Najpierw szybko przypomnę, co to. Limes Sorabicus to była wschodnia granica cesarstwa Franków i linia umocnień wzdłuż niej, mająca chronić ich przed Słowianami – za Karola Wielkiego, czyli ok. 800 roku. Po łacinie znaczy to „granica serbska”, widocznie Serbów, czyli przodków dzisiejszych Łużyczan najbardziej się bano. Limes ten szedł od mniej więcej Triestu lub Rijeki nad Adriatykiem, przez obecną Austrię, po nie-frankijskiej stronie zostawiał Czechy, dalej wzdłuż Soławy i Łaby aż do jej ujścia.

Fragment mapy „Growth_of_Frankish_Power 481-814”.

Limes Sorabicus odnawiał się parokrotnie w historii jako linia na europejskim przewężeniu adriatycko-bałtyckim, czyli z grubsza talia Triest-Szczecin. Odnowił się jako granica marxowej strefy „na wschód od Łaby” – feudalnej, rolniczej, pańszczyźnianej i zacofanej, w kontraście do postępowo-kapitalistycznie rozwijającej się Europy ścisłej od Łaby na zachód. Odnowił się po 1945 r. jako zachodni zasięg sowieckiej dominacji, „Europy Czerwonej”. (Więcej o tym czytaj w: „Zachodni brzeg Międzymorza”.)

Po upadku Sowiecji w 1989-91 Limes Sorabicus wydawał się zanikać i zacierać; a po wejściu Polski, Czech, Słowacji, Słowenii i Węgier, później Chorwacji do UE i Strefy Schengen tym bardziej wydawało się, że zanika. Jednak takie linie podziałów, przynajmniej w Europie, mają długi żywot, są strukturami długiego trwania i w ostatnich tygodniach – wrzesień 2015 – obserwujemy, jak odradza się.

Po pierwsze i niestety, pęka Schengen. Niemcy i Austria, wcześniej też Dania, przywracają kontrole graniczne. Granice – jako wprawdzie wewnętrzne granice w UE, ale jednak granice, z ich kontrolą – wracają. Po drugie, Europa dzieli się na tle kryzysu imigracyjnego. Podczas gdy Niemcy entuzjastycznie przyjmują imigrantów i poprzez egzekutywę UE usiłują podzielić się nimi z pozostałymi krajami Unii, to kraje ze wschodniej strony Limes Sorabicus stawiają opór: Węgry czynnie broniąc zewnętrznej granicy Unii i Schengen przed najazdem, Czechy i Słowacja ustami swoich rządów deklarując swoje negatywne stanowisko. Polska oficjalnie jest wciąż potulna wobec Niemiec i Brukseli, ale opozycja głosem Kaczyńskiego i wyrażając opinię większości, stanowczo protestuje. Na naszych oczach niewyraźna dotąd Czwórka Wyszehradzka zaczyna uświadamiać łączący ją wspólny interes, różniący ją od reszty Europy, tej „starej” po zachodniej stronie Limesu. Nie chce się islamizować; woli uniknąć kłopotów, jakie przerobiły z tym kraje zachodu Europy; i więcej: nie chce rozcieńczać poczucia narodowego bycia-u-siebie, nie chce ustępować własnej przestrzeni-domowiny, aby podzielić się nią z napływowcami. Czwórka Wyszehradzka jest najwyraźniej w innej fazie ewolucji narodu i państwa niż Zachód.

Patrząc głębiej i przez geopolityczne narzędzia, widać w tym inne geopolityczne posadowienie obu części Europy. Kraje Wyszehradu, a właściwie całe Międzymorze, są mniej Rimlandem, a bardziej Heartlandem. Są bardziej lądowe niż morskie; ich historia jest bardziej historią Wnętrza Lądu niż Pobrzeża. (Szkoda! Żal! – ale taka jest rzeczywistość, z którą się nie dyskutuje.) Po szczegóły odsyłam do znakomitej audycji Jacka Bartosiaka w radiu RDC. Wprawdzie nasze kraje weszły w skład NATO i Unii Europejskiej, stowarzyszeń Rimlandu, ale po ostatnich wypadkach widać, że zostały do tych formacji raczej przyszyte, jeśli nie wręcz przyfastrygowane – a nie tak jak chcieliśmy, naprawdę zintegrowane.

Ten brak integracji będzie wychodził na jaw przy każdym kryzysie w ciele Europy, a raczej trzeba spodziewać się, że tych kryzysów będzie więcej. Jej szwy będą trzeszczeć, wśród nich szew Limes Sorabicus. Szybciej może puścić szew Kanału La Manche: Wielka Brytania pójdzie swoją drogą, starą przećwiczoną wyspiarską, ratować się osobno.

Międzymorze. Kraje Wyszehradzkie, czyli Czechy, Polska, Słowacja i Węgry, gdyby dołączyć Rumunię, zaczynają tworzyć minimum Międzymorza: sięgają od Bałtyku do Morza Czarnego. Gdyby dołączyła Chorwacja, mamy zaczątek Międzymorza ABC, adriatycko-czarnomorsko-bałtyckiego. Im słabsza i „skryzysowana” Unia, im mniej silne pole mentalne i decyzyjne, które ją spaja (a widać, jak ono słabnie i – co gorsze – dostarcza swoim przeciwnikom pomysłów na osłabiające strategie, jak choćby niedawne nasyłanie mas migrantów) – tym odrębność narodów Międzymorza od starej Europy będzie coraz wyraźniejsza. Życzmy sobie, aby przy tej okazji narody Międzymorza również uświadomiły sobie, że mają interesy nie tylko inne niż niż Zachód Europy, ale również wspólne w swoim gronie. Oraz by to przekonanie dały do wyrażenia i do wykonania swoim rządom.

Wtedy może się okazać, że w naszej części Europy formuje się odrębny blok i wspólnota. (Oczywiście, silne będą wpływy i naciski na to, żeby tak się nie stało. Do tej pory światu, głównie Rosji i Niemcom, ale nie tylko im, było dobrze z brakiem jakiekolwiek ośrodka skupienia i ośrodka siły w szarej strefie między Berlinem a Moskwą.) Elity i decydenci naszych krajów powinni w tym momencie – i to możliwie zawczasu – zadbać o integrację i komunikację w naszych własnych międzymorskich szeregach. Powołać międzymorskie think-tanki, promować integracyjne stowarzyszenia, dać zielone światło międzynarodowym międzymorskim konferencjom i zjazdom, zbierającym fachowców, którzy przydadzą się w chwilach, gdy potrzebne będzie wspólne, szybkie i radykalne działanie, i kiedy trzeba będzie razem i stanowczo reagować na zmieniające się polityczne realia. Lub wręcz przejąć inicjatywę. Warto by też umówić się na jakieś wewnętrzne wojskowe manewry w międzymorskiej podgrupie NATO. Warto też, by od razu takie inicjatywy przelewały się poza obręb Wyszehradu, przyciągając ciekawych i wpływowych ludzi i środowiska ze wspomnianych Rumunii i Chorwacji, także ze Słowenii, Serbii, Bośni, Czarnogóry, Macedonii, Bułgarii, z bałtyckiej flanki czyli Estonii, Łotwy i Litwy, z Ukrainy i – czemu by nie? – z Białorusi i Gruzji.

Warto też zawczasu, chociaż może na razie poufnie, ćwiczyć wspólny manewr zmiany frontu. Bo co poczniemy, w razie gdyby Rosja stała się jednak (jak sugerował taką ewentualność Bartosik) junior partnerem Stanów Zjednoczonych? Wtedy trzeba by było przyłączyć się do jej strefy, ale nie każdy kraj osobno, bo w pojedynkę każdy Kreml nas zje, tylko jako jeden polit-blok, do tego dyktujący swoje warunki i niełatwo dający się sprzedać. Podobna ewentualność zaistniałaby, gdyby Stany Zjednoczone miały wolę całkiem wycofać się z naszej części świata, co wcale nie jest takie nieprawdopodobne. Albo gdyby Niemcy życzyły sobie popaść w jakieś kolejne swoje oszołomstwo. Moglibyśmy – my, Międzymorze – zaistnieć także jako osobny zachodni wspierający dla Chin, niekoniecznie w podporządkowaniu Rosji; zwłaszcza że miejmy nadzieję, że zbyt silna Rosja nie na rękę Chinom.

Domyślam się, że wyżej naszkicowana gra jest trudna. Można ją porównać z tym, do czego z półwiecznym opóźnieniem namawiano Becka i Mościckiego, którzy według tych doradców piszących już w XIX wieku powinni byli w 1939 roku zmienić front, sprzymierzyć się z Niemcami i razem z nimi pójść na ZSRR. Nieśmiało przypuszczam, że w niedalekich latach polityków w naszej części świata czekają podobnie trudne i niezgodne z nawykami zwrotne decyzje. I nieśmiało marzę, żeby – oby – nie były zmarnowane.