Polityką, tą światową i tą krajową, interesuję się z rzadka i dorywczo, jako czymś, na co mam wpływ podobny jak formowanie się cyklonów tropikalnych. W minionych kilkunastu latach przychodziła mi jednak do głowy (a potem wychodziła...) pewna wizja, którą się podzielę. Nazwijmy to: „Wspólna Strefa”. Chodzi o objęcie pewną zaczątkową wspólnotą miedzy- i ponadnarodową tych krajów, w których panuje jaki taki porządek, mieszkańcy chcą i potrafią pracować, rządy nie wojują z własną ludnością ani nie trzymają jej w reżimie pół-więziennym, politycy odpowiadają za swoje słowa, a poszczególne kraje nie mają ochoty sporów między sobą przedłużać środkami siłowymi. Czyli taka trans-światowa strefa prawa, porządku, pracy, wolności (w miarę...) i pokoju.

Wspólna Strefa obejmowałaby USA i Kanadę, czyli większość kontynentu Północnej Ameryki, Europę, Rosję (Białoruś, Ukrainę też) i Japonię, czyli zwartym pasem otaczałaby północną półkulę, a na południowej miałaby swoje wyspy tworzące drugi, choć przerywany oceanami pas: Australia, Nowa Zelandia, Chile, może też RPA.

Państwa Wspólnej Strefy tworzyłyby sojusz wojskowo-obronny w rodzaju poszerzonego NATO, a drugiej strony stanowiłyby strefę wolnego handlu, bez ceł i z ułatwieniami podróżowania i osiedlania się, choć zapewne jakieś ograniczenia pod tym względem pozostałyby, być może, w intencji, czasowo.

Wydaje mi się jednak, że te „pięć minut”, kiedy Wspólna Strefa mogła w miarę łatwo powstać, minęły. Dobrym okresem na jej założenie był czas od rozpadu ZSSR (Układ Białowieski, 8 grudnia 1991) do ataku na WTC (11 września 2001), ostatecznym zaś końcem okresu była inwazja USA na Irak (20 marca 2003). Sprzyjał też ówczesny klimat intelektualny z „Końcem historii” Franciszka Fukuyamy na czele. W ciągu tych 10 lub 12 lat były okresy bardziej i mniej sprzyjające tej idei - a być może momentu naprawdę sprzyjającego nie było nigdy, skoro taka koncepcja lub zbliżona nie została wysunięta przez nikogo poważnego. Obecnie Wspólna Strefa wydaje się czymś nierealnym, raczej z gatunku fantastyki politycznej.

Kto zawinił, nie zauważył „znaków czasu”, zlekceważył, przeoczył, nie dorósł? Idea Wspólnej Strefy mogła wyjść tylko od Stanów Zjednoczonych, które w tamtych latach były jedynym światowym rozgrywającym, jedyną stroną mającą siły i środki na realizację własnej woli. Tej woli zabrakło: zapewne stratedzy Ameryki byli i bez tego zachwyceni nagłym upadkiem i zniknięciem swojego głównego wroga męczącego ich przez pół wieku zimnej wojny, czyli Sowietów. Zachwyceni całkiem jak Jagiełło po pobiciu Krzyżaków pod Grunwaldem - że aż nie przyszło im do głowy, że należy wykonać jeszcze ruch, bez którego tamto zwycięstwo w ciągu paru lat się zniweczy, co faktycznie się stało i co od paru lat obserwujemy. Ten dodatkowy ruch, którego zabrakło, polegałby na wciągnięciu Rosji do swojej strefy wpływów, do uczynienia jej swoim wiernym sojusznikiem. Tu dygresja gawędziarska: coś widać podobnego chodziło po głowach, ale nie politykom, tylko filmowcom. Mam na myśli film „Cast Away” (pol. „Poza światem”, 2000) - dosłowniejszym tłumaczeniem tytułu byłoby „Wyrzucony za burtę”. W tym filmie Tom Hanks gra (uwaga, symbole idą!) menedżera firmy dostarczającej paczki, a więc firmy od komunikacji, łączności i wymiany dóbr, a o to przecież chodziłoby w Strefie!, który rozkręca filię w (sic!) Moskwie. Co zostaje mu przerwane, kiedy skutkiem katastrofy samolotu zostaje zrzucony na bezludną wyspę, z której wprawdzie nadludzkim wysiłkiem wydostaje się, ale już do big-biznesu i do swej misji sprzed lat nie wraca. Dziś ten (dość banalny przecież) film wygląda na proroczą metaforę tego, co przydarzyło się Ameryce. Były lub mogły mieć miejsce próby montażu nowego światowego porządku, które jednak zakończyły się katastrofa lotniczą (film zrobiony na rok przed 11 września 2001) i lądowaniem na wyspie-izolatce.

Ameryce zabrało odpowiedniego wizjonera na „tronie” - większość tamtej epoki przypadła na rządy mydlarza Clintona. Bush junior zaraz po objęciu urzędu został wciągnięty atakiem na WTC w bliskowschodni kocioł. Zawiniła Ameryka nie dostrzegając ani tej okazji, ani zagrożeń w razie jej niepodjęcia - zbyt pewnie się czuła w swoim wyspiarskim odosobnieniu: do czasu, do 11 września 2001.

Zawiniła Zachodnia Europa, która całą swoją polityczną energię skierowała na własne integrowanie się i (niezbyt chętne) poszerzanie, nie chcąc zauważyć, że budowaniem quasi-państwowej zachodnioeuropejskiej federacji przez partykularność tego przedsięwzięcia blokuje możliwe integracje w większej skali. Prócz partykularyzmu zawiniły antyamerykańskie resentymenty przeważnie u Niemców i Francuzów.

W tej sytuacji trudno mówić o winie Rosji: Rosja jawi się od początku  najsłabszym ogniwem całej Wspólnej Strefy. Nie należało oczekiwać, że od niej wyjdzie jakakolwiek inicjatywa integracyjna - Rosja zajęta była ratowaniem samej siebie, tak jak umiała i jak doświadczenia jej historii jej podpowiadały. Rosja mogła najwyżej dostać propozycję od Zachodu, mogła zostać uwiedziona - stała przecież na pozycji panny do wzięcia, przy tym panny o trudnym charakterze, zakompleksiałej, niepewnej siebie i schorowanej. Amerykanie powinni byli wdzięczyć się do niej, uwodzić ją, proponować korzyści - wręcz na siłę i wbrew jej chwilowym kaprysom. Tak się nie stało, a Rosja ratując się wybrała rozwiązanie wielokrotnie przećwiczone w jej historii: skupiła się wokół Silnego Człowieka (niesamowite, jak sprawnie ów się wyłonił!), przeszła na ręczne jednoosobowe sterowanie, najeżyła się zbrojnie na zewnątrz; zwykle następną fazą jest prowokowanie sąsiadów bliższych i dalszych dla sprawdzenia, jacy są ustępliwi.

Możliwa do zjednoczenia Strefa rozpadła się: każde z jej ogniw wybrało chronienie się na własną rękę. A mogło być przecież tak, że Wspólna Chłodna Strefa chłodną dłonią kontroluje sytuację na świecie, nie pozwalając na to, by z gorącego i chaotycznego międzytropicza wynurzył się jakikolwiek byt, mogący jej zagrozić. Tymczasem pierwszy taki byt wynurzył się, zanim o Strefie pomyślano i zagrodził drogę do jej powstania: wciąż mam na myśli kocioł bliskowschodni, którego odprysk poraził sześć lat temu dwie manhattańskie kamienice.

Strefa zanim powstała, rozpadła się i zamiast niej mamy jak za starych czasów z początku ubiegłego wieku sznur nieufnych wobec siebie imperiów, a proces ich wyodrębniania się i najeżania trwa i ma swoją dynamikę, i może nie być ludzkiej siły, żeby w jego miejsce wstawić coś innego, przynajmniej w widocznej perspektywie.

Wojciech Jóźwiak