pole wiedzące, matryca morfogenetyczna, matryca morfogeniczna, ustawienia hellingerowskie, Bert Hellinger, Rupert Sheldrake, teorie systemowe, system, mandale systemowe, paradygmat, nauka, Henri Bergson,

Artykuł ma na celu poszerzenie dotychczas obowiązującego w naukach medycznych oraz w psychologii biologicznego, mechanistycznego paradygmatu, zgodnie z którym człowiek jest postrzegany jako suma składowa automatycznie działających, zbudowanych na bazie wyłącznie materialnych sieci układów nerwowych, trawiennych, wydzielniczych itd. Już samo rozróżnianie rzeczy na „materialne” (w domyśle, zgodnie z obowiązującym paradygmatem: obiektywnie istniejące) oraz „niematerialne” (w domyśle: nierealne, przynależne do sfery mitów i wierzeń) jest absurdalne. Celem artykułu jest ukazanie, że zarówno psychologii, jak i psychiatrii - zarówno współczesnej, jak i tradycyjnej – bliżej jest do religii, niż do sztuki uzdrawiania, którą by być mogła, gdyby zadania swe traktowała z należytą odpowiedzialnością. Szerzej temat ten rozwija pisana przez mnie aktualnie książka: „Inkwizycja w nauce”.

Rupert Sheldrake, znany badacz fenomenów związanych z istnieniem pól wiedzących (lub matryc morfogenetycznych) w pracy „The Science Delusion: Freeing the spirit of enquiry”, sformułował następujące, obecnie jego zdaniem podważalne, "dogmaty" lub założenia współczesnego materializmu naukowego:

1. natura jest mechaniczna lub podobna do maszyny
2. materia nie ma świadomości
3. prawo zachowania masy i energii
4. prawa przyrody są niezmienne w czasie i przestrzeni
5. natura nie ma celu
6. biologiczne dziedziczenie jest materialne
7. pamięć przechowywana jest w mózgu
8. umysł jest całkowicie zlokalizowany w głowie
9. zjawiska ponadpsychiczne są złudzeniem
10. "mechaniczna", ortodoksyjna medycyna jest jedyną skuteczną medycyną

Te założenia stanowią wciąż oręż walki tak zwanego racjonalnego umysłu z umysłem „nieracjonalnym” i intuicją oraz formują główną linię oporu ochraniającą przed przyjęciem faktów związanych z działaniem pola widocznym na przykład w pracy metodą ustawień rodzinnych spopularyzowaną przez niemieckiego teologa i psychoterapeutę, Berta Hellingera.

Praca z polem wiedzącym, czy – jak wolą inni, z matrycą morfogenetyczną (lub morfogeniczną) - to stara praktyka rdzennych plemion, na przykład Zulusów, stosowana od pradziejów w celu „zobaczenia” tych procesów, których nie widzimy, o których świadomie lub nieświadomie zapominamy, ale których istnienie i wpływ na nasze życie przeczuwamy. W ustawieniach za pomocą reprezentantów sprawdza się głębokie emocje i rodzaje powiązań między członkami rodziny lub częściami osobowości czy partnerami w biznesie. Dzięki reakcjom uczestników ustawień można zobaczyć pozakonceptualne przyczyny powtarzających się w danym systemie „zastojów energetycznych”. Można też odkryć „uzdrawiający ruch”, który wyzwoli dany system z konieczności powtarzania niekonstruktywnych zachowań. Wyraźnie znajduje tutaj zastosowanie znana zasada sformułowana na gruncie fizyki kwantowej przez Wernera Heisenberga, którą można skrócić w twierdzeniu, że akt obserwacji zmienia obserwowane zjawisko. W szczególności dotyczy to „spotkań” z osobami niewidzianymi w rodzinach – zmarłymi albo wykluczonymi z powodu alkoholizmu, więzienia itp. Osoby te są nieświadomie reprezentowane przez kogoś z rodziny, co bywa przyczyną cierpienia i poczucia „bycia nie na swoim miejscu”. Na uwagę zasługuje także specyficzna dynamika „wyższego porządku”, która okazuje się często być paradoksalnie lustrem czy też odwróceniem procesów odbywających się na poziomie interakcji i koncepcji. Doświadczenie udziału w ustawieniach łączy się często z przekroczeniem osobistych granic wiary w to, co możliwe i pozwala na dalszą eksplorację obszarów podświadomości oraz nadświadomości.

Współczesna nauka (przynajmniej w obszarze neurobiologii i kognitywistyki, ale także psychologii) potwierdza fakt radykalnego zawężenia pola naszej percepcji już na poziomie odbioru wrażeń i ich wstępnej selekcji, tym bardziej zaś na poziomie ich interpretacji. Wiadomo obecnie, że mózg działa jak filtr ograniczający zakres percepcji i niczym strażnik bytowego status quo, pilnuje schematyczności procesów kategoryzowania i interpretacji zdarzeń. Dlaczego więc ta sama nauka skłonna jest tak przeceniać mózg jako jedyne źródło i miejsce przebywania świadomości? Te ograniczenia mózgu oczywiście mają, a raczej miały swój sens ewolucyjny. Nie będziemy jednak w niniejszym artykule rozszerzać tematu neuropsychologicznych ograniczeń systemu operacyjnego człowieka, odsyłając czytelnika do książki Ricka Hansona „Umysł Buddy” oraz do filozofii Henri Bergsona, dla którego mózg i umysł konceptualny to przede wszystkim narzędzia znacznie ograniczające możliwości poznania „rzeczy w sobie”.

Nie rozumiejąc, jak działa pole, nie będąc w stanie w ramach obowiązującego newtonowsko-kartezjańskiego paradygmatu przedstawić spójnej teorii pola oraz czując się osobiście zagrożonym wszelką „irracjonalnością”, łatwo jest popaść w bezzasadną krytykę a nawet wytoczyć proces inkwizycji przeciwko „zakazanej psychologii”, jak uczynił to polski psycholog Tomasz Witkowski, który na swoim blogu poświęconym obronie nauki przed herezją powiada: „Dzisiaj, kiedy przyglądamy się psychoterapii przypomina ona raczej makabryczne wizje z obrazów Hieronima Boscha i podobnie jak on odczuwamy nieodpartą potrzebę, aby zapakować całe to zepsucie na statek i wysłać w morze bez jakiegokolwiek celu. W ten, choćby symboliczny sposób można by zamknąć historię szaleństwa naszej cywilizacji.” Tak oto walka z rzekomym szaleństwem sama przybiera znamiona szaleństwa i wznieca ogień obłąkańczej inkwizycji...

Zacznijmy więc od podstaw. Dlaczego mielibyśmy odrzucać jakiekolwiek fakty tylko dlatego, że ich nie rozumiemy? To pytanie tylko pozornie banalne, bowiem praktyka formułowana ironicznie w postaci zasady: „jeśli fakty przeczą teorii, tym gorzej dla faktów” znalazła swoje dobrze zabezpieczone miejsce w dziejach nauki nowożytnej. Wystarczy przywołać postać twórcy antyseptyki, doktora medycyny Ignacego Filipa Semmelweisa. Człowiek ten pozwolił sobie wyciągnąć wnioski z zaobserwowanych na swoim oddziale faktów dotyczących postępowania lekarzy podczas badania kobiet w połogu. Faktem było, że więcej niż 30 procent kobiet przebywających na początku XIX wieku w wiedeńskim szpitalu, po porodzie umierało (po wprowadzeniu nakazu mycia rąk przez lekarzy odsetek ten wynosił 1-2 procent), faktem było, że odsetek ten był znacznie mniejszy po porodach odbytych w domu. Faktem było, że lekarze w szpitalu robili sekcje zwłok i że potem nie myli rąk. Logiczną hipotezą było, że istnieją bakterie, które przenoszone na rany i otwarte drogi rodne kobiet w połogu powodują zakażenie organizmu i w konsekwencji śmierć. Faktem do dziś pozostaje, że Semmelweis nie dostał nagrody Nobla, na którą niewątpliwie jego odkrycie zasługiwało. Dostał ją dla odmiany niewiele później, w 1949 roku, Egas Moniz, autor metody „leczenia” schizofrenii przy pomocy lobotomii, barbarzyńskiego zabiegu usuwania zaburzeń psychicznych poprzez usunięcie części mózgu za pomocą wbijanego w oczodół pręta, którym niszczono płaty czołowe. Temu barbarzyństwu w majestacie „medycyny” oraz w klimacie teatru objazdowego poddano co najmniej 100 tysięcy ubezwłasnowolnionych pacjentów w wielu miastach Europy. Faktem pozostaje, że Semmenlweis w środowiskach lekarskich został wyśmiany, zdyskredytowany i skazany na dożywotnią banicję w szpitalu dla obłąkanych, zaś o Monizu wspomina się mimochodem jako o pionierze nie do końca delikatnej, ale skutecznej „walki z szaleństwem”. Jeden z lekarzy działał na rzecz faktów wbrew prestiżowi zawodu lekarza, drugi działał na rzecz prestiżu wbrew faktom.

Spróbujmy per analogiam przyjrzeć się fenomenowi pola wiedzącego na przykładzie coraz szerzej stosowanej na skalę globalną metody ustawień systemowych, kojarzonych głównie z osobą Berta Hellingera. Faktem jest, że w świecie zachodnim poddały się ustawieniom dziesiątki tysięcy a może nawet miliony osób. Faktem jest, że większość z nich twierdzi, że ustawienia im pomogły w rozwiązaniu bądź głębszym zrozumieniu problemów rodzinnych, osobistych, bądź biznesowych. Faktem jest, że przeważnie ani terapeuta, ani osoby reprezentujące podczas ustawień, będąc na miejscu na przykład członków danej rodziny, nie mają żadnych informacji o tej rodzinie, a jednak trafnie odzwierciedlają stany emocjonalne, przekonania oraz wzajemne relacje poszczególnych członków rodziny. Faktem jest, że ci, dla których odbywa się ustawienie, często zaszokowani trafnością wypowiedzi i zachowań reprezentantów, potwierdzają wyłaniające się w procesie pracy z polem zdarzenia, relacje, zachowania, itp. Dysponujemy zatem dobrze udokumentowanym zbiorem mniej lub bardziej wygodnych faktów, których jak dotąd nikt nie potraktował z uwagą należną materiałom dowodowym w nauce. Niezrażeni tym niedociągnięciem przejdźmy jednak na poziom hipotez: hipotezą jest, że informacje udostępniane są z enorgoinformacyjnej sieci, zwanej polem wiedzącym lub matrycą morfogeniczną.

Skoro wymieniliśmy już fakty empiryczne, dotyczące skuteczności samej metody oraz sformułowaliśmy hipotezy, pozostaje jeszcze zajrzeć na poziom faktów fenomenologicznych, związanych z tożsamością badaczy i ich badawczym ego. Faktem jest, że istnienie jakichkolwiek informacji poza mózgiem jest wiedzą nieprzyjemną, bo burzącą podstawy mechanistycznego paradygmatu. Istnienie zapisu informacji poza mózgiem jest wiedzą, którą łatwiej odrzucić jako „nienaukową” (w ramach definicji naukowości przyjętej w danym czasie i miejscu), niż przyznać, że dotychczas stosowane metody nie pozwalają nam stworzyć spójnej teorii pola, mimo, że ewidentnie mamy dowody jego działania. Podobnie wszak rzecz ma się z grawitacją, a mimo to nikt nie kwestionuje oczywistości jej wpływu na życie codzienne.

W świetle tych i wielu innych obserwacji okazuje się niezmiennie, że za pomocą naszej ograniczonej aparatury narządów zmysłów obserwujemy tylko manifestację ukrytych mechanizmów samopodobieństwa (czy też rezonansu), zaś samo źródło tych podobieństw, wyrażające się w holograficznej i fraktalnej strukturze wszechświata, to jedna z największych tajemnic istnienia. Powiedzmy wprost – to czyste sacrum. Do tego sacrum dostęp zarezerwowano tylko dla świadomości, która potrafi zadać odpowiednie pytania. Chciałoby się powiedzieć – dla świadomości, która potrafi zadać pytania z odpowiedniego miejsca i punktu widzenia. To znaczy z centrum wszechświata, czyli z serca. Czy takich pytań nie wolno stawiać w ramach obowiązującej nauki?

Wielu potężnych myślicieli, takich jak Pitagoras, Platon, Johannes Kepler, Leonardo Da Vinci, Nikola Tesla oraz Albert Einstein dotarło w swoich osobistych doświadczeniach oraz odkryciach do progu owej tajemnicy. Einstein na przykład wielekroć powtarzał, że ta tajemnica jest podstawą wszelkiej prawdziwej sztuki i nauki. Powiadał także, że ten, kto nie potrafi, zamiast wciąż się zastanawiać, po prostu tkwić w zachwycie, jest martwy, a jego oczy są zamknięte.

Natura na każdym kroku formuje wzory będące funkcją geometrii czasoprzestrzeni nie czekając na kalkulacje i wyliczenia naukowców ani na zatwierdzenie przez nich „naukowości” swoich posunięć. Podobnie pole morfogenetyczne już dziś informuje tych, którzy są wystarczająco odważni i którzy pytają w odpowiedni sposób, bez oglądania się na polityczną poprawność względem praw uznanych przez autorytety naukowe.

Nie poprzestawajmy jednak na porównaniu teorii pola morfogenetycznego z teorią grawitacji. To zestawienie uzmysławia jedynie prostą, lecz często ignorowaną wobec niewygodnych faktów zasadę pragmatyczną, mówiącą, że jeśli nie potrafimy czegoś wyjaśnić, to nie znaczy, że tego nie ma. Opisy działania pola, moim zdaniem, z całą pewnością zaczerpną w przyszłości szerokim gestem wiele założeń z już sformułowanych (lecz wciąż powszechnie nierozumianych) teorii cybernetycznych.

W praktycznej pracy z polem znajdują bowiem zastosowanie na przykład następujące fenomeny znane z cybernetyki:

1. każdy system dąży do homeostazy,
2. zmiana jednego elementu systemu zmienia cały system,
3. system broni się przed zmianą na rzecz homeostazy,
4. po dezintegracji systemu następuje jego rozpad lub reorganizacja na wyższym poziomie,
5. przeorganizowanie się systemu zwykle jest związane z emergencją (wyłanianiem się struktur bardziej złożonych).

Zainteresowanych teoriami systemów odsyłam tutaj do lektury prac Ludvika van Bertalanffy’ego oraz Gregory Batesona.

Jeżeli współczesna nauka nie jest gotowa podołać faktom wyłaniającym się ze zbioru danych empirycznych związanych z działaniem systemów oraz rolą pola, to czego można spodziewać się po nauce przyszłości? Przede wszystkim odkrycia, a raczej opisania odkrytych w praktyce, mechanizmów działania pola. Miejmy przy tym nadzieję, że słowo „mechanizmy” okaże się zbyt brutalne dla nauki przyszłości i zostanie zastąpione lepszym, bardziej adekwatnym. Czy możemy już dziś mieć pewność, że wiedza o polach wkroczy za kilkadziesiąt, a może za kilkaset lat w strefę mainstreamu nauki? Pewności mieć nie możemy, ale jeśli zakładamy dalszy rozwój ludzkości i zmiany naukowego paradygmatu, które obecnie podlegają jednej z wyżej wymienionych zasad systemowych („system broni się przed zmianą na rzecz homeostazy”), to możemy przyjąć, iż – po tym jak w naturalny sposób, dzięki biologicznej śmierci, starzy obrońcy dawnego ładu zostaną zastąpieni nowymi krzewicielami odświeżających idei – nastąpi pewnego rodzaju moda na badania pól i opisywanie sposobów ich działania.

Weźmy dla przykładu pod uwagę uznawaną do niedawna za „naukową” wiedzę na temat „czarnej materii”, którą fizycy uważali za pustkę. Pustkę w fizycznym wąskim znaczeniu można zdefiniować jako zupełny brak oddziaływań lub określić nieco bardziej filozoficznymi synonimami: „nicość” lub też „niebyt”. Tymczasem okazało się, że owa kosmiczna czarna materia bliższa jest jednak pustce w buddyjskim rozumieniu, gdyż zawiera ogromną ilość informacji, którą odczytano zarówno dzięki niezwykle precyzyjnym teleskopom, jak też dzięki komputerowym symulacjom. Czarna materia okazała się być dosłownie systemem nerwowym wszechświata, tak samo jak sieci neuronalne w ciele człowieka (obecnie wiadomo, że występują one nie tylko w mózgu). Jak na górze, tak i na dole. Wstępnie można zatem stwierdzić bez ryzyka popełnienia błędu, że informacje przekazywane przez pole należą do szerszego zakresu nadrzędnych informacji pola zwanego czarną materią i znajdują się w zapisie systemu nerwowego wszechświata, który od tysiącleci hindusi nazywają kroniką Akashy.

Można pokusić się też o stwierdzenie, że słowo-klucz dla działania systemów, jak też słowo-klucz dla całego wszechświata, w którym żyjemy, to samoorganizacja. Już samo uznanie tego faktu oraz przyjęcie punktu widzenia wynikającego z jego uznania wywołuje grymas niechęci u materialistycznie zorientowanych „uczonych”. Nie do uniknięcia są bowiem filozoficzne założenia wszelkich przyjmowanych światopoglądów, w tym światopoglądu sugerującego przypadkowość i ślepotę ewolucyjnych procesów. Jeśli w miejsce przypadku podstawimy celowość, w miejsce rozpadu rozwój, zaś w miejsce kontroli w celu uniknięcia chaosu samoorganizację – wówczas stajemy w obliczu totalnej zmiany spojrzenia na wszystko, co nas otacza, także na siebie samych. A co jeśli w tej sytuacji obowiązującą prawdą staje się nie wiedza, lecz miłość, nie walka lecz jedność?

Światy wewnętrzne i światy zewnętrzne stapiają się w takim widzeniu w jedno. Podmiot zaczyna zauważać, że to nie on jest w świecie, ale świat w nim, a w każdym razie obydwa punkty widzenia są równouprawnione. Znika zupełnie eksplorowany obszar i obiektywny obserwator, który go bada. Nie ma wiedzy bez tego, kto tą wiedzę obserwuje. Obserwuje, bo już nie „zdobywa”. Po prostu ogląda pod wybranym kątem z powszechnie dostępnych zasobów informacji w polu. Nie ma też wówczas „zdobywcy nagrody Nobla”, bo wszelka konkurencja i wszelkie piedestały wydają się śmieszne. Czy dzisiejszych naukowców stać na taką pokorę wobec faktów kosztem własnej tożsamości? Czy potrafimy zobaczyć, że jako dzieci wszechświata jesteśmy jak analfabeta, który wszedł do ogromnej biblioteki: wie, że ktoś wszystkie te książki napisał, ale nie zna języków, w których są napisane i nie rozumie zasad porządku, według którego są zorganizowane. Widzimy wszechświat jest cudownie zorganizowany i podlega określonym prawom, ale nie jest dla nas jasne co za siła ustanowiła te prawa i jak wprawiła je w ruch. I nie mówimy tu o „pierwszym poruszycielu” w znaczeniu jakie przypisał Bogu Tomasz z Akwinu, przedstawiając argumenty na istnienie ponadwszechświatowej siły osobowej, którą z konieczności miał być antropomorficzny Pan Bóg. Nie nawiązujemy tu nawet do enigmatycznego Absolutu, który tylko poziomem semantycznego ukrycia odbiega od patriarchalnego Boga. Mówimy o sile, w której łączą i zapadają się wszystkie koncepcje fizyczne, kosmologiczne, teologiczne i filozoficzne. Mówimy o centrum czarnej dziury, w którym rozgrywa się gra w cały nasz wszechświat, a jednocześnie o centrum każdego atomu, który bierze udział w umownej grze w nasze ciało. W ten sposób bierzemy udział w niepowtarzalnym tańcu naszego życia, który nie podlega analizie, który nie może zostać przez analizę wyrażony nawet w setnej części, ponieważ jest sztuką i częścią wielkiego spektaklu zwanego kosmosem. W tym spektaklu wolno nam także zajrzeć za kurtynę, podpatrzeć zapisane w scenariuszu pola informacje. Ale zrobimy to tylko wtedy, kiedy staniemy się jak dzieci i przestaniemy traktować grane przez nas role śmiertelnie poważnie.

Przypis: Na podobnym stanowisku stał wybitny filozof epoki oświecenia, Immanuel Kant, który uznał, że poznanie zewnętrznej rzeczywistości ograniczone jest do możliwości poznającego ją w danym czasie i miejscu bytu. Warto także zapoznać się z pracą polskiej profesor psychologii, Marii Motyckiej „Rozum intuicja w nauce”, która ukazuje wartość intuicji, śnienia i nagłych wglądów typu satori dla dokonywanych i realizowanych później znamienitych odkryć naukowych. Nie bez znaczenia dla naszych rozważań są także słynne prace Michela Foucault, takie jak „Narodziny kliniki” oraz „Historia szaleństwa”, ukazujące społeczne tło powstania systemów opresji w dzisiejszej zachodniej medycynie oraz semantyczny kontekst pojęć takich jak „norma”, „zdrowie”, „choroba” itp.