Ostatnio przeczytałem ciurkiem przez dwa dni dwie książki lewicowych autorów, Tony'ego Judta „Źle ma się kraj” i Jana Sowy „Inna Rzeczpospolita jest możliwa!”. Judt zmarł w 2010 i był młodszy ode mnie, Sowa rocznik 1976. Obie książki i autorów łączy to, że mówią o dobru wspólnym – dobrach wspólnych – czyli o tym, co po angielsku nazywa się common wealth, a pisane razem i akcentowane z przodu, Commonwealth, mało się różni od naszego słowa Rzeczpospolita. Co Sowa specjalnie czasem zaznacza pisząc Rzecz-pospolita.

Judt, którego książkę widząc w Empiku od razu kupiłem, bo to przyjemność czytać tego niewątpliwego mędrca, napisał tę książkę jako ostatnią już właściwie na łożu śmierci i słychać w niej, że to po części testament dla tych, którzy przeżyją. Chce w niej przekazać to, co uważa za najważniejsze, czyli troskę o wspólne dobro/dobra (nie mogę się zdecydować na liczbę), gubioną, zapominaną coraz bardziej w krajach Zachodu – które, jak twierdzi, właśnie dzięki dbałości o wspólne dobra wybiły się w historii na swoją wielkość, która na jego Judta oczach kończy się i więdnie niby na jesieni liście. Więc nie pieniądz, nie banki, nie ropa, nie przemysł, nauka, wynalazki wg Autora wypromowały siłę Białej Wyspy, ale dobroć jej wspólnych dóbr, a więc prawa, administracji, rzetelności rządowych i samorządowych urzędników nieustających w publicznej służbie, dalej: publicznych szkół i transportu, szczególnie kolei – duża część tej książki to pean pochwalny kolei państwowych, zrównujących szanse mieszkańców metropolii i zabitej inaczej deskami głuchej prowincji. Ale i innego bardziej podstawowego dobra: dobrego obyczaju, wyrażającego się we wzajemnej życzliwości i w społecznym zaufaniu. Gdyby w jednym aforyzmie streścić przekaz gasnącego (na postępujący zanik mięśni) Judta, mogłaby nim być parafraza Zagłoby napominającego zbuntowane chłopstwo na łodzi przez Dniestr: „Ne zderżyte ditki... na samym prywatnym”. Nie dacie rady dziateczki w przyszłość jadąc na samych prywatnych instytucjach i prywatnej własności. To co było podstawą sukcesów waszych ojców-dziadków (i powinno dalej być podstawą sukcesów waszych, prawi Judt), to nie to, co sprywatyzowane, ale to co wspólne, wasze common wealth i Commonwealth.

Ang. common oczywiście od łacińskiego communis, wspólny, co nieprzyjemnie zwłaszcza Polaka naprowadza na komunizm. Zauważa to Jan Sowa, dowcipkując, że „komunizm /.../ to wymyślony przez niemieckiego Żyda projekt, którego próbę realizacji podjęli Rosjanie, co czyniło z niego kwintesencję trzech największych narodowych fobii Polaków: antyniemieckiej, antyrosyjskiej i antyżydowskiej. Z tego chociażby powodu nie mógł wzbudzić w Polsce zbyt wielkiego entuzjazmu.” Po tej konstatacji rozwija ważną tezę swojej książki: że „Solidarność” – ta pierwsza, ruch robotników z 1980-81 roku – była „wydarzeniem komunistycznym”. Streszczając znów w jednym aforyzmie: Lenin i jego następcy-naśladowcy sklecili nie społeczeństwo komunistyczne, jakie projektował lub wymarzył Marks, w którym środki produkcji byłyby wspólnym dobrem, common wealth'em, tylko „państwo leninowskie” (termin Sowy), czyli państwowy kapitalizm, gdzie całe państwo-społeczeństwo urządzono jako jedną mega-fabrykę z jednym bezwzględnie dominującym właścicielem: państwem, którym zarządzała klasa partyjnej nomenklatury. „Solidarność” zmierzała do tego – nazywając swoje cele inaczej, nie po marksistowsku – żeby w tym jednowłaścicielskim państwowym kapitalizmie „swoje” fabryki uczynić właśnie dobrem wspólnym. Więc dokończyć Marksową rewolucję, a przynajmniej pchnąć naprzód jej kolejny ważny etap. Czego rządząca nomenklatura tak się przeraziła – bo przecież rewolucja „Solidarności”, gdyby udana, obracałaby ich wniwecz – że w pośpiechu zaczęła zwijać leninowski interes i pod osłoną pałek i karabinów stanu wojennego przerabiać samą siebie w prywatnych właścicieli w neoliberalnym stylu.

I Judt i Sowa bardzo się starają wykazać, że (neo)liberalny kapitalizm jest ślepą drogą, pułapką. Judt rozprawia się z nim celnym bon-motem: że na wolnym rynku wygrywa ten, kto łamie reguły! Sowa już nie w tej książce, ale w nowym artykule w „Praktyce teoretycznej” – „Koniec przyszłości” – wykazuje, że przy pomocy potężniejącego narzędzia, jakim jest kredyt i dług, prywatni właściciele kapitału sprywatyzowali już i zawłaszczyli, przechwycili, więc właściwie, skolonizowali: przyszłość. Przyszła praca narodów już teraz jest ich własnością. A jeśli ktoś z nas nie ma długów prywatnych, to ma udział w długu państwa; no i sam pieniądz okazuje się długiem.

Czym jest to wspólne dobro? Sowa wiedząc, że tej kategorii przeważnie się nie zauważa i nie mówi się o niej, tak jakby ważne i dostrzegalne było tylko to, co jest czyjąś prywatną własnością albo własnością „publiczną” (po ang.) lub „państwową” (po polsku) – omawia kilka rodzajów dóbr wspólnych. Przykładami są: język, wiedza, wolne oprogramowanie (jako szczególna wiedza), miasto (dlatego i jego i jeszcze bardziej Judta boli grodzenie prywatnych zamkniętych osiedli) i demokracja.

Kilka stron na końcu jego książki, gdzie omawia wspólno-dobroć demokracji i jej prywatyzacyjny rabunek w sposobach demokracji tej, którą jedynie znamy, czyli przedstawicielskiej, jest stanowczo najciekawszym fragmentem i komu się śpieszy, niech czyta od strony 247.

Obie książki, a Sowy bardziej, są twardym orzechem dla wolnościowca, więc i dla mnie. Ma się w umyśle ten dualizm: że albo prywatna własność i parlament – albo jakaś upiorna dyktatura, z rodzaju tych, które starsi przeżyli na swojej skórze i wdrukowali sobie nigdy więcej, a młodsi znają z gorzkich opowieści. (Tu zresztą różni się Sowa od Judta: bo gdy ten drugi nostalgicznie wspomina lepszy świat, który – u niego, na Zachodzie – już był, to pierwszy, czyli Sowa, ma świadomość mieszkańca świata leżącego poza brzegami Pięknej Białej Wyspy. (Wg Judta tworzą ją USA, W. Brytania, Francja, Skandynawia; czasem doda Niemcy, czasem brytyjskie dominia – bo my, Polska i podobni, najwyraźniej dla tego brytyjsko-amerykańskiego autora jesteśmy za progiem, w ciemnościach zewnętrznych, gdzie płacz i szczękanie zębami, Mateusz 22.13.) – Więc Sowa do żadnych starych dobrych czasów nie tęskni.)

No więc, co z tą wolnością? Mogłoby-ż tak być, że najliberalniejsi libertarianie wraz z republikanami jej nie znają, ich poglądy jej nie uchwytują, nie u nich ona bawi? Byłoby-ż tak, że jej biotopem nie jest Rynek, a Dobra Wspólne? Głosem jej nie Demokratycznie Wybrany Parlament, ale ciemna Demokracja Deliberatywna, rodem z wiecu, ze strajku?

Tu warto by przerobić-przemyśleć kijowski Majdan, czego Sowa w swojej książce nie robi, i chyba nikt dotąd. W ogóle „Inna Rzeczpospolita” jako portret teraźniejszości ułomnie urywa się na roku 2011, Arabskiej Wiośnie, a o tym, co się działo 2013-14 w Kijowie i o godzilli ISIS, dziwną ironią skojarzeń noszącej imię egipskiej macierzy bogów, która wyległa się z „arabskiej spontanicznej demokracji” – ku czyim interesom, kto wie? – ni mru-mru, Autor za kolejnym progiem-edge'em pozostawił.