Czyli sprawy, które Hamilton pomija:

Sztuczna inteligencja. Jak będzie wyglądała przyszłość czyli antropocen, kiedy do dwójki sprzężonych w ścisły kłębek mocarzy, Ziemi i Człowieka, dojdzie trzeci: AI, sztuczna inteligencja? Hamilton nigdzie o tym nie wspomina, jakby o AI nie wiedział tak samo, jak Bostrom (autor z gruntu katastroficznej książki o AI) nic nie wie, nie pisze o antropocenie? Z wizji Bostroma wynikałoby, że AI bezwzględnie góruje nad swoimi dwoma tamtymi kohabitantami. Ludzi może ohne weiteres wytępić, materię Ziemi przerobić we własne (inteligentne) ciało.

W ogóle, zmiany w Ludzkości, które spowodują, że będzie czymś innym niż teraz? Wstępem, istniejącym przybliżeniem tych zmian może być niedawne osieciowanie czyli przejście ludzkości do stanu, w którym jesteśmy pospinani internetem i telefonią mobilną, i oczywiście obie te sieci stają się i prawie już są jedną. Być może ludzka zbiorowość, w której nikt nie jest sam, względnie izolowany i zawsze działa jako element pewnej masy, inaczej będzie zachowywać się niż ludzkość w epoce rozproszenia? Inaczej, ale jak? – Czy ktoś już wie lub próbuje się zorientować?

Inna polityka. W zakończeniu, którego fragmenty przetłumaczyłem, Hamilton wspomina, że jedyną „odpowiedzią na zagrożenia antropocenu jest ta zbiorowa: polityka.” W ogóle, jak się czyta Hamiltona, to w człowieku aż się gotuje od wołania o politykę – żeby powstała jakaś nowa opcja i siła polityczna, zdolna skłonić albo nawet zmusić ogłupiałą ludzkość do zmiany jej kursu i zachowań. Hamilton, jak się wydaje, wie o własnej bezsile i dlatego nie wchodzi w wymyślanie politycznych utopii. Ale jednak... Książka pozostawia niedosyt, głód wręcz, wiedzy o politycznych technikach, o sposobach wpływania na świadomość i decyzje ludzi w skali społecznej. Polityczna moc – Hamilton chętniej używa na to terminu agency – jest jednak, gdy się zastanowić, jeszcze bardziej deficytowa niż pieniądze, energia lub inteligencja lub czas życia jednostki. Myśleć o zwiększeniu politycznej agencji, to podobnie, jak myśleć o wydłużeniu ludzkiego życia, podobne blokady mentalne czuje się... „niemożliwe...” Ale coś by warto podrążyć w tym kierunku. Podobnie jak temat AI.

Nauka, czyli czy już wszystko poznaliśmy? Przypomina się tu Lem, „Głos Pana”, ok. 1975 r.. Narrator powieści w pewnym miejscu mówi: „Nie z Rosją ścigaliśmy się, ale z naturą.” Być może te słowa są trochę inne, bo cytuję z pamięci, a czytałem parędziesiąt lat temu. Tamta uwaga jest na temat wyścigu zbrojeń między USA a ZSRR, który trwał gdy Lem tamto pisał i aktualny był w świecie powieści i mówi o tym, że ów wyścig zbrojeń wymuszał nieustanne dochodzenie do granic tego, co fizycznie możliwe, a co naukowcy wciąż dalej odsuwali. Hamilton, inaczej, snuje swoje rozważania tak, jakby stan wiedzy był stały, a przyroda nie zawierała już niczego, co gdy odkryte, wprowadzi jakieś ostre zmiany w behawiorze ludzkości. Tymczasem wydaje się, że akurat to jest zupełnie nieprawdopodobne. Trzeba nastawić się na to, że zmiany, jakie przyniosą odkrycia naukowe, zmienią i rzeczywistość i nasze w niej rozeznanie. Przykład z ostatnich 100 lat: mechanika kwantowa pozwoliła z całkiem nowym i innym niż wcześniej pojęciowym oprzyrządowaniem podejść do kryształów, które ujawniły zachowania niewyobrażalne dla wcześniejszego, nie-kwantowego stanu wiedzy, a dzięki temu można było skonstruować tranzystory oraz ich warstwy i kompleksy i rozwinąć inżynierię na poziomie kilku atomów, której produktem są procesory i ich zespoły czyli sieci komputerów. Na inne ewentualne wynalazki możemy czekać z nadzieją lub z obawą, ale nie możemy ich się nie spodziewać.

Poszerzenie czy skurczenie przestrzeni do ekspansji? Należy, tzn. futurolodzy powinni, badać obie ewentualności. Realnej przestrzeni do zagospodarowania, tzn. powierzchni Ziemi, ludzkość już wolnej nie ma, ta się kurczy. Jednak około 2000 r. mieliśmy przykład poszerzenia się tej przestrzeni, ale jakby w innym wymiarze. Doszedł wirtual, który wtedy gwałtownie się rozprzestrzeniał. Az powstawało wrażenie bardzo bliskie temu, jakby przybywało nam przestrzeni w domach, w publicznych miejscach spotkań i na dworze na spacery. Moja osobista kariera w tamtym czasie działa się wyłącznie w wirtualu, czyli w przestrzeni internetowych kontaktów, publikacji i towarzyszących nim działań; i masa ludzi ma pewnie bardzo podobne doświadczenia. Temu poszerzaniu przestrzeni towarzyszyło czytanie entuzjastów w rodzaju Fukuyamy. Z drugiej strony, trzeba brać pod uwagę zjawisko przeciwne, tzn. kurczenie się – bardziej może zasobów niż przestrzeni. Kurczenie zasobów w historii przerabiano i z dawniejszych epok można uczyć się jak to wygląda. Około 1600 roku nastąpiło globalne ochłodzenie, od którego i Europa i Chiny przeszły epokę wojen i najazdów. Zadanie dla historyków, o ile ulegną antropocenowemu ukąszeniu.

Zapośredniczenie. Zjawiska takie, jak średnie ocieplenie o 0,7 stopnia, nie działają bezpośrednio. Bezpośrednio nikt tego by nie zauważył. Trzeba zwracać uwagę na zapośredniczenia. Najbardziej nagłośnione jest podniesienie poziomu oceanów: tu nawet 1 metr wody w górę byłby przykry, bo naruszy wielkie skupiska ludzi głównie w Azji i Afryce. Ruszą w świat uchodźcy klimatyczni. Ale są także subtelne zapośredniczenia, czyli zmiany w ludzkim myśleniu. Tu też by się przydał jakiś reflektor poznawczego światła. W 17 wieku średnie temperatury spadły o ok. 1,5 stopnia, a pośrednie skutki były radykalne: Anglię przeorały rewolucje, nas spustoszyli Szwedzi; Algonkinowie z pn.-zach. Ameryki Pn. nie byli w stanie się wyżywić i marli od głodu i chorób, zwalniając ziemię pod osadników z Europy; przez Chiny przetoczył się walec najazdu Mandżurów, którzy wymrażani w swojej ojczyźnie zrobili chyba najlepsze z własnego punktu widzenia, co mogli: przeprowadzili się gregatim do Chin implantując się w roli tamtejszego herrenfolku. Zapośredniczenia od globalnego ocieplenia nie muszą przy tym być wyłącznie negatywne. Jednym z nich jest odmarzanie Oceanu Arktycznego, co już zwęszyli chytrzy Chińczycy widząc w tym swój interes: skrócenie morskiej drogi do krajów Zachodu. Cieplejszym okresom, już w obrębie holocenu, towarzyszyło od-pustynnienie Sahary. Gdyby zazieleniła się Sahara, to teraz też nie byłoby złe.

Bomba demograficzna. Nieustannie eksploduje. Oraz skupia się w jednej części świata: w „czarnej” Afryce. Trzeba brać to pod uwagę w futuro-rachunkach. Myśleć o Nigerii mającej trzymiliardową populację. W Kenii miliard. Dlaczego nie? Również trzeba brać pod uwagę, że ludzkość, która za 100 lat będzie składać się w większości z Czarnych Afrykanów i ich potomków zasiedlających inne kontynenty, będzie inna niż teraz mentalnie, kulturowo, inaczej będzie myśleć... Warto spróbować to rozpoznać.

Bunt biologii. 30% biomasy lądowych kręgowców skupionej w jednym gatunku (Homo sapiens), przy tym gatunku skrajnie jednorodnym genetycznie. Wytrzyma, ta skrajna monokultura? Nie p...dyknie?