Andrzej Leder zaczyna swoją książkę „Prześniona rewolucja” tak:

W Polsce w latach 1939-1956 dokonała się rewolucja społeczna. Okrutna, brutalna, narzucona z zewnątrz, ale jednak rewolucja. Niesłychanie głęboko przeorała ona tkankę polskiego społeczeństwa, tworząc warunki do dzisiejszej ekspansji klasy średniej, czyli po prostu mieszczaństwa. To zaś oznacza, ze utorowała drogę do, najgłębszej być może od wieków, zmiany mentalności Polaków – odejścia od mentalności określonej przez wieś i folwark ku zdeterminowanej przez miasto i miejski sposób życia.

I zaraz Autor dodaje:

Ta rewolucja pozostaje jednak nieobecna w myśleniu.

I:

...nowe mieszczaństwo unika wejścia w życie publiczne jako świadomy siebie podmiot polityczny.

Słowo „rewolucja” nie ma jednak całkiem negatywnego sensu, co Autor podkreśla: „...ale jednak rewolucja”. Na wzór rzymskiego przysłowia: „Twarde prawo, ale jednak prawo”. Tym bardziej, że ta rewolucja (okrutna, obca, ale jednak...) poskutkowała skokiem w nowoczesność: od przedłużonego średniowiecza w nowoczesność. Nowoczesność, czyli coś dobrego. Jasne, że nowoczesność jest lepsza od Polski dworkowej, post-feudalnej, rządzonej przez kompleks ziemiańsko-oficersko-literacki.

Ale wystarczy jeszcze raz przyjrzeć się datom tamtej rewolucji: 1939-1956, żeby zobaczyć, że nie była przejściem w nowoczesność, bo nowoczesność to racjonalność i przejrzystość społecznej komunikacji (lub ogólniej: „społecznego ruchu”). Racjonalność zresztą mieści się w tej przejrzystości. Inne wymiary przejrzystości, to brak barier stanowych, brak dyskryminacji pochodzeniowej, minimalizacja stosunków władzy, otwartość-gotowość na zmiany – o ile tylko są racjonalne; nastawienie na przyszłość. Polska komunistyczna, nawet gdy została uwolniona od stalinizmu w 1956 r., nie spełniała tych warunków. Była systemem zrobionym w wyniku rewolucji, ale nie nowoczesnym. Ale i nie „zacofanym” – tu bardziej pasuje nie jedna skala zacofany („z przedłużonego średniowiecza”) – contra – nowoczesny, lecz obraz licznych kanałów historii, jej rozgałęzień, jakichś ślepych nor, ślepych kiszek historycznej drogi, z których trzeba się wycofywać rakiem. Komunizm był taką ślepą kiszką historii. I ten system zafundowała sobie Polska w wyniku tamtej okrutnej i narzuconej agresją rewolucji. Z którego dotąd nie całkiem wyszła, nie przezwyciężyła. I nie stała się nowoczesna, ani w 1956 roku, ani w 1989.

Zbyt dosłowne czytanie Ledera prowadzi do idei: „Ależ mieliśmy, my-Polacy, to, czego wszystkie nacje chcą lub mieć by chciały: rewolucję; a w jej wyniku mieszczaństwo i nowoczesność. Czego chcieć więcej?”

No właśnie nie mamy tego. „Nasza” rewolucja wrzuciła nas najpierw w niewydolny i opresyjny system realsocjalizmu, a po transformacji 1988-89 (reforma Wilczka, Magdalenka, Okrągły Stół, sejm kontraktowy) – w państwo drapieżcze i kleptokratyczne.

Oczywiście, to jest „jakiś postęp”. Ale z tego mała pociecha.