Nie wiadomo, co to znaczy - ta „wściekła niższość”? A „wściekła mniejszość”? Czy to brzmi już lepiej, bardziej zrozumiałe? Szukałem słów na określenie pewnych frakcji w społeczeństwach, których (tych frakcji) członkowie uważają się za

• (a) gorszych, niższych statusem, wykluczonych, niepełnoprawnych, wyzyskiwanych lub prześladowanych,
• (b) lepszych, gdyż wyróżnionych, wybranych, posiadających (jedynie słuszną) prawdę, przeznaczonych do wielkich czynów; takich, że do nich należy przyszłość,
• (c) kontestujących zastany stan, używających przemocy dla jego zmiany lub (to częściej) głoszących potrzebę użycia przemocy lub marzący o przemocy.

Takiego słowa dotąd faktycznie brakuje. Myślałem o określeniu „wściekła mniejszość”, ale ono jest mylące, ponieważ ta wściekła frakcja wcale nie musi być mniejszością; może być wręcz większością - jak np. tzw. proletariusze, z których wściekłą niższość uczynić chcieli XIX-wieczni marksiści, albo kobiety, które powinny się stać wściekłą niższością zdaniem radykalniejszych feministek. Słowo „mniejszość” jest mylące także dlatego, że błędnie sugeruje, iż głównym problemem tej społecznej frakcji (dlaczego nie grupy? - wyjaśnię dalej) jest to, że jest ich mniej i ze (uważają że) są marginalizowani z powodu swojej małej liczby. Tymczasem ich konstytutywnym problemem - założycielskim niedostatkiem, założycielskim deficytem! - jest właśnie ich poczucie niższości. Są więc w pewnym społeczeństwie nie „mniejszością” tylko właśnie „niższością”.

Więc stan ducha wściekłej niższości opisuje ten trójmian lub nawet czwórmian: „jesteśmy gorsi, nasz status jest niższy...” - „ale naprawdę jesteśmy lepsi, wyżsi...” - „zniszczmy istniejący stan (i zaprowadźmy inny dla nas lepszy)”. Czyli:

poczucie niższości + poczucie wyższości + wściekłość mająca na celu przemoc + projekt przyszłego lepszego świata.

Dlaczego frakcja (społeczeństwa) nie grupa (społeczna)? - Ponieważ grupa to zbiór ludzi plus więzi-związki między nimi. Sensownie użyjemy słowa „grupa” jeśli prócz ludzi mających jakąś wspólną cechę, wśród tych ludzi są jakieś więzi, związki. Mieszkańcy gminy, powiedzmy, Brwinów są grupą, ponieważ łączy ich zamieszkanie w tym miasteczku i związane z tym wzajemne kontakty choćby in potentio. Łysi lub niebieskoocy są frakcją, ponieważ żadnych więzi między nimi nie ma i raczej nie będzie. Wściekła niższość może być grupą, ale w ogólności nie musi. Oczywiście, mniejszości (czyli mniejszościowe frakcje lub grupy) nie muszą być wściekłe i przeważnie takimi nie są.

Przykłady wściekłych niższości:

Trzeci Stan w Rewolucji Francuskiej 1789. To jest założycielski, generyczny przypadek wściekłej niższości, która w dodatku osiągnęła sukces, obalając istniejący status i wymordowując jego (faktycznych lub mniemanych) trzymaczy i ucieleśnicieli.

Tzw. proletariat, „klasa robotnicza”, tak jak ją widzieli i projektowali Marx z marksistami. Pieśń „Międzynarodówka”, przynajmniej jej tekst polski, głosi w.w. czwórmian w całej okazałości: „wyklęty powstań, ludu... Dziś niczym...” (poczucie niższości), „Myśl nowa blaski promiennymi... jutro wszystkim my” (poczucie wyższości), „Przeszłości ślad dłoń nasza zmiata, Przed ciosem niechaj tyran drży! ( wściekłość mająca na celu przemoc), „Krwawy skończy się trud, Gdy związek nasz bratni Ogarnie ludzki ród” (projekt przyszłego lepszego świata).

Rosja. - Tak jak ją widzieli słowianofile, ale ten rodzaj myślenia wydaje się być trwale zrośnięty z rosyjską samowiedzą: Jesteśmy gorsi, bo mniej rozwinięci gospodarczo i kulturalnie, ale przewaga Zachodu jest uzurpacją, a ich wartości są fałszywe (uwaga: w punkcie 2 czwórmianu typowo głosi się własną wyższość, ale jako odpowiedź na fałsz i uzurpację mainstreamu!), Europa-Zachód gnije (vide hasło Zgniły Zachód), ergo jest trupem, naprawdę rację mamy my, strzeżyciele i przechowywacze prawdziwego... chrześcijaństwa, albo marksizmu, albo w ogóle jakiejś ogólnoludzkiej idei, zbrójmy się (bo nas chcą uderzyć, ale my się nie damy, pobiedim!), nieśmy im naszą rewolucję, ostatecznie tomorrow belongs to me!

Niemcy. - W poglądzie volkistów i ich kontynuatorów, socjalistów narodowych. Cały tamtejszy kompleks niższości - wyższościowej misji - agresji - millenarystycznej wizji lepszej przyszłości (Tysiącletnia Rzesza!) był dokładną kopią rosyjskiego.

Kobiety - w poglądzie radykalnego feminizmu uważane (lub które powinny się za takie uważać) za niższe statusem i krzywdzone, ale mające wbudowany zdrowszy i właściwszy światopogląd („jako kobiety...”) i „gatunkowo lepsze” od tych strasznych samców maczo...

Jak widać, żadna z w.w. niższości nie jest mniejszością, przeciwnie, wszystkie są większościami w sensie liczby.

Nowoczesna lewica tworzy „zbiorczą niższość” która w ich mniemaniu i zamiarach powinna stać się Wściekła; do tej workowej kategorii zaliczani/ne są kobiety, homoseksualiści obu płci i imigranci spoza Europy.

Muzułmanie w Zachodniej Europie. To jest pierwsza (z wyliczonych, bo przychodzą też na myśl Baskowie, katolicy i protestanci w Północnej Irlandii, inne wściekłe mniejszości narodowe, raczej już poza Europą... ale to inna historia i sprawa...) niższość, która zarazem jest mniejszością. Tu nawiążę do poprzednich odcinków: „Jeszcze jedna odróżniająca cecha Międzymorza”, „Mekka czy Licheń?”: jak to się stało, jakie błędy popełniły władze krajów Zachodniej Europy, że dopuściły do tego, żeby muzułmańscy imigranci zaczęli iść w stronę wściekłej niższości? - Bo wydaje się, że wcale iść nie musieli. I chyba nie muszą gdzie indziej, co może być szansą w krajach Międzymorza.

W powyższym mam na myśli muzułmanów Tatarów i Baszkirów w Rosji; także „naszych”, tzn. dawniej litewsko-białoruskich, później polskich Tatarów, wcale nie wściekłych buntowników, przeciwnie, polskich, więc „większościowych” patriotów.

Czwórmian niższość + wyższość + wściekłość + utopia (projekt lepszej przyszłości) ma swoją wewnętrzną napędzającą logikę. Niższość pociąga kompensację: tym co kompensuje poczucie niższości, jest poczucie wyższości, często będące rozległym systemem i programem, ideologią lub religią, które szczytuje jako misja: jako poczucie i program misji. Połączenie wyższości (wraz z misją) z niższością jest nieznośne, a wyjściem z tego, rozwiązaniem okazuje się wściekłość. Wściekłość zwykle wymaga pozytywnego zwieńczenia, tym jest utopia czyli wizja „lepszego świata”.

Jednak ten niższościowy czwórmian nie musi wcale tak się rozwinąć. Jest masa przypadków, kiedy ludzie z pewnej frakcji czują się niżsi (i realnie mają niższy status itd.), ale nic z tym nie robią i stan ten uważają za normalny jakoś. Przykład: chłopi w czasach pańszczyzny (póki to poczucie się nie zmieniło). Słowacy, Rusini, Rumuni w ramach dawnych Węgier (jw.) Kobiety w większości społeczeństw. Pracownicy fizyczni, w większości społeczeństw. Itd. Niższość może pociągać pozytywistyczny wysiłek w celu jej przezwyciężenia, przykładem Polacy w pruskiej Wielkopolsce, czy większość (w skali paru pokoleń) chłopów w Polsce i gdzie indziej.

Następnie, ludzie z pewnej niższościowej frakcji (lub grupy) kompensują swoją niższość, a nawet czynią to z wielkim natężeniem i energią, ale owa sprzeczność, iż jest się naraz i niższym (gorszym itd.) i wyższym (lepszym itd.) nie pociąga u nich wściekłości. Przykład: Żydzi dawniej w Europie, w Polsce też. Ciekawe, że największy w tym kierunku wysiłek Żydów poszedł nie w bunt ani w rewolucję (Żydzi rewolucjonizowali nie jako Żydzi; nie zaistniał przecież żaden ruch zbrojnego wyzwolenia się Żydów spod gojskiej niewoli...), tylko w kolejny exodus, którego wynikiem jest ich własne państwo, Izrael.

Dalej, wściekłość nie musi wyprodukować wizji lepszej przyszłości, ani utopia nie musi osładzać agresji. Wreszcie cały ten „projekt” nie musi odnieść sukcesu. Z wyliczonych wyżej, tylko pierwsza, ta rewolucyjno-francuska Wściekłość wygrała, pozostałe przegrały lub (radykalny feminizm, nowoczesna lewica) nie rozwinęły się dotąd i chyba nie zrobią tego w przyszłości.

Do wściekłej niższości ma skłonność prawica w Polsce, obecnie. Poczucie niższości jest wykrzykiwane: jesteśmy odsunięci, marginalizowani, nasi przywódcy są wyszydzani, nasze „uczucia religijne” są obrażane. („...w związku z prawem o bluźnierstwie, które dzielimy z Arabią Saudyjską i Pakistanem. Bluźnierstwo zostało w naszym przypadku opisane eufemistycznie jako „naruszenie uczuć religijnych".” - Jacek Tabisz pisze w racjonalista.pl.) Nasze dziedzictwo jest niszczone. Nasze państwo jest rozkradane. (Nie wspomnę o interpretacjach Katastrofy Smoleńskiej, bo tu opisuję zjawisko, a nie mieszam się w spory.) Za tym idzie nieodłączna kompensacja w postaci potężnego poczucia wyższości: jedyna prawda, i to w wymiarze wręcz kosmiczno-boskim, jest po naszej stronie. Wściekłość zabarwia używany język, powiedzenie o „zimnej wojnie domowej” stało się komunałem. Nizszośc-wyższość-wściekłość łączą się w jeden kompleks Oblężonej Twierdzy. Otaczający świat jawi się nie tylko wrogi, ale i w trupim rozkładzie: porównaj pochodzące od Jana Pawła II określenie „cywilizacja śmierci” z rosyjskim słowianofilsko-bolszewickim „zgniły Zachód”.

Frakcji skłaniających się ku prawicowej identyfikacji jest wiele; inaczej mówiąc, prawic jest wiele lub pojęcie prawicy ma kilka wymiarów. Prawica gospodarcza to miłośnicy wolnego rynku, nie-państwowego kapitalizmu i w ogóle niezajmowania się gospodarką przez rząd. Jak widać, jest to „istność” ortogonalna do prawicy w sensie religijno-obyczajowym, czyli mówiąc pospolicie, nie ma z tą druga nic wspólnego: z istoty rzeczy nie ma korelacji między (taką lub inną) wiarą w (takiego lub innego) boga lub takim lub innym podejściem do aborcji czy homoseksualizmu, a chęcią bądź niechęcią do regulacji obrotu gospodarczego przez rząd. Jednak twardym jądrem różnych frakcji skłaniających się ku „prawicy” - mówiąc właściwiej: do nazywania się „prawicą” - jest katolicka ortodoksja. Coś ciekawego się stało i dzieje: oto katolicka ortodoksja stopniowo zawłaszcza, kolonizuje, inne obszary, które w innym kontekście bywają uważane za „prawicowe”. Kolonizuje gospodarczy liberalizm (libertarianizm) i kolonizuje poczucie narodowe. W końcu powstaje formuła, w myśl której tylko ortodoksyjny katolik może być tym, komu zależy na polskiej wspólnocie, i tylko ów ma prawo domagać się wolności gospodarczej i niskich podatków.

Wściekła niższość jest czymś jeszcze bardziej dialektycznym. W pewnych przypadkach jawi się coś, co wygląda na ucieczkę we wściekłą niższość: tak jakby trudna, frustrująca, szarpiąca nerwy i w końcu niebezpieczna pozycja wściekłej niższości okazywała się ostatecznie czymś, co przynosi ulgę w położeniu jeszcze bardziej nieznośnym: w nieokreśloności. W mgle braku określenia. Tak można rozumieć znakomitą opowieść, od której Jan Sowa zaczął swoją książkę „Fantomowe ciało króla”. Oto w 1996 r. w Sztokholmie miała odbyć się wspólna wystawa artystów-plastyków szwedzkich i rosyjskich. Szwedzi i Rosjanie nie potrafili się jednak dogadać jak ma wyglądać ta wspólnie tworzona całość, Rosjanie prócz dwóch wycofali się i wyjechali, za to z dwóch pozostałych Alexander Brener podczas imprezy „po półtoragodzinnym biciu w bębny rzucił się z krzykiem” na główną instalację wystawy i ją zniszczył, a Oleg Kulig „który w czasie wernisażu miał nago odgrywać psa na łańcuchu, wyrwał się z klatki, rzucił na zwiedzających i pogryzł kilka osób.⁴ Szwedzki kurator Jan Aman kopnął go, wepchnął z powrotem do klatki i wezwał policję, która zaaresztowała Brenera i Kuliga.” - relacjonuje Jan Sowa. Ci dwaj Rosjanie uczynili dokładnie to, o czym tu piszę: w sytuacji nieznośnego braku określenia, „mentalnej mgły”, o którą można ich posądzać, skwapliwie jęli się rozwiązania, jakie im się nasunęło: sami z własnej woli i chęci weszli w rolę wściekłej niższości. Początek tego stawania się pokazał Witold Gombrowicz w „Ferdydurce”, gdzie mazowieccy wieśniacy usiłują - hau hau - stać się psami. Ale to już dalsza historia.

Wojciech Jóźwiak