Pewnego dnia obudziłam się rano i zobaczyłam na wierzchu swoich dłoni sine, dość spore plamy. Było ich kilka, a pojawienie zaniepokoiło mnie. Pękanie naczynek krwionośnych mogło także nastąpić w miejscach niewidocznych mojego ciała, także w mózgu, i pociągnąć za sobą groźniejsze skutki. Przy okazji wizyty u mojej pani doktor spytałam o te siniaki. Na to pani doktor, kobieta wiekowa, nawet trochę starsza ode mnie odrzekła: — To, pani Kasiu, młodość uchodzi z nas i zostawia ślady po swoich eksplozjach, bo nie może być tak, że młodość odejdzie i to jej odejście nie zostanie zauważone. Po to są te plamy, żeby wiedzieć, że ona właśnie odchodzi.

         Te słowa przypomniały mi się, gdy zaczęłam rozważać sens pisania o rozmaitych, zupełnie prywatnych wydarzeniach, odczuciach, poglądach, doznaniach i fascynacjach z okresu młodości, mądrych i głupich, chwilami krańcowo naiwnych, bywa, że nawet lekko wstydliwych, budzących czasem wśród czytelników odruchy protestu i niechęci. Po co się tak obnażać — myślano, a często nawet pisano do mnie. Gdzie ochrona twojej prywatności?

         A młodość wybucha w ludzkich wspomnieniach pozostawiając po sobie plamę, której nie można umyć, aż nie zblaknie sama. W tym jednak czasie — między jej wystąpieniem a zniknięciem — jest moment na refleksję i kto wie, czy nie jest to ostatni moment, gdy można to zrobić, bowiem eksplozja nastąpić może głębiej, niszcząc mózg, pamięć i doświadczenie człowieka.

         Urodziłam się w czasach wojny, kiedy człowiekiem rządziły podstawowe odruchy, a nie refleksje. Gdy czas ten minął, w moim otoczeniu nikt nie mówił o doświadczeniach, nie przekazywał ich dzieciom. Powody tego były różne; polityczne czasem, ale też i niechęć powracania nawet w myślach do trudnych sytuacji. Moja mama na przykład, jeśli coś nam opowiadała, to tylko, jak było przed wojną. Jak dobrze, jak pięknie, jak wspaniale. Ogólnie rzecz biorąc oczywiście – bo spędziła dzieciństwo w zakonnym sierocińcu, mieszczącym się zresztą przy ulicy Sierocej, na nudnej pracy i na klęczkach. Jej sentyment do czasów przedwojennych był więc mocno teoretyczny. Samo miejsce zameldowania niosło piętno. Jakie doświadczenia mogła więc przekazać swoim córkom? Chyba tylko jak przeżyć, jak się zachowywać wśród ludzi, z reguły nieprzyjaznych. Znać swoje miejsce – to po pierwsze. Mieć oczy z tyłu głowy – to po drugie. Nie mieć marzeń i planów – to po trzecie.

         Taki stosunek do życia powodował, że dziecko od zarania uczone jest odruchów, które mogą zupełnie mu się nie przydać. Jak pracować, robić karierę zawodową, znajdować miłość, zawierać małżeństwo i sprowadzać na świat własne dzieci, gdy cały świat wokół jest wrogi i opresywny? Jedyne, o czym się wówczas marzy, to albo mieć święty spokój, stać się niewidzialnym, albo roz...yć to wszystko, śladem bohaterskich bojowników, biorąc na przykład udział w jakiejś rewolucji.

         Potem przychodzi czas własnych doświadczeń, odległych o mile świetle od marzeń. Pieniądze jako przyczyna rodzinnych sporów, a nie przemijanie miłości, kolejki, mieszkanie, nudna praca, głupi szefowie, szklane sufity i tak dalej.

         Nikt ci nie mówi o rzeczach naprawdę ważnych. Nie umiesz ich dostrzec i nie masz czasu ani ochoty analizować w powodzi obowiązków córki, matki, żony i pracownika. Psychologia jest burżuazyjną nauką, raczej niedostępną profanom, studentki pytają kto to był Freud, życie społeczne jest skodyfikowane i ujęte w określone ramy, nawet niegdysiejsza Liga Kobiet nie przejmuje się szklanymi sufitami. Kiełkuje w tobie bunt, ale nie może znaleźć ujścia. Twoje koleżanki wsiąkły bezboleśnie w swoje role; gdybyś spróbowała coś im przekazać ze swoich przemyśleń, przylgnie do ciebie opinia dziwaczki. Chciałabyś sprawiedliwości dla całego świata, ale nie masz wystarczającej odwagi rzucić to wszystko i pomysłu, co robić gdy już to rzucisz i uciekniesz. Poza tym wszyscy mówią, że masz odchylenia (socjaldemokratyczne, prawicowe, feministyczne i Bóg wie jakie jeszcze). Potem starzejesz się i masz odchylenia lewicowe.

         Patrzę na młodych ludzi (i trochę starszych) i bierze mnie głębokie współczucie dla nich: szukają, miotają się, nie mogą znaleźć swojej drogi. Nawet nie przyjdzie im do głowy, że wraz z wejściem do „wolnego świata” zostali czasem bardziej zniewoleni niż my. Wierzą w obraz, jaki im wdrukowano. Ja w każdym razie myślałam, co chciałam. Propaganda w czasach mojego dzieciństwa była tak nachalna i prymitywna, że każde myślące dziecko (zwłaszcza przy wsparciu kontestujących rodziców), szybko przestawało jej wierzyć. Dziś dzieci karmi się reklamami w telewizji, serwuje im jakieś nieprawdopodobne historyjki przygotowane perfekcyjnie i fachowo powodując, że naturalny osąd krytyczny dojrzewającego człowieka, jego sprzeciw wobec nadmiernie prezentowanych „prawd oczywistych” gdzieś ginie i zaciera się. Ich podświadomość przeczuwa, że są oszukiwani, ale nie wiedzą gdzie, kiedy i przez kogo. Zafiksują się więc na jakiejś pierwszej z brzegu, nieprzemyślanej do końca myśli i będą ją głosić jako prawdę absolutną.

         Głoszenie im innych idei nie ma sensu. Jest idea contra druga idea. „Łupaszka” bis contra „Che”. (symptomatyczne, że nikomu nie dało do myślenia moje zestawienie tak dość podobnych do siebie postaci i wnioski z tego wynikające). Nie czytali tego, co napisałam, tylko uruchamiali jakiś dyżurny zestaw wpojonych sobie wcześniej obrazków.

         Świat podzielił się na kręgi ludzi, zwolenników tego czy tamtego; podobnie jak lekarze podzielili się na specjalistów od serca, mózgu i kończyn. Kiedy pójdę do któregoś ze specjalistów po poradę, w jego mózgu otwiera się szufladka p.t: Co pacjentowi szkodzi z punktu widzenia jego specjalności, a że wszystkim specjalistom wiadomym jest, że najbardziej szkodzi starość, mają wymówkę, żeby nie leczyć. Boleć to musi — odpowiadają. Trzeba cieszyć się, że nie ma raka, choć tylko wówczas przysługują skuteczne leki, żeby opanować ból. Tak więc podobnie zwolennik „Łupaszki” bis nie zrozumie niegdysiejszej zwolenniczki „Che”, bowiem w jednym przypadku otwiera się szufladka „komunista”, w drugim zaś „antykomunista”. A że robili obaj podobne rzeczy; zbierali okupy, zabijali czasem niewinnych; na początku mieli ideały, a potem je tracili — nikogo to nie zastanawia. Żadną więc ideą nie pomogę tym, którym pragnę pomóc.

         Jest tylko jedyny sposób na pogodzenie się człowieka ze sobą: Wyjść z siebie i stanąć obok. Popatrzyć na siebie obcym, spokojnym wzrokiem. Dostrzec analogie, oddzielić emocje własne, autentyczne; w sprawach, na które ma się wpływ, od emocji zbiorowych, zaszczepionych, czasem gorszych niż zwykła szczepionka, przeciwko której wytacza się ostatnio działa, bowiem zawierających zjadliwszą od rtęci truciznę — wydzieliny egregorów.

         Nikomu nie pomoże więc prezentacja idei. Jedynie, co może przemówić, to przykład własny, autentyczny. Tak pogardzany i wyszydzany, w złości nazywany plotkami, ale prawdziwy. W nadziei, że czasem do kogoś przebije się i mu pomoże spojrzeć na siebie z zewnątrz.

         Na zakończenie chcę przedstawić pewien dowód rzeczowy. Wspominałam o mojej mamie, wychowance katolickiego sierocińca, oddanej tam przez jej matkę, która załamała się nerwowo po śmierci męża i dwóch najstarszych synów. Miała jeszcze siedmioro nieletnich dzieci, z którymi coś trzeba było zrobić. Ślad po nich tak dokumentnie zaginął, że spowodowało to problemy w postępowaniu spadkowym. Moja mama została potem w tym sierocińcu nauczycielką, ale zanim zrobiła tę karierę, była taką samą sierotką, jak inne. Dzieci w sierocińcu musiały pracować, nawet najmłodsze. Praca wymagała precyzji, wytężania wzroku w ciemnym pomieszczeniu i tkwienia godzinami w niewygodnej pozycji. Cieniutkimi nićmi (znacznie cieńszymi niż zwykłe, białe nici znane nam obecnie) wypełniano malusieńkie metalowe kółeczko produkując guziczki do eleganckiej bielizny pościelowej w kolorze écru. Tak pracowały dzieci od lat czterech. Po kilka godzin dziennie. Także klęczały na dwóch mszach dziennie, na zimnych kamiennych płytach kaplicy. Moja mama do końca życia cierpiała na reumatyzm, a jeszcze na zdjęciach młodziutkiej kobiety widać było jej rozdęte, zniekształcone kolana. Poniżej jeden taki guziczek wklejony w moją „Historię rodziny” obok długopisu.

         Czy istnieje jakakolwiek ideologia mogąca usprawiedliwić powrót do tamtego świata? Ale rewolucje są zawsze ślepą uliczką. Przynoszą więcej nieszczęść niż te, którym chciały zapobiec — bowiem są żywiołem, nad którym nikt nie zdoła nie tylko zapanować, ale nawet przewidzieć kierunku, w którym się rozwinie.