Wydaje mi się, że w kontaktach pomiędzy ludami posługującymi się językami z zupełnie różnych rodzin, (jak np. Hunowie i Sarmaci), w sytuacji wspólnie prowadzonej wojny, to kadra dowódcza tych podległych, posiłkowych, uczyła się pewnych najważniejszych sformułowań, a po jakimś czasie przebywania dowódców na wspólnych "odprawach" i ucztach znajomość języka się pogłębiała. Do tego z pewnością dochodzili tłumacze, pełniący jednocześnie funkcję kontrolną, tacy "agenci" nieustannie obecni i patrzący sojusznikowi na ręce.

A w przypadku wielokulturowego państwa (np. Kaganat Chazarski), ważne jest przecież tylko, żeby istniał język urzędowy, którego znajomość nie jest wcale potrzebna do płacenia podatków, bo urzędnicy wysłani do ich zebrania z pewnością będą mieli swojego tłumacza...

Coś w tym jest ponieważ nasze "tłumacz" wzięte żywcem razem z końcówką z tureckich, wg. Borysia od starotureckiego tył -- język, mowa.
Patrzę w Wikipedii jak "język" w nowych tureckich: azerskie Dil, baszkirskie Тел, kazachskie Тіл, jakuckie Тыл, tureckie Dil -- zgadza się.

Bym szukał u Gumilowa odpowiedzi, bo on się takimi sprawami zajmował.

Poza tym mamy dwa przykłady azjatyckich koczowników w Europie: Węgrzy, którzy metodą, nie wiem, kursów językowych po wioskach, nauczyli ludność Panonii swojego ugryjskiego języka i Bułgarzy, którzy dla odmiany od ludności Tracji nauczyli się języka słowiańskiego, pozostawiwszy sobie bodaj kilkanaście własnych słów.

Ergo: różnie mogło być!

Bym się też nie bał szalonego poliglotyzmu, bo zapewne wystarczała dyglosja, czyli mówienie po swojemu do swoich o swoich sprawach i po państwowemu do państwowych, o państwowych sprawach. Murzyni w Afryce to ogarniają, znają pospolicie po kilka języków - wioskowy, miasteczkowy i francuski - i żyją.

A, jeszcze chciałem dodać, że tym się dyglosja różni od bilingwalizmu, że ten ostatni oznacza dobrą znajomość dwóch języków, a dyglosja to posługiwanie się jednym językiem w sprawach jednego rodzaju, zazwyczaj prostych, domowych, potocznych, a drugim - w sprawach bardziej oficjalnych, podniosłych.

Spokojnie mogę sobie wyobrazić, jak koczownik w jednym języku woła "Nalej babo kumysu!", a w drugim: "Panowie, nacieramy szykiem rozproszonym, otaczamy i prażymy z łuków!"

Zresztą, jest taki przykład w realu, na wyspie Pitcairn, gdzie sprawy domowe omawia się językiem tahitańskim, a morskie - XVIII-wiecznym angielskim.