Ural. Kiedy w dzieciństwie i młodzieństwie usiłowałem zorientować się w świecie, wcześnie zauważyłem brak informacji o Uralu. Polscy korespondenci bywali i pisali o Syberii, Kaukazie, Wołdze i bliższych rosyjskich okolicach, o Uralu nie pisano, tak jakby nikt z polskim paszportem tam nie docierał. (Podobne milczenie zasłaniało wtedy, za wczesnej komuny, Wilno i Lwów.) Ural to góry. Wśród ogromnych równin Rosji takie góry to prawdziwa nachodka („skarb znaleziony”); góry służą do chodzenia po nich – to dlaczego nikt nie chodzi po Uralu? Dziś też nie słychać, aby Uralskie Góry były jakoś zwiedzane przez turystów. Nie chodzono po wierchach Uralu, ponieważ z góry za wiele widać, a tamten kraj zasłonięty był wysoką tajnością. Ural to najgłębsze jądro dawnego ZSRS, najdalej od granic, najtrudniej do spenetrowania przez naruszycieli z zewnątrz. Dlatego, wykorzystując przy tym minerały z tych gór, Sowieci tutaj ulokowali produkcję bomb atomowych, rakiet, czołgów i innych machin wojennych. Nawet karabiny Kałasznikow produkowano (i robi się dotąd) w Iżewsku na uralskim pogórzu. Tu mieścił się sowiecki Mordor. I chyba niewiele się zmieniło, gdyż o górze Jamantau w południowej części, formalnie w Baszkirii, 1640 metrów n.p.m., wiadomo, że trwają przy niej – pod nią, w niej? – prace na budową czegoś dużego: instalacji nuklearnej lub systemu schronów. Być może tu umieszczono system zwany przez Amerykanów „Dead Hand”, czyli bezludną instalację, mającą wysłać na świat transkontynentalne pociski jądrowe jako ostatecznych mścicieli sowieckiego imperium, w razie gdyby jego ludzcy operatorzy już nie żyli. Wg innego wariantu tu ma być budowany super-schron dla rosyjskiego naczalstwa. (W każdym opisie tego regionu zwracaj uwagę na wzmianki o zamkniętych tajnych miastach.) Wojenny przemysł Uralu zaczął się jeszcze za carów; pierwsze kopalnie, huty i zbrojownie zbudowano tu w XVIII wieku staraniem Piotra I. Zapewne tu wtedy wynaleziono pierwociny przyszłych łagrów, tak rozkwitłych za Stalina: mam na myśli manufaktury, w których chłopi odrabiali pańszczyznę jako industrialni niewolnicy. I jak później na Kołymie i Workucie, tajga nie dawała uciec. O ciemności Uralu niech świadczy to, że jego najwyższy szczyt, Narodnaja (1894 m npm., nazwa od rzeczki po tubylczemu zwanej Naroda, nie do narod – „lud” po rosyjsku) odkryto dopiero w 1927 roku. W Europie! w XX wieku! – tę krainę pokrywały białe plamy na mapach.
Granice Uralu, nie jako wychodni skał, tylko regionu, są niejasne; chyba najlepiej odpowiadał stanowi rzeczy uralski region gospodarczy z późnego ZSRS, zbierający obwody z miastami Perm, Iżewsk, Jekaterynburg, Czelabińsk, Kurgan, Orenburg – i Baszkirię, dziś Baszkorostan, stolica Ufa.
Nad Uralem leciałem kiedyś, widać było głównie, prócz lasu, dziury odkrywkowych kopalń.
Produktywność tej krainy w dziedzinie kultury jest równa zero.

Jamantau. Z: en.wikipedia.org

Syberia. Północny subkontynent Azji. Wyraźnie wydzielony przez geologię (góry wzdłuż południowej granicy), klimat, roślinność i bieg rzek do Morza Arktycznego. Ciekawe, że jego wschodni półwysep za Górami Wierchojańskimi (tzw. „Kraj Kołymski”) nie leży na Płycie Euroazjatyckiej, tylko na Płycie Północnoamerykańskiej. Może to zapowiedź politycznej przyszłości regionu? Syberia przez pra-ludzi została zasiedlona wcześniej niż zalodzona Europa; stąd pra-Indianie przez okresowo suchą Cieśninę Beringa zajęli Amerykę, jak również duża część naszych europejskich genów pochodzi od przodków-przybyszów stamtąd. Syberia służyła jako refugium kolejnym falom osadniczym. Falą przedostatnią byli Turcy, którzy jako Jakuci w późnym średniowieczu zasiedlili basen Leny. Falą ostatnią Rosjanie i porwani przez nich inni, wśród nich liczni Polacy. Wiele wskazuje, że to nie koniec i po nich przyjdą Chińczycy. W perspektywie nadchodzących stu lat Syberia jest dla Rosjan nie do utrzymania; zresztą właśnie przejściowa słabość Chin umożliwiła im w XVII wieku zajęcie tego kraju. Swoim rozmiarem, a raczej ogromem przestrzeni, różnorodnością krajobrazów i geologicznych i innych przyrodniczych zjawisk, Syberia daleko przewyższa resztę Rosji. Zresztą na 17 milionów kilometrów kwadratowych rosyjskiego terytorium, 13 milionów to Syberia. Gdyby dało to się policzyć, to zapewne przewyższa też resztę Rosji pod względem różnorodności ludzi i ich kultur. (Szamanizm, buddyzm nad Bajkałem, śpiew gardłowy Tuwińców...) Z tych i innych powodów Syberia ma z nadwyżką dane, by dać sobie radę samodzielnie, jako niezależne państwo. Tym bardziej, że faktycznie karmi Rosję: bo tu jest gaz, ropa, nikiel, złoto i diamenty. Wystarczy, że Syberyjczycy upomną się o swoją własność.
Syberia ma inne wektory geopolityczne i gospodarcze niż metropolitalna Rosja. Już pierwsza gorączka, która faktycznie ten kraj stworzyła, nie złota, tylko sobolich futer, nakierowana była na chiński rynek zbytu. O ile Rosja-metropolia miała i ma skłonność do autarkicznego zamykania się, do czego skłania jej wewnętrzne położenie w bezodpływowej niecce Wołgi i Morza Kaspijskiego, o tyle Syberia zawsze żyła z przepływu, ze zbytu swoich dóbr na zewnątrz. Sama natura sprzęga ten kraj z sąsiadami: Chinami i Japonią, i z drugiej strony, ze Stanami i Kanadą. Przez Pacyfik ma szanse zapisać się do najbardziej przyszłościowego i rozwojowego klubu ekonomicznego świata wokół tego oceanu. Te i inne przesłanki wskazują, że niedługo metropolia zza Uralu zacznie być tam postrzegana jako hamulec rozwoju.
Ciekawe, że Rosjanie, ci centralni z Moskwy, nie lubią nazwy Syberia. Nie mają zwyczaju nazywać nią całego subkontynentu. Jego wschodnią jedną trzecią nazywają „Dalekim Wschodem”, a wprowadzony niedawno podział na siedem „wicekrólestw” oderwał od Syberii i przyłączył do „Uralu” jej eponimiczną[1] prowincję czyli Kraj Tiumeński, z dawną pierwszą i porzuconą stolicą – Tobolskiem. Z pewnością jest w tym lęk, żeby poszczególne obwody i tubylcze republiki nie zmówiły się między sobą i nie powstały lokalne więzi silniejsze niż nakaz centrali. Ale z wielkoskalowymi procesami cywilizacji żadna władza nie wygra, podobnie jak z płynięciem kontynentalnych płyt.

[1] - Nazwa „Sibir” pierwotnie odnosiła się do Chanatu Sybirskiego, państwa Tatarów ze stolicą w twierdzy Kaszłyk (Qaşlıq) koło późniejszego Tobolska.