzali u „barbarzyńców”: Herodot u Scytów, Juliusz Cezar u Galów. W Indiach w wedyjskiej epoce ich religii z kolei ceremoniom ofiarnym przypisywano moc większą od boskiej: bogowie mieli się posłusznie stosować do „dobrze wykonanych” ofiar; kapłani-ofiarnicy, bramini, mieli jak wierzono moc pozwalającą im sterować bogami. Do skrajności ofiary i to z ludzi doprowadzili Aztekowie, których rok liturgiczny polegał na nieustannym mordowaniu ludzi setkami i tysiącami, czynionym z jakimś przeraźliwym sadystycznym zapamiętaniem: obrzęd był tym „lepszy”, im ofiar było więcej i im bardziej je bolało. Religijne samobójstwa, czyli składanie własnego życia w ofierze, częściej wymuszone niż dobrowolne, w Indiach to sprawa całkiem świeża: palenia wdów czyli sati brytyjscy kolonizatorzy zabronili w 1829 r., pojedyncze przypadki mają miejsce wciąż obecnie. Także, jak pisze np. www.indiaguide.pl, „[w Puri] szaleńcy rzucali się pod koła [rydwanu wiozącego posąg Wisznu], by umrzeć w obecności boga.”

Ze współczesnych wielkich religii, w chrześcijaństwie, we wszystkich jego odłamach, ofiara z Jezusa Chrystusa, człowieka, który jednocześnie był bogiem, jest absolutnie centralną ideą, istną osią obrotu, bez której chrześcijaństwo rozpływa się w powietrzu. Warto przypomnieć, że w pierwotnej wersji głoszonej przez św. Pawła, ofiara z Syna Bożego miała miejsce nie „w realu” na ziemi, tylko gdzieś w zaświatach, w przestrzeni mitycznej, a Jezus jako mesjasz miał dopiero przyjść na ziemię w przyszłości, wg Pawła nader bliskiej. Msza, centralny rytuał katolicki, jest uobecnieniem ofiarnej śmierci Chrystusa (mordu na nim), tzn. podczas mszy ponownie odbywa się to samo wydarzenie. Chrześcijaństwo można interpretować jako wielkie i rozbudowane symboliczne (a według niektórych wyznawców zarazem realne) składanie ofiary z człowieka.

Na tym tle inne religie są skromniejsze. W hinduizmie bogom ofiarowuje się owoce, kwiaty i mleko palone w świętym ogniu. Muzułmanie ceremonialnie (i realnie) zabijają owce. W judaizmie (o ile coś w ogóle wiem o tej tajemniczej religii) ofiara pozostała jako pamięć holokaustu, które to wydarzenie zmieniło sens: w starożytności była to wspomniana ofiara z palonych w całości zwierząt, współcześnie tak nazwano ludobójstwo na Żydach, więc sami ludzie z tego narodu uważani są za „ofiary” w sensie sakralnym.[1] W buddyzmie można dopatrzeć się ledwie jakichś śladów ofiar, np. w tybetańskim składaniu w darze buddom i bodhisattwom torm czyli figurek z masła.[2]

René Girard
www.clarion-journal.com

Bez wątpienia początkiem wszelkiego składania ofiar były ofiary z ludzi, czyli ceremonialne zabijanie ludzi lub inaczej wystawianie ich na śmierć, w tym zmuszanie do samobójstwa. René Girard w swojej słynnej i obowiązkowej dla każdego książce „Kozioł ofiarny” (omawiam ją w: „Strukturalistyczny Zbawiciel”) rekonstruuje sytuację ofiarniczą, czyli taki proces w pewnej społeczności, który sprawia, że pewna osoba z tej społeczności zostaje „wydelegowana” do roli ofiary, zostaje uznana za winną dziejącego się zła (bo sytuacja ofiarnicza rozwija się właśnie w obliczu zagrożenia dla całości tej grupy) i następnie zabita, porzucona na śmierć lub nakłoniona do samobójstwa. Do roli ofiary delegowani są ludzie, którzy zawczasu noszą pewne znamiona ofiarnicze, są nimi nacechowani – mianowicie wyróżniają się z gromady swoją niezwykłą urodą lub przeciwnie szpetotą, swoją słabością lub przeciwnie siłą, szczególnym urodzeniem, pochodzeniem, obcością, nędzą lub (jak Hiob) sukcesem. Jak ta sytuacja ofiarnicza wygląda z punktu widzenia wydelegowanej ofiary, René Girard przedstawił na przykładzie opowieści o Hiobie w innej swej książce, pt. „Dawna droga, którą kroczyli ludzie niegodziwi”. Po śmierci ofiary dokonuje się jej reinterpretacja: zostaje uznana za potężną, boską istotę z zaświatów, która swoją (tak przecież niewdzięczną!) społeczność otacza odtąd skuteczną opieką.

Barbara Ehrenreich
z: freethoughtalmanac.com

Jednak Girard nie odpowiada na pytanie: dlaczego wydanie na śmierć kogoś z grupy ma tę grupę uratować? Czy były i jakie mogły być realne przesłanki takiego postępowania? Jakie realne wydarzenia mogły kiedyś, dawno temu, nauczyć ludzi, że wyrzucenie jednego ze swoich poza wspólnotę i na śmierć, może jakoś pomóc pozostałym przy życiu? Na to pytanie odpowiedziała Barbara Ehrenreich w książce „Rytuały krwi”, oryg. 1997, pol. 2001. Odpowiedź jest prosta: pierwowzorem było porzucanie lub czynne wypychanie członka stada na pożarcie ścigającym stado drapieżnikom! – jeszcze na małpim etapie naszego ewolucyjnego rozwoju.

Bogowie, te łaknące krwawych i mięsnych ofiar istoty, okazują się być u źródła drapieżnikami [3] prześladującymi małpie stada lub grupy naszych już hominidalnych, dwunogich przodków, którzy świeżo wyszli na niebezpieczną sawannę. Ich pierwowzorem jest lew, tygrys, machajrod, dinofelis, lampart, jaguar, wilk i hiena, i niedźwiedź po migracji w chłodniejsze strony. W małpio-proto-ludzkich genach wdrukowała się nadzwyczajna procedura zachowań: kiedy wszystkim czyli każdemu w grupie grozi śmierć w pożerającej paszczy kota, hieny itp., wtedy należy wydelegować spośród siebie kogoś, czyja strata będzie najmniej kosztowna, a więc jakiegoś plemiennego nieudacznika, przybłędę-obcego lub chorego. Żeby mieć poczucie słuszności, należy uwierzyć i przekonać delegata, że „to jego wina”, że to on jest winien niebezpieczeństwu zagłady, a zatem i kara rzucenia go na pożarcie jest sprawiedliwa. Został też wdrukowany schemat postępowania w takim wypadku, co jest ważne, bo w sytuacji śmiertelnego zagrożenia nie ma czasu na wymyślanie reguł, one muszą być z góry gotowe. Reguła jest taka, że delegowanie pada na kogoś, kto już zawczasu „wygląda jak ofiara”.

Religie są kulturowo „zliteratyzowanymi” zespołami zachowań, w wyniku których pierwotna grupa łamała swoją solidarność, wyjmowała jedną jednostkę spod swojej solidarności i delegowała ją na śmierć w zębach drapieżnika. Dixi.

z: www.prehistoric-wildlife.com

Komentowanie wyłączone wszędzie od 1 sierpnia 2020.