Nawiązuję do tego, co pisał Michał Hardy w Korespondent wojenny nadaje i 2 odcinki wcześniej w Po co Polska Polakom? czyli Kraina Niespokojnych Deszczy, i do moich dopisków: Bez histerii!, i: Polak Europejczyk. Są tam poruszone dwie sprawy, które należy rozdzielić. Pierwsza, to że Polacy cierpią na kompleks niedowartościowania, za którego przyczynę uważają (przeważnie) niedorozwój Polski, która wydaje się być „państwem nieudanym”, „nie całkiem europejskim”, „goniącym Europę”, „nienormalnym” - o tym samym mówi często używana fraza: „bo w normalnych krajach, to...”

Druga sprawa, to zapominany chłopski wątek w Polsce, czyli to, że nie-chłopską (szlachecką i inną) rodzinną przeszłość ma drobny ułamek Polaków i że chłopskie dziedzictwo jest do dziś jakoś deprecjonowane, także przez samych potomków chłopów.

Za PRL-u było jasne, że niedorozwój i wynikające zeń niedowartościowanie miały jedną oczywistą przyczynę: rządy komunistów, nasłanych z Moskwy, przez Związek Sowiecki podtrzymywanych i realizujących interesy tego obcego mocarstwa. Po reformach około 1989 roku przyczyna przestała być aż tak jasna. - Tym bardziej, że niedorozwój nie zanikł i zanikać nie miał i nie ma zamiaru, nic na to nie wskazuje. Dla niektórych znawców i publicystów zaczęło to wyglądać na jakieś fatum historii, na jakiś „proces długiego trwania”, na który żadna ludzka siła nie pomoże, bo muszą minąć pokolenia, żeby coś się zmieniło i wcale niekoniecznie w pożądanym przez nas kierunku, bo nikt jednostkowy na to wpływu nie ma. Wola boska - a raczej historycznych procesów.

Druga „szkoła” myślących o tym wskazała bardziej namacalny mechanizm: że oto w latach około 1989 uformowała się nowa klasa posiadająca i wpływowa (tzn. mająca dostęp do kapitału i władzy) na bazie dawnych komunistów oraz części opozycji i ta klasa zawłaszczyła państwo, formalnie niby doskonale demokratyczne. Najpopularniej ten „model” przedstawia Stanisław Michalkiewicz. (Tak się złożyło, że pod dzisiejszą datą jest jego felieton pt. „Państwo”, czy „chamstwo”?)

I tu wchodzi sprawa druga, czyli dwie tradycje: szlachecka, zwykle nie zauważana jako taka (czyli właśnie jako szlachecka), ponieważ podniesiona do rangi tradycji jedynej i ogólnonarodowej, oraz druga chłopska, czyli właściwie przez parę wieków niewolnicza, bo przez wieki 17,18 i pół 19-tego chłopa był faktycznym niewolnikiem. Tradycja chłopska też jest zwykle niezauważana, ale inaczej: bo jest pomijana i zniekształcana. (Ciekawe, że dopiero całkiem niedawno, czytając jeszcze raz stare szkolne lektury, zauważyłem, że nasi 19-wieczni klasycy literaccy, nawet ci, którzy „walczyli piórem” o „poprawę doli chłopa”, tego chłopa nie widzieli i nie czuli, nie mieli do niego mentalnego dostępu, a w ich pismach postaci chłopów są jakimiś groteskowymi stereotypami. Polecam „Bartka zwycięzcę” Sienkiewicza lub „Placówkę” Prusa. Chłopów jako żywych ludzi zauważył dopiero Reymont, ale naprawdę to chyba dopiero Wiesław Myśliwski. Ale groteska chłopska najbarwniejsze owoce wydała też dopiero dość niedawno, jako Redlińskiego „Awans” i „Konopielka”.) Warto by nasz stan rzeczy porównać z tym, co myślą, czują i przeżywają narody nie-szlacheckie, których naokoło nas cały wianek: Czesi, Słoweńcy, Słowacy, Ukraińcy, Białorusini, Litwini, Łotysze, Estończycy, Finowie. Może oni wiedzą i mają coś, czego nam brakuje?

I co z tą drugą sprawą, czyli Polska szlachecka a Polska chłopska? Sprawa wygląda na jakieś odgrzewane danie, coś od dawna nieaktualnego. Ale kiedy coś nie gra, czyli jest jakaś nieadekwatność, to może to znaczyć, że to fasada, za którą kryje się coś innego. Możliwe, że przynależcy tej nowej klasy, obecnie rządzącej (kompradorów wg Michalkiewicza) i dziennikarscy lub naukowi wyraziciele ich interesów, coś zaczynają przeczuwać, że przeholowali, że mogą stać się przedmiotem społecznego niezadowolenia lub nawet rewolucyjnego gniewu – i zawczasu usiłują problem przekierować a język przechwycić. Nie wygląda na przypadek, że temat „chłop a szlachta, chłop niewolnik” wynalazła „Gazeta Wyborcza”. Przekierowanie problemu polegałoby na tym, że zamiast mówić o aktualnym (chociaż wciąż niejasno widzianym) konflikcie „oni”, czyli kompradorstwo, kontra reszta społeczeństwa, podsuwa się podobny temat zastępczy: rzekomy skryty i właśnie oto rozpoznawany konflikt między Polakami pochodzenia szlacheckiego a chłopskiego. (Którego to konfliktu po prostu nie ma i nie ma co się na tym skupiać.) Przechwycenie języka polegałoby na tym, że kiedy ktoś zacznie wskazywać „onych”, to zanim rozwinie temat, zostanie skojarzony z fikcyjnym konfliktem post-chłopa z post-panem. Prócz tego warto („onym”!) wstrzyknąć w info-obieg kolejną jątrzącą fałszywkę, konfliktowanie podwładnych, dziel i panuj, jest znaną od tysiącleci socjotechniką.

Co do moich chłopskich (i post-chłopskich) przodków, to nie „podziwiam” u nich rzekomych niewolniczych kompleksów, tylko to, jak chętnie i skutecznie się ich wyzbyli i zapomnieli o nich. Co naprawdę podziwiam, to – u moich przodków i w rodzinnej linii przekazu – wielkie pożądanie wiedzy, wykształcenia, biegłości, awansu i znajomości świata. Trwające i rosnące do paru pokoleń.