Kognitywistyka jako część obozu redukcjonistów - w sporze o naturę umysłu.

Ponieważ poprzednio zauważyłem i deklarowałem, że kognitywistyki nie znam (dodając sobie animuszu przypuszczeniem, że „nikt u nas jej nie zna”), to postanowiłem się dokształcić. Zajrzałem do Wikipedi. W polskiej o kognitywistyce nie ma prawie nic, zajrzałem do angielskiej. Tam jest rycina przedstawiająca „dziedziny, które miały udział w powstaniu kognitywistyki:

Wśród nich jest sztuczna inteligencja. Tu was mam, szczwani kognitywiści!, wykrzyknąłem w duchu. Dlaczego? – Bo sztuczną inteligencję uważam za przesąd. Chętniej wypowiedziałbym to samo obiektywnie, że „sztuczna inteligencja jest przesądem”, ale ponieważ, chyba, tego do końca nie udowodniono, a jest tylko jakaś duża pula mocnych przypuszczeń, to nie będę robił wrażenia, że wiem więcej niż nobliści.

Najdobitniej sztuczną inteligencję, a raczej marzenia o jej skonstruowaniu, przesądem ogłosił Roger Penrose. Jego rozumowanie w największym streszczeniu było takie: sztuczna inteligencja, angielski skrót AI, to próba zbudowania komputerowego systemu czyli algorytmu, który by wykazywał zachowania takie jak myślący, wnioskujący i twórczy człowiek. Kłopot w tym, że ludzie używając swoich umysłów, robią rzeczy, których algorytmy nie mają prawa wykonać. Rozwiązują zadania nierozwiązywalne algorytmicznie. Rozwiązują zadania, które algorytm mógłby rozwiązać (w jakimś skończonym czasie) tylko wtedy, gdyby z góry znał wynik.

Jaki z tego wniosek? (wyciągnął Penrose?) – taki, że ludzki umysł nie działa jak algorytm. Kolejny tu kłopot taki, że z materialnych klocków, z materii takiej, jakiej prawa znają dziś fizycy, można zbudować tylko urządzenia, które będą działać jako algorytmy (czyli tak jak to robią programy w komputerach), albo będą działać jak algorytmy z domieszką niepewności czyli statystyki – czyli jako algorytmy popsute. Przewidział to wiek temu francuski baśniopisarz Claude Aveline w bajce o koniu pułkownika („koń z pułkownikiem w kółko się kręci bardzo zabawny jest widok ten ci”), który uwierzył w to, że on i inne żywe stworzenia są w istocie zabawkami (więc: mechanizmami, więc: algorytmami), ale niedoskonałymi, bo popsutymi: „oddałbym stajnię i strawę sutą żeby zabawką być niepopsutą”. Cytuję z pamięci, bo gdy czytałem to mając sześć lat, to wszystko zapamiętałem. Przekład polski: Ludwik Jerzy Kern.

Jaki wniosek, w wielkim skrócie, wyciągnął z tego Penrose? – Taki, że znane prawa fizyki NIE wyjaśniają działania mózgu/umysłu. Gdzie, w czym proponował szukać tych nowych, to osobna i długa historia i jak dotąd bez wyniku.

Tak czy inaczej, czy zainteresowani uświadamiają sobie czy nie, przez świat przebiegła rysa, rozłam czy uskok. Po jednej stronie są ci, którzy uważają, że współczesny stan podstawowych nauk o świecie wystarcza do opisania, wytłumaczenia i naśladowania umysłu – czyli, w skrócie, redukcjoniści – a po drugiej stronie ci, którzy sądzą przeciwnie: że to nie wystarcza i wiedza o umyśle wymaga nowych teorii fizycznych. Wśród tych irredukcjonistów jedni trzymają się rygorów uprawiania ścisłej nauki, tu należy sam Penrose; inni pozwalają sobie na więcej wizjonerskiego luzu: do tych należy Rupert Sheldrake.

Jak będzie wyglądała przyszła fizyka umysłu, ja oczywiście nie wiem i nie wiadomo czy ktoś już wie (– ale dopuszczam, że już jest ktoś, kto wie!). Ale niezależnie jaka będzie, dzisiejsze wysiłki redukcjonistów umysłu w przyszłości będą bardzo przypominać to, co w osiemnastym wieku robili ówcześni konstruktorzy mechanicznych kaczek i szachistów.

Ta rysa dzieląca redukcjonistów od zwolenników „fizyki umysłu” wydaje się być głębsza i ważniejsza (dla tego, co w ogóle dzieje się w świecie) od rysy pomiędzy „racjonalistami” a zwolennikami religii lub okultyzmów i od innych rys, których jest wiele i których na razie nie wyliczę.