Pod poprzednim odcinkiem znalazł się czyjś lakoniczny komentarz: „Szkoda czasu”. Tak, wielokrotnie zastanawiałam się i zastanawiam, czy nie szkoda czasu na wspominki z czasów dawno i słusznie minionych. Jednak ilekroć czytam w prasie lub w internecie wypowiedzi młodych ludzi (tylko czasem nieco młodszych ode mnie) przyswajających sobie bzdurne opowieści o latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych dwudziestego wieku, jako o czasie, gdy wszystko było zabronione (np. bilard), a za każdym rogiem czyhał funkcjonariusz służb, i z tego powodu wyobrażających sobie, że żyliśmy w więzieniu; bierni, stłamszeni (oprócz oczywiście ikon opozycji już od dziecka przemycających ulotki w pieluchach), odnawia się przekonanie, iż trzeba pokazać, że byliśmy takimi samymi ludźmi, jak Wy, dzisiejsi młodzi. Że trochę inaczej rozumieliśmy patriotyzm, że w inny sposób staraliśmy się naprawiać naszą rzeczywistość, choć wiedzieliśmy mniej (nie było internetu, telefonów komórkowych, długopisów; liczyliśmy jeszcze na liczydłach i pisaliśmy ręcznie przez kalkę fioletowymi ołówkami oraz stalówkami z krzyżykiem lub z łezką, psychologia była burżuazyjną nauką), co nie oznacza, że byliśmy prymitywami, którzy ledwo wychynęli z jaskini. Zjawiska społeczne były identyczne jak dziś: molestowanie seksualne, przemoc, mobbing, i nawet czasem nieśmiało próbowano z nimi walczyć (np. pod hasłem: poprawić stosunki międzyludzkie w zakładach pracy). Nie mówiono tak głośno, jak obecnie, o pojedynczych przypadkach, ale te wszyscy doskonale znali z własnego doświadczenia i nie trzeba było cudzych przykładów.

         Moją idee fixe we wczesnej młodości była idea równości wszystkich ludzi. Choć z własnego doświadczenia wiedziałam, jak bardzo powszechna jest nierówność, uważałam, że swoim działaniem jesteśmy w stanie to zmienić. Opowieści mamy z czasów sprzed wojny pokazywały mi, jak bardzo ta nierówność była zakorzeniona w mentalności społecznej i uważałam, że dobrą stroną nowych czasów jest właśnie powszechne zrównanie społeczne.

         Kiedy przeniosłam się ze studiów dziennych na zaoczne, rozpoczęłam pracę w bardzo szacownej instytucji – Bibliotece Narodowej, jeszcze w jej starej siedzibie, na Hankiewicza. Zatrudniono mnie na stanowisku pomocy magazyniera, bardzo podrzędnym, ale dla mnie ciekawym, ponieważ pozwalało na kontakt z książkami, wieloma zresztą, także niedopuszczonymi do powszechnego obiegu. Naukowcy musieli starać się o specjalne zezwolenia na dostęp do niektórych „nieprawomyślnych” druków, ja zaś, zwykła dziewczyna, mogłam zanurzać się w nich do woli. Sterty tych książek przynoszono mi z magazynów, a moim zadaniem było sporządzanie ich listy, pakowanie w paczki i szykowanie partii do wysyłki do introligatorni, do oprawy. Większość była nieinteresująca, jakieś zeszyty groszowych kryminałów czy westernów, kilkadziesiąt tomików Karola Maya o Winnetou, i tym podobnych, ale trafiały się prawdziwe perły, a ja zawsze mogłam gdzieś się zaszyć i przeczytać to, co mnie interesowało.

         Szybko nawiązałam kontakt z grupą młodych ludzi, z którymi robiliśmy kabaret. Były to osoby, które ogromnie wpłynęły na moją orientację w świecie, światłe i wykształcone, z tytułami doktorskimi, niektóre z nich potem zrobiły karierę w dziennikarstwie literackim. Czułam się takim terminatorem wśród nich i do dziś wiele ze swoich przekonań im zawdzięczam, choć gdy zmieniłam pracę, wyszłam za mąż i wyjechałam z Warszawy, nasze kontakty urwały się bezpowrotnie.

         Wszyscy podzielaliśmy przekonanie o naturalnej równości ludzi, choć wokół siebie mieliśmy pełno przykładów na jej brak. Kadra Biblioteki składała się z wielu osób, przedwojennych fachowców, którzy na każdym kroku demonstrowali swoją wyższość wobec fizycznych pracowników obsługi: sprzątaczek, herbaciarek itp. Pewien docent, przechodząc korytarzem potrafił złośliwie kopnąć wiadro sprzątaczce i z uciechą chichotać, gdy ponownie musiała zbierać ścierką wodę z podłogi (nie było wówczas MOPów i innych takich, podłogi myło się na klęczkach). Inny profesor na znak pogardy nie pozwalał wchodzić do pokoju herbaciarce, dziewczynie w nieślubnej ciąży. Dźwigała na tacy ciężki, dziesięciolitrowy czajnik z wodą i litrowy czajniczek z esencją. Zazwyczaj wchodziła do pokoju, stawiała tacę na którymś biurku i nalewała herbatę do przygotowanych wcześniej kubków. Ów profesor (a w ślad za nim i inne osoby, niżej postawione w hierarchii) okazywały dziewczynie swoją pogardę poprzez nakaz pozostawienia tacy na ziemi przed drzwiami, zastukanie i oczekiwanie, aż osoby te same sobie naleją herbatę i odstawią czajnik pod drzwi. Problem polegał na tym, że ciężarnej dziewczynie łatwiej było postawić tacę na biurku niż schylać się do podłogi, a potem stamtąd ją podnosić. Poza tym działało pogardliwe niewpuszczanie „na pokoje”.

         Kpiliśmy z tego w naszym kabarecie, ale niewiele to dało. Raz czy dwa razy urządziłam demonstrację, chodząc z tą dziewczyną i pomagając nosić jej czajniki i bezpardonowo wchodząc do pokojów, ale mój przełożony zwrócił mi uwagę, że zamiast wykonywać swoje obowiązki, biorę się za cudzą pracę, co w żadnym wypadku nie może być tolerowane.

         Postanowiłam więc zapisać się do ZMS i w majestacie organizacji walczyć z dyskryminacją, co oczywiście natychmiast odniosło skutek i herbaciarka do czasu porodu miała już spokój.

         Dla mnie to zapisanie się miało niedobre skutki. Szybko prysło przekonanie, że pod parasolem organizacji mogę zmieniać świat, bo okazało się, iż większość rzeczy organizacja robi na pokaz, nie próbując zawalczyć o sprawy istotne. Ja szybko podpadłam jej władzom, bo kiedyś z koleżanką urządziłyśmy sobie wyścigi wózków bibliotecznych. Wracałyśmy z pustymi wózkami w budynku zwanym „okrąglakiem” i rozpędziłyśmy się, jeżdżąc w kółko po okrągłym korytarzu. Mimo pełnoletniości byłam jeszcze dzieckiem, a moja nieco starsza koleżanka także miała naturę trzpiotki, no i stało się. Doszło do małej katastrofy, w której nam nic się nie stało, ale zostały uszkodzone wózki. Skończyło się naganą organizacyjną i całą aferą. W życiu osobistym skutki tego były też żałosne – mój Dziadek, dowiedziawszy się, iż „splamiłam się służbą reżimowi”, uroczyście wykluczył mnie z rodziny i zakazał pokazywania się na oczy. Odtąd aż do śmierci Dziadka spotykałam się z Babcią potajemnie, w piwnicy jej bloku. W dodatku informacja o tym, że byłam członkiem ZMS wędrowała za mną od zakładu pracy do zakładu i w kolejnych miejscach musiałam zapisywać się do koła ZMS. Z żadnej organizacji w tamtych czasach nikt nie ośmielił się wypisać, nie wiem nawet, czy w ogóle było to możliwe. Ciągnął się więc ten ogon za mną aż skończyłam 35 lat i automatycznie przestałam być młodzieżą.

         Dzielę się z Wami moim hakiem w życiorysie nie dlatego, żeby gloryfikować tę lub inne organizacje tamtych czasów. Wszystkie one zawierały ideologiczne jądro, cała reszta była uważana za dodatek. Nawet harcerstwo miało bowiem swoje ciemne ideologicznie strony. Jednak dla ludzi, którzy w nich się znaleźli, niekoniecznie ten ideologiczny trzon coś znaczył. Był tak powszechny, jak dzisiejsze reklamy i wszyscy puszczali go mimo uszu, jak ja obecnie, zmuszona do wysłuchiwania reklamowych bzdur w przerwie interesującego mnie programu telewizyjnego.

         Czasami zresztą, my młodzi, braliśmy udział w rozmaitego rodzaju demonstracjach (np. pod hasłem Nigdy więcej wojny, Ręce precz od Wietnamu, Kuby albo innego miejsca, czy innym niezbyt kontrowersyjnym) z własnej woli lub z przymusu jawnego albo zawoalowanego; podpisywaliśmy jakieś petycje, raczej nie z świadomej woli, ale dla świętego spokoju (bo po co ktoś kiedyś ma się nas czepiać). Dokładnie tak samo i dziś robi młodzież, może tylko w tym więcej jest spontaniczności i przemyśleń, ale nie upierałabym się, jak wiele więcej. Deklarując pewne poglądy lub przebywając w pewnych środowiskach, pewne rzeczy wypada czy należy robić, identycznie jak wówczas, choć wtedy żadne deklaracje nie były potrzebne – z założenia wynikało, że musisz mieć jedynie słuszne poglądy.