W zalewie relacji, informacji, dyskusji, sporów i hejtów na temat tegoletniej fali nieprzewidzianych przybyszów z Bliskiego Wschodu i Afryki brakuje mi jednego momentu. Oraz razi mnie drugi.

Razi mnie to, że ci migranci są przedstawiani jako masa. Tym, przez co są charakteryzowani, jest przede wszystkim ich liczba, szacowana na „około miliona”. Liczba ta jest (a) wielka, (b) nieokreślona. Migranci są więc przedstawiani jako nieokreślona masa. Nieokreślona tym bardziej, że o ich narodowości lub obywatelstwie mówi się wiele i cokolwiek: mają to być Syryjczycy, Irakijczycy, Kurdowie (także tureccy), ale też Libijczycy i w ogóle przybysze z niekreślonej „Afryki”, również widziano wśród nich Afgańczyków i Pakistańczyków – i to nie koniec, ponieważ ktoś z piszących przypomina też sobie, że „większość” poszukiwaczy azylu jakoby pochodzi wcale nie stamtąd, tylko z Albanii i z Kosowa. To wymieszanie łatwo uzasadnić, że „wojna nie wybiera swoich ofiar”. Ale w Albanii nie ma wojny.

Nie tylko razi mnie ta masowość, maso-kształtność, w jakiej są przedstawiani migranci, ale (i bardziej) brakuje mi tego, że nie słychać, żeby byli jakoś zorganizowani, ani żeby ktoś ich reprezentował. O tym się nie pisze, nie mówi. Publicyści, znawcy i politycy jakoś nie zadają tego pytania. Nie pytają: Kto ich reprezentuje? Czy jest wśród nich jakaś organizacja? Czy mają wśród siebie jakichś przywódców? Jakieś komitety, struktury, autorytety?

Gdyby istniał podręcznik, jak sobie radzić z migrantami, których ktoś przywiózł pod granicę i którzy się tłoczą na przejściu, pierwszy punkt tego podręcznika powinien brzmieć: Znajdź ich przywódców i ich organizację. Jakąkolwiek. Jeśli ich/jej nie ma, umożliw im zorganizowanie się. Nie rozmawiaj z tłumem, bo to bezskuteczne, tłum można ledwie spałować lub zgazować; rozmawia się z delegatami. Jeśli ich nie ma, daj warunki, żeby się wyłonili. Oraz, punkt drugi, ściągnij z zewnątrz ludzi, którzy mogliby ich reprezentować. Także wysłuchać, dowiedzieć się, czego im trzeba, i mediować między migrantami a władzami kraju po naszej stronie granicy.

Podobno większość przybyszów to Syryjczycy. Z Syrią Polska utrzymuje stosunki dyplomatyczne, działa w Warszawie ambasada, ma swoją stronę syrianembassy.com.pl, trochę nieaktualną, ale niech tam. Tak samo Węgry, Niemcy i inni. No dobrze, powiedzmy, że legalny rząd w Syrii to paskudna tyrania itd., więc nie można od nich wymagać, by dbali o swoich obywateli. Ale mieszka w Polsce (i zapewne znacznie więcej w Niemczech, Austrii itd.) iluś Syryjczyków już tu osiedlonych, zintegrowanych, mających pracę, interesy, rodziny, majątki, wielu też obywatelstwo polskie (niemieckie, austriackie itd.) Czy spośród nich nie powinno wyłonić się jakieś stowarzyszenie czy społeczna sieć, pomagające przy pomocy dla ich rodaków? Pomagające im się zorientować, odnaleźć, podpowiadające im zwyczajnie, co mają dalej robić?

„Chodzi” po Internecie mem, zilustrowany zdjęciem polskich dzieci z lat 1940-tych, głoszący, że podczas II wojny światowej Iran udzielił Polakom schronienia i gościny, a my teraz... co? (W domyśle: mamy się wstydzić, płacić i pozwalać.) Różnica jest właśnie taka, że Polacy byli wtedy reprezentowani przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie. Dopóki ten Rząd nie objął Polaków w Związku Sowieckim oficjalną protekcją (na mocy wymuszonej na Sowietach przez aliantów umowy z tamtymi), władze sowieckie traktowały nas jak masę i dowolnie jednych uśmiercały w dołach śmierci, innych gnały do wyniszczającej roboty w łagrach. Warto o tym pamiętać, bo to pokazuje, jak groźna bywa różnica między masą a organizacją. Gdybym mógł, apelowałbym do migrantów: za wszelką cenę nie dajcie się obrócić w masę! Oraz apelowałbym do decydentów zamieszanych w to krajów Europy: nie pozwólcie się wciągnąć w dyskurs i w działania, gdzie w jednym i w drugim migrantów traktuje się jak masę.

Niestety, pomysł kogoś z Brukseli, żeby dzielić przybyszów „według kwot” pomiędzy poszczególne kraje Unii, właśnie pachnie tym traktowaniem ich jako masy. Brzmi jak przydzielanie „sto tysięcy nach Auschwitz, sto tysięcy in Sobibor”. Podobnie paskudnie brzmi powtarzana przez naszych publicystów rada, żeby przybyszów rozpraszać, po kilku, po jednej rodzinie, do każdej gminy. Bo wtedy „lepiej się zintegrują”, a jeśli tego nie robić, to „utworzą getta”, czyli jakby to, co najgorsze. A co jeśli jakaś wielka rodzina lub wioska, tysiąc ludzi, woleliby trzymać się razem i zamieszkać w pobliżu? Ludzie są istotami społecznymi. Ja sam gdy kiedyś pracowałem w Finlandii, trzymałem się z Polakami, nie z Finami, których języka nie rozumiałem; a w pewnym mieście za sąsiadów miałem (sympatycznych) Gambijczyków, którzy w tym hoteliku sprawiali wrażenie jednej dużej i ścisłej rodziny.

„Ale to przecież islam, dżihad, zamachowcy, mordercy, ISIS ich z pewnością nasyła, ich kadrowi bojownicy, jak kiedyś bolszewicy w zaplombowanym wagonie, kryją się wśród nich. Islam, oni nie integrują się, oni pozostają obcy, wrodzy, oni chcą w końcu nas zdominować i przerobić na swój wzór.” Być może tak jest lub będzie. Ale czy ktoś sprawdzał, ilu wśród Syryjczyków lub Kurdów jest ludzi, którzy wprawdzie muzułmanami są, ale religii nie traktują poważnie? Tzn. traktują ją podobnie jak większość katolików w Polsce, jako element swojego obyczaju? Chodzą co jakiś czas na modlitwy do meczetu, ale nie czują się i nie chcą się czuć jakimiś bojownikami o sprawę Islamu? Wydaje mi się, że europejscy znawcy popełniają błąd, szukając jakiegoś „umiarkowanego Islamu” wśród funkcjonariuszy tego kultu – zadanie tak samo beznadziejne, jakby szukać wśród katolickich księży tych, którzy odrzucają nieomylność papieża. Takich nie ma, bo podtrzymywanie papieskiej nieomylności to ich zawodowy obowiązek. Księża muszą być fundamentalistami i muszą nimi być mułłowie. Sojuszników dla europejskiej integracji trzeba szukać wśród tych formalnych muzułmanów, którzy nie dali się religijnie zwariować. Nie wśród mitycznych „mułłów islamistycznie umiarkowanych”. To wiąże się z błędem w dyskursie, który polega na tym, że ludzi etykietkuje się ich religią, a przez to wtłacza się ich w religię. Ku uciesze fanatycznych mułłów i wodzów kalifatu, którzy tylko na to czekają. (Dla dżihadystów im gorzej się dzieje migrantom i im gorzej są traktowani, im większą niechęć wzbudzają, tym lepiej – woda na ich młyn.)

A przede wszystkich trzeba „ich” (migrantów) jakoś rozpoznać. Nie tylko policzyć i pospisywać, jako sztuki składające się na masę, ale również i bardziej wyróżnić wśród nich narodowości, obywatelstwa, regiony, opcje polityczne i wojenne. Dowiedzieć się, co faktycznie ich przygoniło, jaka stoi za tym motywacja, jakie legendy i jakie mają osobiste historie. Oraz umożliwić im organizować się i wystawiać reprezentantów.

Jacek Kuroń rzucił do buntujących się robotników hasło: „nie palcie komitetów, tylko zakładajcie”. Podczas buntu w grudniu 1970 decydenci PRL potraktowali protestujących pracowników jak masę i rozkazali rozstrzeliwać at random. Podczas strajków w 1980, inaczej, mieli już naprzeciw siebie organizację i reprezentantów – i uznali za słuszne nie strzelać, tylko negocjować. Sytuacja jest o tyle podobna (chociaż jednocześnie też niepodobna), że decydenci Unii i jej poszczególnych krajów ustawiają bliskowschodnich przybyszów w charakterze masy. I popełniają podobny (w perspektywie, fatalny) błąd jak komuniści w Polsce w 1970.

Migranci polityczni organizują się chętnie lub są zorganizowani z natury rzeczy. Na polskich uchodźców na Zachód w czasie stanu wojennego czekały komitety pomocy Solidarności. Migracja Żydów do Palestyny była prowadzona przez organizacje syjonistyczne. Przerzut Polaków z Sowietów przez Iran był prowadzony przez agendy państwa i wojska polskiego. Przeciwnie, migranci ekonomiczni przeważnie nie są zorganizowani i nie mają motywacji do organizowania się (o ile nie należą do jakiegoś super-solidarnego narodu, jak Żydzi lub Parsowie), ponieważ każdy z nich jest potencjalnym konkurentem w wyścigu o pracę i inne korzyści. Migranci ekonomiczni mają skłonność iść w rozsypkę. Być może ta widoczna masowość i brak organizacji obecnych migrantów wskazuje, że nie są polityczni, ale poszli za legendą, że w Europie czekają sute zasiłki, mieszkania i opieka socjalna. (Czyli są to „turyści zasiłkowi”.)

Czytam i słyszę głosy takie, jak w „Gazecie Wyborczej”, że przybyszów musimy kochać, a kto nie chce, to się skiepścił, i z drugiej strony takie, jak przemówienie Kaczyńskiego w sejmie, że z przyjmowaniem migrantów trzeba zachować ostrożność, żeby nie powtarzać zachodnich błędów, jak tamtejsze strefy no-go. W tej dyspucie brakuje mi głosu samych migrantów i reprezentujących ich organizacji – i szerzej, przedstawicieli krajów, z których tamci do nas idą, i tamtejszych społeczeństw czy narodów.

Jest Miriam Shaded – czy ona jedna wystarczy?